Ο θρίαμβος του ατομικισμού έναντι του συλλογικού κατά 41%

Στη πρόσφατη κάλπη στις 21 Μαΐου όπου μας πέρασε είχαμε την απόλυτη επικράτηση της ΝΔ όπου πολλοί μίλησαν για την πανωλεθρία του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία. Στη πραγματικότητα όμως δεν πρόκειται απλά μόνο για μία εκλογική αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αλλά αθροιστικά τα εκλογικά ποσοστά του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, ΠΑΣΟΚ-ΚινΑλ και ΚΚΕ μετά βίας συγκεντρώνουν μαζί το ποσοστό ηγεμονίας της ΝΔ. Παρά τα αυξανόμενα ποσοστά σε επίπεδο κομματικό εγωισμού των επί μέρους κερδών τους. Ο κόσμος της Αριστεράς έχασε από της Δεξιάς στην ιδεολογική διαμάχη.

Οι Δημοσκοπήσεις προ της κάλπης Μαΐου έδειχναν το εξής πρωτοφανές γεγονός το οποίο όμοιο δεν συναντάται ξανά κατά το παρελθόν προηγούμενων εκλογών ή έστω στην όλη έκταση αυτή. Ότι στα ποσοτικά χαρακτηριστικά να αναδεικνύουν την ακλόνητη ηγεμονία της ΝΔ και του Μητσοτάκη αλλά στα ποιοτικά χαρακτηριστικά εκεί να παρατηρείται μία αντίθετη πραγματικότητα όπου υπήρχε πλήρης αποδοκιμασία της εφαρμοσμένης πολιτικής της ΝΔ και του Μητσοτάκη. Επίσης, τα συλλογικά τραύματα (Πανδημία, χιονιάς, πυρκαγιές Εύβοιας, Τέμπη κι ούτω καθ’ εξής) δεν ήτανε ούτε λίγα ποιοτικά αλλά και σε βαθμό έκτασης κι όμως δεν υπέστη. Πώς εξηγείται εν τούτοις η παράδοξη συμπεριφορά αυτή στις Δημοσκοπήσεις αλλά και της μη αντίδρασης επί της ουσίας στην κάλπη από τις καταστροφές αυτές αν και υπήρξαν έντονες κινητοποιήσεις από κόσμο στα συλλαλητήρια;

Η κάλπη φανέρωσε το ερώτημα αυτό αλλά και μαζί την απάντηση. Καθώς κοινή συνισταμένη τόσο των ποιοτικών στοιχείων των Δημοσκοπήσεων αλλά και των συλλογικών τραυμάτων δεν ήτανε άλλο από την επικράτηση του ατομικισμού στον μέσο Έλληνα και Ελληνίδα. Ο Καπιταλισμός είναι στο πυρήνα της ιδεολογίας του ο ατομικισμός. Το κίνημα του ωφελιμισμού αναπτύχθηκε ταυτόχρονα με τη δημιουργία του Καπιταλισμού (κύριος εκπρόσωπος της ο Μπένθαμ) εν πλήρει αντιθέσει με τον ιδεολογικά πυρήνα της Αριστεράς που αναγνωρίζει την ευτυχία μέσα από τη συλλογικότητα. Αλησμόνητη παραμένει η χαρακτηριστική κι ενδεικτική φράση της Θάτσερ «Δεν υπάρχει κοινωνία, υπάρχουν μόνο τα άτομα και οι οικογένειές τους». Κατά τον μη αριστερό Αριστοτέλη βέβαια υπάρχει παρέκκλιση σ’ ένα πολιτικό καθεστώς όταν αποσκοπεί στην ιδιώτευση κι όχι στο κοινό συμφέρον.

