Ο διαχρονικός "Οθέλλος" του Τζουζέππε Βέρντι στο Ηρώδειο

Η δεύτερη καλοκαιρινή παραγωγή όπερας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο Ηρώδειο είναι ο δημοφιλής Οθέλλος του Τζουζέππε Βέρντι. Το αριστούργημα του Βέρντι παρουσιάζεται σε νέα σκηνοθεσία του διεθνώς καταξιωμένου σκηνοθέτη της όπερας Γιάννη Κόκκου, ο οποίος επιχειρεί μια βαθιά ψυχολογική ανάγνωση του έργου. Ο Οθέλλος σηματοδοτεί τη δεύτερη συνεργασία του με τη Λυρική μετά τον περυσινό αριστουργηματικό Ιπτάμενο Ολλανδό, στο ρωμαϊκό ωδείο. Διευθύνει ο Μύρων Μιχαηλίδης, καλλιτεχνικός διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.

Η συγκλονιστική όπερα του Βέρντι ακολουθεί την αφήγηση του ομώνυμου σαιξπηρικού έργου, αποδίδοντας την ιστορία του πρωταγωνιστικού ήρωα με μουσική εκρηκτικής δύναμης και υποδειγματική οικονομία εκφραστικών μέσων: μία και μόνον μουσική φράση αρκεί προκειμένου να σκιαγραφήσει τον ηρωισμό και την εκρηκτική δύναμη του Οθέλλου, το άσβεστο μίσος του Ιάγου, την αγνότητα και την καλοπιστία της Δυσδαιμόνας. Λίγα μουσικά μέτρα αποδίδουν με τρομακτική δύναμη την καταιγίδα που μαίνεται στη θάλασσα, ταυτόχρονα και στην ψυχή του κεντρικού ήρωα που θα καταποντιστεί από το βάθρο της δόξας του, παραδομένος στο ένστικτο της ζήλειας του.

Η ιστορία του Οθέλλου είναι γεμάτη έντονες αντιθέσεις και βίαια συναισθήματα. Είναι το έπος του δυνατού μαύρου στρατιώτη, που χάρη στις ξεχωριστές ικανότητες και στη γενναιότητά του έγινε στρατηγός μιας υπερδύναμης, της Γαληνοτάτης. Ο Οθέλλος θα βιώσει παράλληλα την ανασφάλεια της καταγωγής και των «πιστεύω» του, με αποτέλεσμα να χειραγωγηθεί εύκολα από δόλιους αντίπαλους όπως ο Ιάγος και να οδηγηθεί στην κόλαση της καταστροφής.

H δράση εκτυλίσσεται στην Κύπρο όπου ο μαύρος κυβερνήτης του νησιού και ηρωικός πολεμιστής Οθέλλος, ωθείται από τον ραδιούργο Ιάγο να στραγγαλίσει την αθώα γυναίκα του, τη Δυσδαιμόνα, πιστεύοντας πως τον απατά. Όταν η συνομωσία του Ιάγου αποκαλύπτεται, ο Οθέλλος αυτοκτονεί.

Η αριστουργηματική μουσική του Βέρντι, ο οποίος συνέθεσε το έργο σε ηλικία 74 ετών, δεκαέξι χρόνια μετά την εμβληματική Αΐντα, άλλοτε χειμαρρώδης και ορμητική και άλλοτε διαυγής και ανάλαφρη, ακολουθεί τις ψυχολογικές διακυμάνσεις των ηρώων χωρίς να χάνει ούτε λεπτό τον ηλεκτρισμό της και διακρίνεται για την πλούσια ενορχήστρωσή της από την πρώτη κιόλας σκηνή της Α’ Πράξης. Η ιδιοφυής μουσική γλώσσα του Ιταλού συνθέτη δένει απόλυτα, σε ένα άρρηκτο σύνολο υψηλής καλλιτεχνικής αξίας, τα μελωδικά κομμάτια με τη δραματικότητα του Σαίξπηρ και τη δύναμη του ποιητικού κειμένου του Μπόιτο, ενώ οι εξαίσιες άριες, τα ντουέτα και τα χορωδιακά μέρη βάζουν το θεατή σε μια κατάσταση συνεχούς εγρήγορσης,  αγωνιώντας για το τι θα επακολουθήσει στη συνέχεια της σπουδαιότερης βερντιανής δημιουργίας.    

