O Θάνος Αναστόπουλος στο koutipandoras.gr: "Το πρόβλημα της Ευρώπης είναι το παρελθόν της"

Η τελευταία του ταινία είναι ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Η Τελευταία Παραλία (L’Ultima Spiaggia)», γυρισμένη σε διάρκεια δύο χρόνων που προβλήθηκε στο επίσημο πρόγραμμα του 69ου Φεστιβάλ των Καννών. Η τέταρτη τανία του Θάνου Αναστόπουλου, είναι σε συν-σκηνοθεσία του Ντάβιντε Ντελ Ντέγκαν και συνιστά ένα σπάνιο ντοκιμαντέρ για μια παραλία μοναδική στην Ευρώπη και τους εξίσου ξεχωριστούς «κατοίκους» της.

Συνέντευξη στους Παναγιώτη Φρούντζο, Κωνσταντίνο Καϊμάκη

Πως είναι η ζωή στη Τεργέστη;

Η Τεργέστη είναι ιδιαίτερη πόλη, βρίσκεται στα σύνορα με τη Σλοβενία και η ιστορία της είναι πλούσια. Από το 17ο αιώνα ήταν κομμάτι της αυστοουγγρικής αυτοκρατορίας – ήταν το κεντρικό της λιμάνι- κι επειδή δεν βρισκόταν σε καθεστώς φόρων ήταν πέρασμα πολλών πλοίων και εμπόρων, διέθετε πολλές διαφορετικές κοινότητας ενώ είχε και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Όταν τέλειωσε ο Β Παγκόσμιος Πόλεμος, ο στρατός του Τίτο – ο οποίος λάτρευε την Τεργέστη- ήταν ο πρώτος που μπήκε στην πόλη, όμως οι Σύμμαχοι δεν είχαν αποφασίσει τι θα γίνει με αυτή. Έτσι η Τεργέστη παρέμεινε σχεδόν για μια δεκαετία ουδέτερη ζώνη ως το 1954 οπότε και δόθηκε στην Ιταλία. Όλο αυτό το ιστορικό υπόβαθρο την κάνει να μην μοιάζει με τυπική ιταλική πόλη. Έχει κομμάτια από το αυστροουγγρικό παρελθόν, η αρχιτεκτονική της είναι βιεννέζική, έχει έντονα βαλκανικό χαρακτήρα και κομμάτια από όλες τις εθνότητες που έζησαν εδώ. Θυμίζει κάπως την παλιά Θεσσαλονίκη των αρχών του περασμένου αιώνα. Είναι μια μεικτή, πολυπολιτισμική πόλη και εξαιρετική φιλική προς τους πολίτες της. Πήραμε με τη σύζυγό μου την απόφαση να ζήσουμε εκεί όταν γεννήθηκε ο γιος μας πριν από λίγα χρόνια.

Η ταινία σας περιγράφει μια δημοτική παραλία (στην καρδιά της Τεργέστης), που ακόμα χωρίζεται στα δύο από έναν τοίχο για τους άντρες και τις γυναίκες. Πως εμπνευστήκατε την ιδέα του φιλμ;

Η επίσημη ονομασία της παραλίας είναι δημόσιο θέρετρο «Λα Λαντέρνα», αλλά όλοι στην Τεργέστη το αποκαλούν απλά «Ελ Πεντοτσίν», μια δημοτική παραλία στην καρδιά της Τεργέστης, που ακόμα χωρίζεται στα δύο από έναν τοίχο. Στη μία πλευρά είναι οι άντρες και στην άλλη οι γυναίκες. Φτιάχτηκε από την εποχή που ήταν μέρος της αυστρο-ουγγαρίας, το 1890, με το σκοπό να μπορούν οι γυναίκες να είναι πιο ελεύθερες να απολαύσουν το μπάνιο τους. Με τα χρόνια έγινε μέρος της παράδοσης της πόλης και την άφησαν όπως ήταν χωρίς να γκρεμίσουν τον διαχωριστικό τοίχο. Άλλωστε οι γυναίκες της Τεργέστης έχουν τη φήμη των πιο χειραφετημένων σε όλη την Ιταλία. Για τρεις λόγους μου μπήκε στο νου η ιδέα του φιλμ. Οταν πρωτοείδα το γιο μου να κάνει μπάνιο εκεί (τα παιδιά πηγαινοέρχονται άνετα στα 2 μέρη) μου θύμισε τη δική μου παιδική ηλικία και τα μπάνια που κάναμε με τον πατέρα μου, που ήταν χειμερινός κολυμβητής, στον Άλιμο ή το Καλαμάκι. Ακολούθως διαβάζοντας την ιστορία της πόλης και σε συνδυασμό με την ύπαρξη του τοίχου αυτού, άρχισε να δουλεύει μέσα μου η έννοια των συνόρων, της ταυτότητας, των διαχωρισμών. Τέλος, το πρακτικό κομμάτι, ξεκίνησε κάπως σαν ένα παιχνίδι για να μην χάνω ας πούμε τη φόρμα του σκηνοθέτη, γιατί μετά από την «Κόρη» (σ.σ. η προηγούμενη ταινία του) ήξερα ότι δύσκολα θα μπορούσα να κάνω σύντομα άλλη ταινία στην Ελλάδα λόγω της κρίσης και της έλλειψης χρημάτων. Όταν γνώρισα και τον Ντάβιντε Ντελ Ντέγκαν, σκηνοθέτη από την Τεργάστη, που ήθελε να κάνει κάτι παρόμοιο αποφασίσαμε να συνεργαστούμε.