Κατά τον Ζακ Λακάν ο άνθρωπος είναι πολιτικό ον διότι είναι ομιλούν ον. Ο άνθρωπος ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα όντα εξ αιτίας του λόγου κι οφείλει αν όχι την καθολική εξέλιξη έστω σε μέγιστο βαθμό χάρη στην ιδιότητα του αυτή. Ο Αριστοτέλης έκανε την διάκριση μεταξύ του έλλογου όντος και του άλογου (α στερητικό και λόγος, μη λόγος). Ο λόγος γλωσσικά συνδέεται με τη λογική, δείχνοντας τη σημασία που δείχνει η ανάπτυξη ενός όντος μέσα από τη γλώσσα του. Ο λόγος εκφράζει σκέψεις, σχήματα, εικόνες κι ούτω καθ’ εξής, ενίοτε και τούμπαλιν. Η εκφορά του Δημόσιου και Ατομικού Λόγου πραγματώνεται σε καταλυτικό και κυρίαρχο βαθμό από δύο Μέσα. Το ένα επιτυγχάνεται μέσα από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (κυρίαρχα από την τηλεόραση) κι ο άλλος πλέον είναι μέσα από τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Δύο τόσο διαφορετικά Μέσα αλλά παρά τις διαφορές τους είναι κοινής κατεύθυνσης. Εν τάχει καθώς το ένα είναι ψυχρό μέσο ενώ το δε άλλο διαδραστικό μεταξύ πομπού και δέκτη. Όμως και τα δύο Μέσα λειτουργούν με όρους Ελεύθερης Αγοράς άρα σε πλήρη αρμονία ισχύος και χρήματος.

Ζακ Λακάν: Ο λόγος ως λόγος χωρίς λόγια

Για τα ΜΜΕ είχε αναφερθεί χαρακτηριστικά ο Ουμπέρτο Έκο με την εξής φράση του: «Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση». Αλλά επίσης κι ο Κόλιν Κράουτς στη Μεταδημοκρατία όταν τα ΜΜΕ αποκτούν μονοπωλιακό χαρακτήρα κι άρα χειραγωγώντας την κοινή γνώμη επιδρούν καθοριστικά στην επιλογή κυβέρνησης αν κι εφόσον ταυτίζονται με τα επιχειρηματικά συμφέροντα (βλέπε Μπερλουσκόνι, Μέρντοχ κι ούτω καθ’ εξής). Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης με προεξέχουσα ναυαρχίδα τους την τηλεόραση διαμορφώνουν ένα θερμοκήπιο ανάπτυξης και συντήρησης του ατομικισμού. Μέσα από reality show, lifestyle εκπομπές, κυρίως. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το reality του Survivor. Βασισμένο στο οικονομικό νεοφιλελεύθερο μοντέλο του Ροβινσώνα Κρούσου. Όπου το άτομο είναι μόνος του κι έτσι οφείλει να παράγει για να καταναλώνει, παίρνοντας τις ευθύνες των αποφάσεων του αλλά και των ικανοτήτων μέσα από τις πράξεις του. Είναι ένα άκρως ανταγωνιστικό παιχνίδι στο οποίο χωρίζεται σε 2 ομάδες τους Διάσημους και Άσημους, δίνοντας την ψευδαίσθηση ότι στον Καπιταλισμό όλοι έχουν την δυνατότητα να κερδίσουν και δεν είναι θέμα κληρονομικότητας και υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων (στη πραγματικότητα αν συνέβαινε κάτι τέτοιο τότε δεν θα υπήρχαν αυτοκρατορίες εταιρείες κι οικογένειες τους στον Καπιταλισμό). Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο ομάδων είναι έντονος αλλά πιο έντονος είναι ο ανταγωνισμός εντός των ομάδων. Θυσιάζεται η ομαδικότητα στο βωμό του ατομικισμού μέσα από την ρουφιανιά. Ο νικητής αναδεικνύεται αυτός που θα καταφέρει να κυριαρχήσει ως Μόνος του Εναντίον Όλων τους.

Στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης επίσης προάγεται ο ατομικισμός. Καθώς πραγματώνεται εντόνως μέσα από το περιβάλλον των εικόνων και συναισθημάτων κυρίαρχα. Καλλιεργείται το Φαινόμενο του Ναρκισσισμού όπου ο χρήστης κάνει προβολή στο Υπερεγώ του. Οι θετικές κι αρνητικές αντιδράσεις ικανοποιούν το Υπερεγώ του. Ο χρήστης χτίζει ένα νοητό κουκούλι στο οποίο εγκλωβίζεται παραμερίζοντας τις ανασφάλειες και τις φοβίες του δίνοντας την ψευδαίσθηση ότι θα αναπτυχθεί όπως η κάμπια σε πεταλούδα και θα αντιμετωπίσει την σκληρή πραγματικότητα μέσα από το φαντασιακό του. Θα νιώσει ευτυχισμένος όταν μοιράσει τις προσωπικές στιγμές του, όπως ένα φαγητό σ’ εστιατόριο. Αλλά αν ήτανε συναισθηματικά ολοκληρωμένος και πραγματικά ευτυχισμένος γιατί χρειάζεται την επιβράβευση των εικονικών φίλων του; Τέλος παραμερίζεται η λογική καθώς ο χρήστης σπανίως εκφέρει γραπτό λόγο κι αν συμβεί αυτό τότε είναι κυρίως συνθηματικός με μανιχαϊστικό τω τρόπω. Μία Κοινωνία του Θεάματος όπως διείδε ο Γκυ Ντεμπόρ και κατά τον Ζακ Λακάν το σημαίνον (ο ήχος μιας λέξης ή η οπτική αναπαράστασή της στο γραπτό λόγο) αντιπροσωπεύει το υποκείμενο.