Εκτός από την σκηνοθεσία ο διεθνής Έλληνας Γιάννης Κόκκος υπογράφει τα σκηνικά και τα κοστούμια της παράστασης. Ο Κόκκος έχει παρουσιάσει δουλειές του στα μεγαλύτερα λυρικά θέατρα του κόσμου από τη Σκάλα του Μιλάνου έως το Κόβεντ Γκάρντεν του Λονδίνου και από το Ρεάλ της Μαδρίτης έως την Όπερα της Βιέννης και το Μαριίνσκι, έχει συνεργαστεί με τους κορυφαίους μαέστρους (Αμπάντο, Μούτι, Γκάρντινερ, Μέτα κ.α.), ενώ έχει τιμηθεί με πληθώρα βραβείων για το έργο του. Τη δραματουργική επιμέλεια υπογράφει η Αν Μπλανκάρ και τους φωτισμούς ο Μίχαελ Μπάουερ.

Την ευθύνη της μουσικής διεύθυνσης της παραγωγής έχει ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της της ΕΛΣ, Μύρων Μιχαηλίδης. Ο Αγαθάγγελος Γεωργακάτος διευθύνει την Χορωδία της ΕΛΣ.

Στη νέα παραγωγή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, τους βασικούς ρόλους ερμηνεύουν αναγνωρισμένοι Έλληνες και ξένοι μονωδοί με διεθνή ακτινοβολία.

[Ο Οθέλλος με μια ματιά]

Ο συνθέτης / Ο Τζουζέππε Βέρντι, ο διασημότερος συνθέτης του ιταλικού ρομαντισμού, γεννήθηκε στο Λε Ρόνκολε της βόρειας Ιταλίας το 1813 και πέθανε στο Μιλάνο το 1901. Σπούδασε μουσική στο επαρχιακό Μπουσσέτο και στη συνέχεια στο Μιλάνο. Τα πρώτα του έργα γράφηκαν μέσα στο επαναστατικό κλίμα της εποχής, απηχώντας ιδεολογικά τον αγώνα για την απελευθέρωση των ιταλικών κρατιδίων από τους Αυστριακούς και την ενοποίησή τους σε κυρίαρχη χώρα. Η ενασχόληση του Βέρντι με την πολιτική τον ανέδειξε σε εθνικό σύμβολο. Ως ακροστιχίδα το σύνθημα Viva Verdi σήμαινε Ζήτω ο Βίκτωρ Εμμανουήλ βασιλιάς της Ιταλίας-Viva Vittorio Emanuele Re D’ Italia. Το 1861 ο συνθέτης εξελέγη μέλος του πρώτου ιταλικού κοινοβουλίου. Διασημότερες όπερές του είναι οι Ναμπούκκο (1842), Μάκμπεθ (1847/1865), Ριγολέττος (1851), Ο τροβαδούρος (1853), Η παραστρατημένη/Τραβιάτα (1853), Η δύναμη του πεπρωμένου (1862), Αΐντα (1871), Οθέλλος (1887) και Φάλσταφ (1893).

Με τη μουσική του ο Βέρντι εξέφρασε σε αισθητικό επίπεδο το πνεύμα του ώριμου ρομαντισμού και σε πολιτικό επίπεδο την επιθυμία των συμπατριωτών του να δουν την Ιταλία ελεύθερη και ενωμένη. Αγαπήθηκε από ιδιαίτερα πλατύ κοινό και απέκτησε εξαρχής δημοτικότητα που παραμένει αμείωτη μέχρι σήμερα. Στις ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές συνθήκες του 19ου αιώνα, ο Βέρντι υπήρξε ο συνθέτης που έζησε εκείνη τη μοναδική στιγμή στην Ιστορία της μουσικής, κατά την οποία η υψηλή τέχνη έγινε ταυτόχρονα και λαϊκή.