Η κατάργηση ή μη των συνόρων είναι ένα θέμα επίκαιρο σήμερα για την Ευρώπη της κρίσης και της προσφυγικής μετανάστευσης.

Καμιά φορά η ιστορία γελάει μαζί μας. Όταν ξεκινήσαμε την ταινία το 2013 θεωρούσα ότι κάναμε μια ταινία κάπως κωμική και ανάλαφρη για το τελευταίο τοίχο σε μια Ευρώπη που τα σύνορα της ήταν ορθάνοιχτα. Πριν από 6 μήνες κι ενώ τελειώναμε το μοντάζ το προσφυγικό ήταν σε έξαρση, άρχιζαν να χτίζονται νέα τείχη και να κλείνουν τα σύνορα για να μην περνούν οι πρόσφυγες. Η ειρωνεία ήταν απίστευτη. Σήμερα τα τείχη έχουν αυξηθεί επικίνδυνα και το ερώτημα περί κατάργησης των συνόρων δεν έχει εύκολη απάντηση. Το πρόβλημα με την Ευρώπη είναι άλλο.

Ποιο ακριβώς;

Η ιστορία της. Το αιματοβαμμένο παρελθόν της. Για 500-600 χρόνια – αλλά και πιο παλιά – ήταν βυθισμένη στο αίμα και για ένα περίεργο λόγο, οι πολίτες της δείχνουν να το ξεχνούν αυτό. Διάβαζα πέρσι ξανά τον Πελοποννησιακό πόλεμο του Θουκυδίδη και είναι απίστευτο πόσο επίκαιρο και μοντέρνο έργο είναι ακόμη και σήμερα. Νομίζει κανείς ότι γράφτηκε χτες. Κι αναρωτιέμαι: Ένα τόσο καίριο και σπουδαίο έργο, που αποτελεί μέρος διδακτικής ύλης όχι μόνο σε σχολεία της Ελλάδας αλλά σε πολλά ακόμη του δυτικού πολιτιμού, πως είναι δυνατόν να «αφήνει» την ανθρωπότητα να κάνει , 2500 σχεδόν χρόνια μετά, τα ίδια λάθη; Διαβάζεις, τον Σαίξπηρ, τον Θυκυδίδη, είναι όλα γραμμένα εκεί κι όμως ξαναγίνονται τα ίδια λαθή ακριβώς. Τα ίδια εγκλήματα.

Αν υπάρχει λύση με τι ακριβώς σχετίζεται;

Η κατεύθυνση είναι σωστή. Η παιδεία δηλαδή προσφέρει την πρόσβαση στα έργα αυτά. Αλλά ίσως το πρόβλημα να έγκειται στο πως διδάσκονται. Αν γίνεται μέρος μιας παπαγαλίας χωρίς αντίκρυσμα τότε το δώρο είναι άδωρο. Ίσως να χανεται στην πορεία το βαθύ νόημα των έργων αυτών. Το βαθύτερο νόημα τους είναι πρέπει να συγκλονίσουν κάποιον μαθητή όταν εκείνος είναι ανοιχτός κι απροετοίμαστος στο τι θα ακολουθήσει.

Οι πρωταγωνιστές του έργου είναι οι λουόμενοι, οι θαμώνες της παραλίας. Τους είπατε κάτι συγκεκριμένο για να μπουν στο πνεύμα ή το κλίμα του φιλμ;

Όχι δεν χρειάστηκε. Απλώς τους κινηματογραφούσαμε στις δικές τους αυθεντικές κουβέντες που είναι οι ίδιες κοινοτυπίες που λέει ο κόσμος σε όλες τις παραλίες του κόσμου. Όμως μέσα από τις απλές συζητήσεις νιώθεις την ένταση, την αγωνία τους. Μιλούν για τον πόλεμο, τη ζωή, το θάνατο, τις διακρίσεις, το χρώμα των ανθρώπων, τους ξένους, τους δικούς τους κ.α. με ένα τρόπο όμως που σε τρομάζει. Γιατί μέσα σε λίγες φράσεις που ακούμε διαφαίνεται το τρομακτικό πρόσωπο της καθημερινότητας του ολοκληρωτισμού.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος σήμερα;

Ζούμε περίεργους και πονηρούς καιρούς. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος που αντιμετωπίζουμε σήμερα είναι ο ολοκληρωτισμός που έρχεται ύπουλα, γλυκά κι όχι απαραίτητα με τη βία για να φανεί το αληθινό πρόσωπο του. Και πουλάει ιδέες που άπτονται τις ασφάλειας ή της προστασίας. Επίσης μπορεί και μόνος του να χτίσει κανείς ένα τέτοιο τοίχος για να προστατευθεί από τους απ’ έξω. Από τους ξένους.

Η ταινία κυκλοφορεί στις αίθουσες από τις 6 Οκτωβρίου.