Σε τριετή βάση πραγματοποιείται διεθνώς ο διαγωνισμός της PISA. Η χώρα μας πατώνει ιδιαιτέρως στη κατανόηση κειμένου. Αυτό φανερώνει ότι οι νεοέλληνες δεν έχουνε ξεφύγει από το μιμητικό επίπεδο. Αναπαράγουν λόγο, συμπεριφορές μόνο μέσα από την μίμηση. Ασχέτως ποιοι είναι οι λόγοι του φαινομένου αυτού φανερώνει την αδυναμία του ατόμου να βρει αντιστάσεις στα παραπάνω κυρίαρχα περιβάλλοντα λόγου κάνοντας τον πιο ευάλωτο σε χειραγώγηση. Κατά τον Ζακ Λακάν «το σύστημα του εγώ και το σύστημα του ασυνείδητου». Στο μεν έχουμε πειθάρχηση στην αρχή της ευχαρίστησης που επιβάλλεται ως αρχή καταστολής και περιορισμού των ερεθισμάτων και ειδικότερα της απόλαυσης. Το ασυνείδητο διέπεται από μια αντίρροπη αρχή: τον καταναγκασμό προς επανάληψη, ο οποίος «έχει την βάση του σε ό,τι αποκαλέσαμε ενισταμένη εμμονή (insistance) της σημαίνουσας αλυσίδας.

Καταλυτικό ρόλο στη περαιτέρω διολίσθηση της νεοελληνικής κοινωνίας προς τον Ατομικισμό σαφώς ήτανε κι η συνθήκη της Πανδημίας. Δεν κομίζει ουδείς γλαύκας εις Αθήνας, αν μιλήσει για την Κατάσταση Εξαίρεσης που πραγματώθηκε. Πρώτος ο Τζόρτζιο Αγκάμπεν αναφέρεται στο ομώνυμο βιβλίο του σ’ αυτήν. Βασιζόμενος στον Καρλ Σμιτ τον νομικό και θεωρητικό του Τρίτου Ράιχ, αντισημίτης, μέλος του ναζιστικού κόμματος μέσα από το βιβλίο του Πολιτική Θεολογία Ι και ΙΙ. Όταν η Έκτακτη Ανάγκη μετατρέπει την εξαίρεση σε κανόνα. Στη σελίδα 13 γράφει το εξής ο Αγκάμπεν: « Ας πάρουμε την περίπτωση του ναζιστικού κράτους. Αμέσως μόλις ο Χίτλερ κατέλαβε την εξουσία (ή, για να ακριβολογούμε, μόλις του παραδόθηκε η εξουσία), εξέδωσε στις 28 Φεβρουαρίου το Διάταγμα για την προστασία του λαού και του κράτους, το οποίο ανέστελλε τα άρθρα του Συντάγματος της Βαϊμάρης που αφορούσαν τις ατομικές ελευθερίες. Το διάταγμα δεν ανακλήθηκε ποτέ, με αποτέλεσμα όλο το Γ’ Ράιχ να μπορεί να θεωρηθεί, από νομικής άποψης, ως μια κατάσταση εξαίρεσης που διήρκησε δώδεκα χρόνια. Υπό αυτή την έννοια, ο σύγχρονος ολοκληρωτισμός μπορεί να οριστεί ως η θέσμιση, μέσω της κατάστασης εξαίρεσης, ενός κατά νόμον εμφυλίου πολέμου που επιτρέπει τη φυσική εξόντωση όχι μόνο των πολιτικών αντιπάλων, αλλά και ολόκληρων κατηγοριών πολιτών που για κάποιο λόγο δίνουν την εντύπωση ότι δεν μπορούν να ενσωματωθούν στο πολιτικό σύστημα». Ο Σμιτ εισήγαγε την έννοια της ex cathedras «Κατέχοντος» με την εξ αποκαλύψεως αλήθεια ώστε να συγκροτήσει την επίσης γνωστή θεωρία του περί Εκτάκτου Κράτους ή Κατάστασης εξαίρεσης ή Κατάστασης έκτακτης ανάγκης. Η Κατάσταση εξαίρεσης, οδηγεί μοιραία στην αναστολή του Συντάγματος και των θεμελιωδών δικαιωμάτων που κατοχυρώνει, προϋπάρχει του Δικαίου και των κανόνων του. Η απόφαση-εντολή είναι αποκλειστικής ευθύνης του Ηγεμόνα. Ο «Κατέχοντας» «αποφασίζει» αν και πότε θα υπάρξει «εξαίρεση», στέκοντας εμπόδιο ή έστω καθυστερώντας την έλευση του «απίστου», του «ασεβούς», του «αντίχριστου». Η Πανδημία έφερε τον Μωϋσή με το Επιτελικό Κράτος ο οποίος έδινε εντολές, λιγότερη κοινοβουλευτική δημοκρατία, Απευθείας Αναθέσεις και μέσω διαγγελμάτων κήρυττε τον λόγο του. Υπήρξε ιδανική συνθήκη της εκκόλαψης ενός Αστυνομικού Κράτους (όπως το ορίζει ο Μισέλ Φουκώ στο βιβλίο του Η Γέννηση της Βιοπολιτικής) το οποίο προσομοιάζει σε υπέρτερο βαθμό με το δεσποτικό κράτος όπου υπό κανονικές συνθήκες είναι αμφίβολο αν θα μπορούσε να επιτευχθεί με την επίκληση της κατάστασης εξαίρεσης. Ο λόγος επηρεάστηκε μέσα από τη διάσταση του χώρου και του χρόνου μέσα από την Πανδημία. Καθώς περιόρισε σε δραστικό βαθμό τις κοινωνικές επαφές του ατόμου τόσο χωρικά όσο δε και χρονικά. Δημιούργησε την συνθήκη η «Κόλαση μου είναι οι άλλοι» (φράση του Ζαν Πωλ Σαρτρ). Καθώς οι άρρωστοι είναι επικίνδυνοι για την επιβίωση του ατόμου αλλά κι όσοι είναι καλά τότε αυτοί είναι πιο ύπουλοι από τους άλλους καθώς είναι ενδεχομένως ασυμπτωματικοί. Μόνος εναντίον όλων με την ανάγκη της επιβίωσης ως πραγματικότητα. Τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης που διαμορφώνουν τον λόγο μέσω της Κατάστασης Εξαίρεσης δεν πλήρωσαν ως όφειλαν τη χρήση τους των δημόσιων συχνοτήτων (Νόμος Παππά) κι ενώ έληξε ο συναγερμός της Πανδημίας εν τούτοις ούτε μέχρι σήμερα έχουνε καταβάλει τον παραμικρό οβολό τους συν τοις άλλοις είχαμε και τις ανά καιρούς λίστες Πέτσα προς πριμοδότηση των Καναλαρχών. Η μη κοινωνικοποίηση των ατόμων στη Πανδημία δημιούργησε ένα τραύμα σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο κάτι το οποίο έγινε φανερό μέσα από τις μελέτες των λημμάτων στο ιικό φορτίο παρατήρησης καθώς αυξήθηκαν τόσο η χρήση των ναρκωτικών ουσιών αλλά και ψυχοφαρμάκων. Κι όταν κάποιος επιθυμούσε να κοινωνικοποιηθεί στο μέτρο του εφικτού εκείνη την περίοδο τότε ερχόταν το Αστυνομικό Κράτος να περιορίσει την Κοινωνική Επαφή άλλοτε δικαίως κι άλλοτε αδίκως (όπως στη περίπτωση στη πλατεία της Νέας Σμύρνης). Όσοι ήθελαν να ασκήσουν το δικαίωμα μίας επετειακής εκδήλωσης ή μία αγωνιστική τότε συλλήβδην κατηγορούνταν από τους Ιεροδικαστές των ΜΜΕ και των στρατευμένων των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης ως εχθροί που θα μολύνουν τα άτομα κι όλον τον κόσμο.