Το έργο / Λυρικό δράμα σε τέσσερις πράξεις, ο Οθέλλος του Βέρντι βασίζεται σε ποιητικό κείμενο του συγγραφέα και συνθέτη Αρρίγκο Μπόιτο [Arrigo Boito]. Αυτό, με τη σειρά του, αντλεί από το θεατρικό H τραγωδία του Οθέλλου, του μαύρου της Βενετίας [The Tragedy of Othello, the Moor of Venice, 1603] του Ουίλλιαμ Σαίξπηρ [Willian Shakespeare]. Η υπόθεση αφορά την εκδίκηση του Ιάγου, ο οποίος είναι σημαιοφόρος στην υπηρεσία του Οθέλλου. Ο Ιάγος μισεί τον Οθέλλο, τον μαύρο κυβερνήτη της Κύπρου και στρατηγό της Δημοκρατίας της Βενετίας, επειδή τον παρέκαμψε και έδωσε προαγωγή στον Κάσσιο. Ο Ιάγος δολοπλοκεί προκειμένου να πείσει τον Οθέλλο ότι η σύζυγός του Δυσδαιμόνα τον απατά με τον Κάσσιο. Ο Οθέλλος πέφτει στην παγίδα και θολωμένος απ’ τη ζήλια στραγγαλίζει τη Δυσδαιμόνα. Όταν η πλεκτάνη αποκαλύπτεται, ο Οθέλλος αυτοκτονεί.

Πρεμιέρες / Ο Οθέλλος παρουσιάστηκε πρώτη φορά στη Σκάλα του Μιλάνου στις 5 Φεβρουαρίου 1887 σημειώνοντας τεράστια επιτυχία.

Από την Εθνική Λυρική Σκηνή η όπερα πρωτοπαρουσιάστηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1960 στο νέο Θέατρο Ολύμπια, που είχε εγκαινιαστεί τον Ιανουάριο του 1958. Τον κεντρικό ρόλο ερμήνευσε ο τενόρος Λουδοβίκος Κουρουσόπουλος, τον Ιάγο ενσάρκωσε ο βαρύτονος Ρίο Νοβέλλο [Rio Novello] και τη Δυσδαιμόνα η υψίφωνος Μαρία Κερεστετζή. Η σκηνοθεσία ήταν του Ρικκάρντο Μορέσκο [Riccardo Moresco] και η μουσική διεύθυνση του Ανδρέα Παρίδη.

[Σύνοψη του πρωτοτύπου]

Α’ Πράξη / Κύπρος, 15ος αιώνας. Ο κόσμος παρακολουθεί με αγωνία στην προκυμαία το βενετσιάνικο στόλο καθώς επιστρέφει σε συνθήκες τρομερής καταιγίδας. Στρατηγός της Γαληνοτάτης, ο μαύρος Οθέλλος φτάνει ασφαλής στο λιμάνι και αναγγέλλει την καταστροφή του τουρκικού στόλου, που επιβουλευόταν το νησί. Ο Ιάγος, σημαιοφόρος του Οθέλλου, προσφέρεται να βοηθήσει τον εύπορο Ροδερίκο να κατακτήσει τη Δυσδαιμόνα, γυναίκα του Οθέλλου, με την οποία είναι ερωτευμένος. Ο Ιάγος μισεί τον Οθέλλο επειδή τον παρέκαμψε και έδωσε προαγωγή στον Κάσσιο.

Καθώς ο κόσμος γιορτάζει τη νίκη, ο Ιάγος παρασύρει τον Κάσσιο να μεθύσει. Τότε, ο Ιάγος προτρέπει τον Ροδερίκο να φιλονικήσει με τον Κάσσιο. Όταν ο Μοντάνος, προηγούμενος κυβερνήτης της Κύπρου, προσπαθεί να τους χωρίσει, ο Κάσσιος επιτίθεται και σε αυτόν. Από τη φασαρία φτάνει στο σημείο ο Οθέλλος, ο οποίος επιβάλλει την τάξη και οργισμένος με τη συμπεριφορά του Κάσσιου τον καθαιρεί. Ο Οθέλλος επιστρέφει στο πλευρό της Δυσδαιμόνας.

B’ Πράξη / Ο Ιάγος συμβουλεύει τον Κάσσιο να ζητήσει από τη Δυσδαιμόνα να μεσολαβήσει ώστε να τον συγχωρήσει ο Οθέλλος. Ο Ιάγος παρατηρεί τον Κάσσιο να πλησιάζει τη Δυσδαιμόνα και αντιλαμβανόμενος ότι ο Οθέλλος τον ακούει κάνει υπαινιγμούς σχετικά με την πίστη της Δυσδαιμόνας. Όταν αργότερα η ίδια η Δυσδαιμόνα παρακαλεί τον Οθέλλο σχετικά με τον Κάσσιο, εκείνος αισθάνεται το κεφάλι του να φλέγεται. Η Δυσδαιμόνα του προσφέρει το μαντήλι της προκειμένου να τον ανακουφίσει. Εκείνος το πετά καταγής, απ’ όπου το σηκώνει η ακόλουθός της Αιμιλία. Από τα δικά της χέρια το αρπάζει ο σύζυγός της Ιάγος. Ταραγμένος, ο Οθέλλος ζητά από όλους να φύγουν. Μένει ο Ιάγος, ο οποίος αφηγείται στην Οθέλλο υποτιθέμενο παραμιλητό του Κάσσιου, ο οποίος βλέποντας όνειρο αναφέρθηκε στη Δυσδαιμόνα. Ο Οθέλλος ορκίζεται εκδίκηση.

Γ’ Πράξη / Αναγγέλλεται η άφιξη αντιπροσωπείας από τη Βενετία. Ο Ιάγος διαβεβαιώνει τον Οθέλλο ότι σύντομα θα έχει τις αποδείξεις που επιθυμεί σχετικά με την ενοχή της συζύγου του. Φτάνει η Δυσδαιμόνα, η οποία εκ νέου παρακαλεί τον Οθέλλο για τον Κάσσιο. Ο Οθέλλος της ζητά το μαντήλι που της είχε χαρίσει και όταν εκείνη αποκρίνεται ότι δεν το έχει μαζί της, την κατηγορεί για απιστία και τη διώχνει. Καθώς ο Ιάγος επιστρέφει με τον Κάσσιο, ο Οθέλλος κρύβεται προκειμένου να κρυφακούσει. Ο Ιάγος ανεμίζει το μαντήλι της Δυσδαιμόνας, που είχε αποσπάσει από την Αιμιλία και παρασύρει έντεχνα τον Κάσσιο σε κουβέντες σχετικά με την πραγματική αγαπημένη του. Ο Οθέλλος, που ακούει μονάχα μέρος της συνομιλίας, υποθέτει ότι ο Κάσσιος μιλά για τη Δυσδαιμόνα. Έξαλλος από ζήλια ορκίζεται να τη σκοτώσει το ίδιο κιόλας βράδυ.

Φτάνει ο Λουδοβίκος, πρέσβης του δόγη, ο οποίος ανακαλεί τον Οθέλλο στη Βενετία και ορίζει νέο κυβερνήτη της Κύπρου τον Κάσσιο. Ακούγοντας τα νέα ο Οθέλλος χάνει την ψυχραιμία του, προσβάλλει και ρίχνει καταγής τη σύζυγό του, διατάζει όλους να αδειάσουν την αίθουσα και, τελικά, καταρρέει.

