Ο Όκνος

Η ζωή ακολουθεί καταρχήν τη φυσική θεώρηση, ότι όλα συμβαίνουν σύμφωνα με τη δύναμη που ζωογονεί καθολικά το ενδιαφέρον για συνύπαρξη, που ενώνει όλα τα υπαρκτά, ώστε να βρίσκονται σε μια αλληλεπίδραση και αλληλοπάθεια, ενωμένα με μια αμοιβαία φιλότης. Οι αρχαίοι αυτή τη δύναμη την ονόμαζαν ειμαρμένη και μάλιστα τη συνέδεαν άμεσα με τη φύση αλλά και την πρόνοια. Έτσι λειτουργεί ο κόσμος μέσα σε μια τάξη, η οποία δεν μπορεί να παραβιαστεί.

Τα πράγματα λοιπόν υπόκεινται σε μια νομοτέλεια, που μας εξαναγκάζει να ζούμε με έναν συγκεκριμένο φυσικό τρόπο, προκαθορισμένο και με λιγοστά περιθώρια επιλογών. Προφανώς, αυτή η θεμελιώδης φυσική πραγματικότητα χαρακτηρίζει μια ανελεύθερη ζωή και δεν επιτρέπει τίποτα να εξαρτηθεί από εμάς. Όλα είναι περιττά και το μόνο που μας απομένει είναι να υποταχθούμε στην ειμαρμένη. Η μοίρα είναι καθοδηγητής σε όποιον την αποδεχτεί ενώ τον σέρνει αν της αντισταθεί. Όταν όμως σε αυτή τη θεώρηση μπαίνει η ελεύθερη βούληση, τότε τα πράγματα αλλάζουν και η αυστηρή αντίληψη ότι όλα γίνονται με βάση μια φυσική αναγκαιότητα υποχωρεί, ώστε ο άνθρωπος να αποκτά μια σχετική αυτονομία. Ο στωικός φιλόσοφος, Χρύσιππος προσπάθησε να συμβιβάσει αυτές τις δύο αντιλήψεις. Πρότεινε ο άνθρωπος να έχει τη δυνατότητα να μπορεί να διαφυλάξει οτιδήποτε επηρεάζει τη ζωή του.

Αν όλα είναι προκαθορισμένα τότε δεν υπάρχει καμία ελευθερία σε ό,τι κάνει ή επιθυμεί ο άνθρωπος. Εκτός όμως από ανελεύθερος, ένας τέτοιος άνθρωπος είναι και ανεύθυνος. Δεν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του, ούτε βέβαια μπορούν να του καταλογιστούν τιμωρίες. Είναι παροιμιώδης η σκέψη του Ζήνωνα πάνω σε αυτό το θέμα. Όταν ένας δούλος προσπάθησε να ξεφύγει από το μαστίγωμα επειδή είχε κλέψει, διαμαρτυρήθηκε λέγοντας πως: «ήταν γραφτό μου να κλέψω». Τότε και ο Ζήνωνας του απάντησε πως «ήταν γραφτό σου και να μαστιγωθείς». Κανένας δεν μπορεί δηλαδή να απαλλαχθεί τουλάχιστον από την ηθική ευθύνη των πράξεών του. Διότι για να προσαρμοστεί ο καθένας μας στην ειμαρμένη, πρέπει να διαθέτει επίγνωση γι’ αυτήν. Αυτή λοιπόν είναι ίσως και η μόνη ελευθερία που διαθέτει ο άνθρωπος, την οποία κατακτά μονάχα ο σοφός, ο οποίος ενεργεί και πράττει με τη θέλησή του οτιδήποτε προκαθορίζει η πρόνοια για το καλό του κόσμου και της κοινωνίας. Αλλιώς ο άνθρωπος ζει μια επίπλαστη και ανάπηρη ελευθερία και μια άδικη ειμαρμένη.

Μια τέτοια επίπλαστη και ανάπηρη ελευθερία σε μια άδικη ειμαρμένη, βίωσε και ο Όκνος. Ο Όκνος στην Ελληνορωμαϊκή μυθολογία ήταν γιος της Μαντούς, κόρης του μάντη Τειρεσία, και του Τιβερίνου, βασιλιά της Alba Longa. Μάλιστα ο Όκνος ίδρυσε την πόλη Μάντοβα προς τιμή της μητέρας του. Σύμφωνα με άλλη παράδοση ήταν γιος ή αδερφός του Αυλητή, γι’ αυτό και αναφέρεται συχνά να σχετίζεται με τον Κάτω Κόσμο. Ήταν μια αλληγορική θεότητα, που προσωποποιούσε τη νωθρότητα, τη βραδύτητα, τη ματαιοπονία, την ατολμία, το δισταγμό, την καθυστέρηση και το χάσιμο χρόνου, συμβολίζοντας με αυτόν τον τρόπο τις αντιξοότητες της ανθρώπινης ζωής, που αναλώνονται σε ανεπιτυχείς προσπάθειες. Ο Όκνος καταδικάστηκε να περάσει την αιωνιότητα στον Άδη, υφαίνοντας ένα σχοινί από άχυρο. Ο αρχαίος Έλληνας ζωγράφος Πολύγνωτος είχε δημιουργήσει έναν πίνακα, στον οποίο ο Όκνος στέκεται σε πρώτο πλάνο, ενώ στο βάθος βρίσκεται ένας γάιδαρος που τρώει το σχοινί.