Η επόμενη μέρα της Πανδημίας άφησε ένα μετατραυματικό στρες στην ελληνική κοινωνία. Όπως άφησε το ανοσοποιητικό σύστημα του κάθε ατόμου ξεχωριστά καθώς λόγω της απότομης μη καθημερινής επαφής του οργανισμού με ιούς οδηγήθηκε σε μερική καταστολή κι οι αντιστάσεις κάμφθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Ως αποτέλεσμα ενώ έληξε η Πανδημία εν τούτοις ήτανε ευάλωτος ο οργανισμός στους ιούς μέχρι να επανέλθει το ανοσοποιητικό σύστημα σε πρότερα επίπεδα κι όποτε συμβεί αυτό. Έτσι σε κοινωνικό επίπεδο η νεοελληνική κοινωνία οδηγήθηκε σε μία οβιδιακή μετάλλαξη της προς τον ατομικισμό. Είναι φανερό ότι η ενδοοικογενειακή βία αυξήθηκε δραματικά, οι γυναικοκτονίες έσπασαν κάθε προηγούμενο ρεκόρ. Οι οικογένειες ως μικρά κύτταρα της κοινωνίας μας δείχνουν ότι δεν λειτουργούν κοινωνικά πόσω μάλλον στα μεγαλύτερα στρώματα η κοινωνικοποίηση της κοινωνίας. Οι σχέσεις καθορίζονται μόνο μέσα από την ισχύ. Δεν είναι τυχαίο όπου ο νεοέλληνας που είδε να παραβιάζεται κατ’ εξακολούθηση το Κράτος Δικαίου εν τούτοις να επιβραβεύει επί της ουσίας τον Μέγα Παραβάτη του, ο οποίος όφειλε να ‘ναι ο εγγυητής του. Ο Ζακ Λακάν στο βιβλίο του Το Αντίστροφο της Ψυχανάλυσης (σελίδα 66) αναφέρει χαρακτηριστικά: «Όταν σας λέω για τη γνώση πως ο αρχικός της τόπος μέσα στον λόγο του κυρίου βρίσκεται στο επίπεδο του δούλου, ποιος άραγε μας έδειξε, αν όχι ο Χέγκελ, ότι αυτό που θα μας παραδώσει η εργασία του δούλου είναι η αλήθεια του κυρίου; Και πιθανότατα εκείνη που την αναιρεί. Ουσιαστικά όμως, ίσως είμαστε σε θέση να προτείνουμε άλλες μορφές σχηματοποίησης αυτού του λόγου, και να αντιληφθούμε που ακριβώς χάσκει, που παραμένει χασματική, περατωμένη με τρόπο βεβιασμένο, η εγελιανή κατασκευή». Εν προκειμένω όση μεγαλύτερη η υποταγή στον Μωϋσή-Μητσοτάκη τόσο περαιτέρω λειτουργεί ως χειραφέτηση του υπηκόου του. Με μιμητικό τω τρόπω ο υπηκόος του Μητσοτάκη απέκτησε την συμπεριφορά των ΜΜΕ που αποκρύπτουν ή υποβιβάζουν τα σκάνδαλα, όπως τον κατευθύνουν οι talking heads (ομιλούσες κεφαλές, δημοσιογράφοι της ελευθερίας τύπου 107). Αυτό εξηγεί πώς ενώ έγιναν πολυπληθείς συγκεντρώσεις για τα Τέμπη σε Σύνταγμα κι έξω από το γραφείο του Καραμανλή στις Σέρρες οδηγήθηκαν στη κατά τα άλλα αλλοπρόσαλλη στάση επιβράβευσης τόσο του Μητσοτάκη και του Καραμανλή. Το ίδιο ισχύει για τις φωτιές στην Εύβοια αλλά και στον Χιονιά με τους αποκλεισμένους (όπως του δημοσιογράφου Άκη Παυλόπουλου).

Ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ δέχεται εκατέρωθεν βέλη τόσο από τα δεξιά όσο κι αριστερά του. Οι Αριστεροί τον κατηγορούν ότι έχασε τον αριστερό προσανατολισμό του γι’ αυτό έχασε στις πρόσφατες εκλογές. Αυτή η κριτική είναι ισοπεδωτική καθώς προσπερνούν ότι έφερε την Απλή Αναλογική, ήτανε το πρώτο και μόνο κόμμα που έφερε την ισότητα στα ψηφοδέλτια έχοντας μισές γυναίκες και άνδρες ως υποψήφιους του. Στη πρώτη περίπτωση κυριάρχησε αυτό που έλεγε ο ποιητής Γιώργος Σεφέρης «Η Ελλάδα, η χώρα των παράλληλων μονολόγων». Αντί τα υποτιθέμενα πιο αριστερά κόμματα να ταυτιστούν σ’ αυτό το ζήτημα εν τούτοις προτίμησαν να αναδείξουν τον μικροκομματισμό κινούμενα από τον εγωισμό τους. Προτίμησαν να ανεβάσουν τα εκλογικά ποσοστά τους αντί να γίνουν η απάντηση στον ιδεολογικό αντίπαλο τους. Μ’ αποτέλεσμα να το πληρώσει τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ αλλά πάνω απ’ όλα κι όλη η αριστερά εν συνόλω της. Όπως έλεγε ο Ρουσσώ «ο καθένας μόνος του μπορεί να πιάσει μέχρι λαγό, όλοι ενωμένοι μπορούν να πιάσουν ελάφι». Στο δε θέμα των Γυναικών η ελληνική κοινωνία φάνηκε να μη ενστερνίζεται την ανάγκη για φυλετική ισότητα καθώς οι ψηφοφόροι (γυναίκες κι άνδρες) επέλεξαν κυρίαρχο τον Μητσοτάκη που υποεκπροσωπήθηκε το γυναικείο φύλο στιγματίζοντας τον στο εξωτερικό (βλέπε συνέντευξη στο BBC) και στο σύνολο διακομματικά διάβηκαν το βήμα της εκλογής μόλις 75 στο σύνολο 300 βουλευτών. Κι οι περισσότερες εξ αυτών δεν επελέγησαν με κριτήριο της γυναικείας εκπροσώπησης αλλά με κριτήριο αν πήρε το χαρτοφυλάκιο πελατών-ψηφοφόρων από τον πρώην βουλευτή-υπουργό πατέρα τους. Συνεπώς για την ιδεολογική υποχώρηση της Αριστεράς ευθύνες βαρύτατες φέρνουν και τα κόμματα της.

Η ιδεολογική ηγεμονία της Δεξιάς έχει περάσει σε κάθε επίπεδο από το πιο μικρό και μεγάλο της νεοελληνικής κοινωνίας. Πρέπει φυσικά να υπάρξει ένα modus vivendi μεταξύ των αριστερών κομμάτων σε ανώτερο επίπεδο αλλά δεν αρκεί αυτό πια. Πλέον πρέπει να υπάρξει αλλαγή και στις μικρότερες βαθμίδες της κυψέλης προς επανακοινωνικοποίηση. Όπως έλεγαν οι νεοφιλελεύθεροι οικονομολόγοι στην Οικονομική Κρίση ότι έφταιγε τάχα ο οικονομικός αναλφαβητισμός (λες και τα τραπεζικά χρέη που μετατράπηκαν σε κρατικό χρέος ευθύνες έχουν οι οικονομικοί αναλφάβητοι κι όχι τα golden boys). Έτσι χρειαζόμαστε μία αντίστοιχη πρωτοβουλία προς κοινωνικό αλφαβητισμό. Πρέπει να υπάρξουν δράσεις από τοπικούς φορείς κομμάτων, ιδρυμάτων, οργανώσεων, δημοτών, ενεργών πολιτών κι ούτω καθ’ εξής που θα πράξουν την ανάγκην φιλοτιμίαν ποιούμενοι. Ρωγμές στον καπιταλισμό, όπως έγραψε σχετικά ο Τζον Χολλογουέι. Εν κατακλείδι, ο Σίγκμουντ Φρόυντ είχε γράψει στο βιβλίο του Η Ψυχολογία των Μαζών κι η Ανάλυση του Εγώ την εξής παραβολή του Σοπενχάουερ: «μια παγερή χειμωνιάτικη μέρα μερικοί ακανθόχοιροι στριμώχτηκαν ο ένας κοντά στον άλλον για να προστατευθούν από το κρύο. Σύντομα όμως άρχισαν να ενοχλούνται από τα αγκάθια του διπλανού τους και απομακρύνθηκαν πάλι. Όταν η ανάγκη για ζεστασιά τους ξανάφερνε πάλι κοντά, επαναλαμβανόταν εκείνο το δεύτερο κακό, έτσι που βρίσκονταν συνέχεια ανάμεσα σε δύο κακά, μέχρι να βρουν την κατάλληλη απόσταση που μπορούσαν να ανεχθούν ο ένας τον άλλον”. (Parerga und Paralipomena, II, XXXI, “Gleichnisse und Parabeln”)».