Δ΄ Πράξη / Η Αιμιλία βοηθά τη Δυσδαιμόνα να ετοιμαστεί για τη νύχτα. Εκείνη είναι φοβισμένη. Κάνει την προσευχή της και πέφτει να κοιμηθεί. Μπαίνει στην κάμαρά της ο Οθέλλος. Την ξυπνά και της λέει για την πρόθεσή του να τη σκοτώσει. Εκείνη διαμαρτύρεται και υπερασπίζεται την αθωότητά της αλλά ο Οθέλλος τη σκοτώνει. Φτάνει έντρομη η Αιμιλία, που αναγγείλει ότι ο Κάσσιος σκότωσε τον Ροδερίκο. Βλέποντας τη Δυσδαιμόνα να πεθαίνει, καλεί βοήθεια. Η συνομωσία του Ιάγου αποκαλύπτεται. Συνειδητοποιώντας τι έχει διαπράξει, ο Οθέλλος αυτοκτονεί.

Οθέλλος του Τζουζέππε Βέρντι

27, 29, 30, 31 Ιουλίου 2014 / Ώρα έναρξης παραστάσεων: 21.00

Ωδείο Ηρώδου Αττικού

Μουσική διεύθυνση: Μύρων Μιχαηλίδης

Σκηνοθεσία – Σκηνικά – Κοστούμια: Γιάννης Κόκκος

Καλλιτεχνική Συνεργάτις – Δραματουργία: Αν Μπλανκάρ

Φωτισμοί: Μίχαελ Μπάουερ

Διεύθυνση χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος

Οθέλλος: Αντονέλλο Παλόμπι (27, 29, 31/7)

                Ρέυμοντ Βέρυ (30/7)

Ιάγος:     Γκεόργκε Γκαγκνίτζε (27, 30/7)

               Δημήτρης Πλατανιάς (29, 31/7)

Κάσσιος: Δημήτρης Φλεμοτόμος (27, 30/7)

                Γιάννης Χριστόπουλος (29, 31/7)

Ροδερίκος: Χαράλαμπος Αλεξανδρόπουλος

Λουδοβίκος: Τάσος Αποστόλου (27, 30/7)

                     Πέτρος Μαγουλάς (29, 31/7)

Μοντάνος:     Άκης Λαλούσης (27, 30/7)

                      Παύλος Σαμψάκης (29, 31/7)

Ένας κήρυκας: Παύλος Μαρόπουλος (27, 30/7)

                         Θεόδωρος Μωραΐτης (29, 31/7)

Δυσδαιμόνα:     Αλεξία Βουλγαρίδου (27, 30/7)

                         Τσέλια Κοστέα (29, 31/7)

Αιμιλία:               Αντιγόνη Παπούλκα (27, 30/7)

Ινές Ζήκου (29, 31/7)

Συμμετέχει η Ορχήστρα και η Χορωδία της ΕΛΣ

ΠΡΟΠΩΛΗΣΗ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΥΤΕΡΑ 7 ΙΟΥΛΙΟΥ

στα Ταμεία τoυ ΘΕΑΤΡΟΥ ΟΛΥΜΠΙΑ, Ακαδημίας 59-61, Αθήνα

Τρίτη με Κυριακή 09.00–21.00 & Δευτέρα 09.00-16.00

Τηλ. πωλήσεις 210 3662 100, 210 3612 461, 210 3643 725

&

στα εκδοτήρια του Φεστιβάλ Αθηνών, Πανεπιστημίου 39, 105 64 Αθήνα

Δευτέρα-Παρασκευή 09.00–17.00, Σάββατο 09.00–15.00 / Τηλ. 210 3272 000

Ηλεκτρονική προπώληση:

 www.greekfestival.gr & www.nationalopera.gr

Τιμές εισιτηρίων:

ΑΝΩ ΔΙΑΖΩΜΑ €25 / ΖΩΝΗ Γ’ €45 / ΖΩΝΗ Β’ €55 / ΖΩΝΗ Α’ €60 /

ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΖΩΝΗ Β’ & Δ’ €85 / ΔΙΑΚΕΚΡΙΜΕΝΗ ΖΩΝΗ Γ’ €100 /

Φοιτητικό & παιδικό €15

ΟΜΑΔΙΚΑ ΕΙΣΙΤΗΡΙΑ Τηλ. 210 3711 342