Σε αντίθεση με τις άλλες καταδικασμένες ψυχές του Άδη, ο Όκνος δεν αναφέρεται να έχει διαπράξει κάποιο έγκλημα, το οποίο να εξηγούσε την τιμωρία του. Μια εξήγηση του «μαρτυρίου» του είναι ότι ήταν «καθυστερημένος» και δυσκολεύτηκε να μυηθεί στα Ελευσίνια Μυστήρια, ενώ μια άλλη εξήγηση είναι ότι ο Όκνος βρισκόταν σε αυτή τη δύσκολη κατάσταση για λόγους ηθικής «αδυναμίας», έλλειψη θάρρους και ατολμίας προς οτιδήποτε θεωρείται υποχρέωση και απαιτεί τολμηρές αποφάσεις. Αυτό θα μπορούσε εν δυνάμει να έχει καλές επιπτώσεις, αν πρόκειται για κακές πράξεις, αλλά είναι εγωιστικό, καθώς η αποφυγή των διαφόρων εμποδίων στη ζωή απαιτεί «γενναίες» αποφάσεις δράσεων, που δεν ωφελούν κανένα.

Ο Όκνος λοιπόν είναι η προσωποποίηση της τεμπελιάς, της ραθυμίας, της νωθρότητας και της απροθυμίας, που τον καθιστά σύμβολο των απανταχού ανισόρροπων, που δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το καλό από το κακό, το θετικό από το αρνητικό, την αξιοπρέπεια από την αναξιοπρέπεια. Ο σημερινός όκνος καταβάλει τη λιγότερη δυνατή προσπάθεια (ή καθόλου), καθώς δεν έχει συγκεκριμένους στόχους να επιτύχει, αφήνοντας τους άλλους να δουλεύουν γι’ αυτόν. Αυτός είναι και η αιτία που κάνει την ανασχηματισμένη του ομάδα να είναι λιγότερο αποδοτική και στην ουσία να έχει αποτύχει σε όλα σχεδόν τα ζητήματα που ανέλαβε να διεκπεραιώσει. Ο όκνος δεν έχει κανένα κίνητρο να δουλέψει και αυτό μετακυλίεται προς την ομάδα του, η οποία ως εκφυλισμένη συμμορία δε νιώθει ότι η οποιαδήποτε προσφορά της θα αξιολογηθεί από κάποιον οκνηρό, τεμπέλη και αργό επικεφαλής. Πρόκειται για μια διαστροφική συμμορία, χέρσα ομάδα, που δεν αισθάνεται καν το καθήκον, ή έστω τη ματαιοδοξία να ευδοκιμήσει, να αναπτυχθεί και να αναδειχθεί, αφού ο επικεφαλής της είναι κάποιος που πραγματικά αισθάνεται υποτιμημένος μέσα σε αυτήν. Στη θεώρηση του οκνού πως η μοίρα του είναι προκαθορισμένη, βολεύεται και μια κουτοπόνηρη κουστωδία, η οποία στην ουσία είναι η ελεύθερη βούλησή του. Αυτοί παίρνουν τις αποφάσεις, αυτοί κινούν τα νήματα, αυτοί σε λίγο θα τον εγκαταλείψουν… Αυτή είναι βέβαια και η μοίρα κάθε οκνηρού.

Οκνηρός όμως δε είναι μόνο αυτός που δεν κάνει τίποτα άλλο παρά μόνο διακοπές διαρκείας, αλλά και εκείνοι που ενώ μπορούν να κάνουν κάτι καλύτερα, δεν το κάνουν. Η οκνηρία του 3% έχει γίνει αντιληπτή από την κοινωνία, η οποία βλέπει μια εκούσια και ηθελημένη βραδύτητα, που φτάνει στα όρια της χυδαιότητας. Η αντιπολίτευση δεν αντιπολιτεύεται αλλά αναλώνεται σε δήθεν ιδεολογικούς καθαρμούς και μεσσιανικές προσδοκίες που θα φέρει… η επόμενη φορά αριστερά. Η έλλειψη οργάνωσης, οι χαμηλού επιπέδου προσωπικές φιλοδοξίες, οι «κομμουνιστικές» μεγαλοστομίες, οι δήθεν προοδευτισμοί και οι πολιτικές ασυναρτησίες όχι μόνο δεν εμπνέουν τον κόσμο, αλλά κυρίως επιτρέπουν στους τεμπέληδες της εύφορης κοιλάδας να κάνουν περίπατο στη δημόσια σφαίρα και να καταληστεύουν την κοινωνία. Η κοινωνία συγχωρεί και μεταχειρίζεται με επιείκεια τους άχρηστους και τους ανίκανους, αλλά όχι τους χρήσιμους και ικανούς τεμπέληδες.

Ο κοινωνικός, επομένως, αλτρουισμός μαζί με τα συστημικά ΜΜΕ προστατεύουν, προς το παρόν, τον οκνό πρωθυπουργό και τους ανερμάτιστους υπουργούς του, και ταυτόχρονα καλλιεργείται με επιτυχία η εχθρότητα προς την αξιωματική αντιπολίτευση, η οποία απλά περιφέρει τα οργανωτικά της προβλήματα, θεωρώντας ότι είναι χρήσιμη και πως παράγει πολιτικό έργο. Και αυτό είναι ίσως το πρόβλημα των περισσότερων κομμάτων. Δηλαδή, εσφαλμένα να θεωρούν, πως η πολιτική τους «ειμαρμένη» είναι νομοτελειακά δεδομένη, που και οι πλέον ικανοί τεμπέληδες να μπορούν να επιβιώνουν.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr