Ο Lars von Trier μέσα από τέσσερις ταινίες του

MELANCHOLIA

«LIFE ON EARTH IS EVIL»                                                   

Με το melancholia του Lars von Trier το τέλος είναι σίγουρο. Μία από τις πιο δυνατές εισαγωγές. Καταλαβαίνεις και νιώθεις από την πρώτη στιγμή πως τίποτα δεν θα πάει καλά. Με τους πλανήτες να πέφτει ο ένας πάνω στον άλλον και το Μπαρόκ στοιχείο να είναι παντού. Μια εισαγωγή ποιητική γεμάτη τέχνη. Η αίσθηση του σίγουρου τέλους  από την αρχή της ταινίας δίνει ένα πολύ συγκεκριμένο και φορμαλιστικό ύφος. Καθώς δεν παίζει καθόλου με την αγωνία μας  ως προς αυτό το γεγονός.

Στην συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας είναι ο γάμος της  Justine. Για άλλη μια φορά ο κεντρικός  χαρακτήρας  ταινίας του είναι γυναίκα , η οποία υποφέρει και υποφέρουμε και εμείς μαζί της. Ακολουθούμε την Justine  στις διάφορες  τυπικές διαδικασίες ενός γάμου. Ο χαρακτήρας μοιάζει να μην ανήκει εκεί  ή μάλλον να μην θέλει να ανήκει. Ενδιαφέρον έχει ο τρόπος που αποφασίζει ο σκηνοθέτης να αποτυπώσει αυτή την αμηχανία της πρωταγωνίστριας , αλλά καθώς και της  οικογένειας της. Με την κάμερα να είναι συνεχώς στο χέρι , να υπάρχουν πολλά zoom-in και zoom- out , over the shoulder χρήση της κάμερας ο Τρίερ πετυχαίνει να μας κάνει να ξεχαστούμε κατά κάποιο τρόπο , σε μεγάλο ή μικρό βαθμό και να βιώσουμε αυτή την εμπειρία σαν ένα variete ντοκιμαντέρ (cinema variete).

Ελάχιστοι οι χαρακτήρες οι οποίοι είναι δουλεμένοι. Οι καλεσμένοι δεν έχουν ποικιλία στα χαρακτηριστικά τους , είτε αυτά είναι εσωτερικά είτε εξωτερικά. Και αυτό συμβαίνει διότι αντιπροσωπεύουν κάτι πολύ συγκεκριμένο για την Justine, την πίεση.

Στο επόμενο μέρος περνάμε στην εξέλιξη της Claire, της αδερφής της Justine. Φανερώνεται σε εμάς και έπειτα σε αυτήν το πόσο αδύναμη είναι όταν το τέλος είναι σίγουρο. Και αυτό γιατί πίστεψε κάτι το οποίο δεν ήταν αληθές.  Ο άντρας σαν επιστήμονας , της εξηγεί ,όχι μια, αλλά πολλές φορές ότι ο πλανήτης δεν θα χτυπήσει την Γη. Έτσι , επιλέγει συνειδητά να πιστέψει ένα ψέμα και να σκοτώνει καθημερινά της όποιες αμφιβολίες της , έτσι ώστε να μένει δυνατή για την οικογένεια της και κυρίως για την αδερφή της. Η οικογένεια αυτή μοιάζει να είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας . Ο Τρίερ ακολουθεί την ιδεολογία του Καντ . «Χρειάζεσαι ένα ψέμα πιο δυνατό από την αλήθεια, έτσι ώστε να κρατήσεις συγκροτημένη την κοινωνία»

Ο πλανήτης περνάει κοντά από την γη και απομακρύνεται και όλα μοιάζουν να είναι καλά. Μοιάζουν να είναι καλά στους χαρακτήρες της ταινίας και όχι στους θεατές. Γνωρίζουμε ότι δεν θα πάει τίποτα καλά , λόγω της εισαγωγής. Ο πανικός γίνεται σημαντικός καταλύτης ως προς την έκβαση της πλοκής . Οι μόνοι που δεν επηρεάζονται είναι η Justine και ο γιος της Claire. Ο ένας λόγω απόλυτης αποδοχής της κατάστασης και ίσως και ικανοποίησης για το τέλος και ο άλλος, ο γιος  λόγω άγνοιας. Ο άντρας της Claire αυτοκτονεί και η Claire αρπάζει το παιδί της και τρέχει να τον σώσει.

Λίγο πριν το τέλος , ο αδύναμος φαινομενικά χαρακτήρας της ταινίας , η Justine δένει ότι έμεινε  από την οικογένεια και όλοι αγκαλιάζουν το τέλος.

Η ταινία σοκάρει με την ψυχολογική βία, με την οποία μπορείς να ταυτιστείς  σε κάθε λεπτό. Οι χαρακτήρες βασανίζονται , αλλά και εσύ μαζί τους . Η αμηχανία επικρατεί σε κάθε επίπεδο της ταινίας. Η δυναμική μεταξύ των δυο ,Claire και Justine , είναι τρομερά δυνατή και βίαια εσωτερικά . Νιώθεις ένα ενδιαφέρον πάντα για την άλλη , αλλά ένα μίσος υπάρχει ριζωμένο το οποίο είναι έτοιμο να σκάσει.

DOGVILE

Μια ταινία η οποία θυμίζει θεατρικό ,παρά κινηματογραφικό έργο. Μια αυστηρή κριτική του Τρίερ στην επαρχία της Αμερικής και στα ιδανικά της . Η Grace (Nicole Kidman) τρέχει να σωθεί από την μαφία και καταλήγει στο Dogville. Γίνεται αποδεκτή μιας και κάνει όλα αυτά που δεν χρειάζονται να γίνουν . Νιώθει την υποστήριξη όλη της πόλης  , ακόμα και από αυτούς που δεν το περίμενε. Μόνο για να ανακαλύψει εκ των υστέρων πως η υποστήριξη τους κοστίζει.

Μια ταινία η οποία δεν σταματάει να σοκάρει κατά την διάρκεια της. Χωρισμένη σε μέρη. Το κάθε  μέρος έχει όνομα και μια περιγραφή . Με την οποία ο τριερ σε προετοιμάζει για το τι επρόκειτο να δεις  , αλλά ποτέ δεν είσαι έτοιμος για αυτό που ακολουθεί.

Ο Τρίερ παίζει με τα σφιχτά του κάδρα για να αποτυπώσει την εκπληκτική ερμηνεία της Nicole Kidman, αλλά και του Paul Bettany. Η επένδυση εδώ , από την μεριά του Τρίερ έχει γίνει στο σενάριο. Όλοι οι χαρακτήρες  χωριού έχουν υπόσταση . Κάνεις δεν είναι μονοδιάστατος .Όλοι έχουν θετικά και αρνητικά , τα οποία εκδηλώνονται κατά περιόδους.

Μια κοινωνία η οποία φέρνει σε σέχτα. Κατά την διάρκεια της ταινίας ο Τρίερ βγάζει από την σκιά την σάπια πλευρά της τυπικής αυτής φιλοξενίας  και συντηρητικότητας. Μια κριτική που αφορά όχι μόνο την επαρχία και όχι μόνο την Αμερική. Σε αυτή την ιστορία ένας σημαντικός χαρακτήρας της ταινίας είναι το ίδιο το μέρος , το Dogville.

Η Grace βιώνει καθημερινά την βία της συντηρητικότητας. Σε μικρό βαθμό στην αρχή και έπειτα στην κλιμάκωση του. Καθώς η κοινωνία αυτή  κατηγορεί την πρωταγωνίστρια για ότι στραβό γίνεται. Η αλλαγή που φέρνει αρέσει, αλλά έχει και το όριο της. Όλα αλλάζουν όταν οι φιλήσυχοι κάτοικοι του Dogville δέχονται την δεύτερη επίσκεψη από τον σερίφη . Ο οποίος βάζει την καινούρια αφίσα της Grace στον τοίχο . Η καινούρια αφίσα την παρουσιάζει ως εγκληματία. Τότε όλα αλλάζουν . Τότε η Grace γίνεται σκλάβος των κατοίκων του Dogville.

O Trier έχει δηλώσει πως δεν του αρέσει η έντονη δραματουργία, αλλά σε αυτή την ταινία σίγουρα είναι έντονη και σίγουρα σοκαριστική. Σε παίρνει από το χέρι και σ δείχνει την κακία ως ηθικό μονόδρομο. Και το ζεις έντονα μαζί με την Γκρεις . Θέλεις να βγει από το αμάξι και να σκοτώσει ότι υπάρχει στο Dogville. Σε ωθεί σταδιακά στην ταύτιση αυτή . Σίγουρα το καταφέρνει και είναι επιτυχία του σκηνοθέτη.

ANTICHRIST  

“Nature is Satan’s church”

Ανοίγοντας την ταινία αυτή με μια νοσηρή – ατμοσφαιρική εισαγωγή σε ασπρόμαυρο παρακολουθούμε τον θάνατο του μικρού παιδιού των 2 πρωταγωνιστών μας. Ο χαμός του παιδιού κοστίζει , κυρίως στην μητέρα, η οποία κατηγορεί τον εαυτό της καθημερινά.

Καθώς η ταινία συνεχίζει η μητέρα υποφέρει σε καθημερινή βάση, ενώ ο πατέρας είναι σταθερός και συγκρατημένος. Προσπαθεί να την βοηθήσει σαν θεραπευτής.

Όλη η ταινία βασίζεται στις ερμηνείες των δύο χαρακτήρων  καθώς και στην δυναμική της αλληλεπίδρασης τους. Σε πολλά σημεία μοιάζει ενοχλητική ως προς την θέαση και αυτό συμβαίνει διότι το στοιχείο της επανάληψης είναι έντονο. Η επανάληψη αυτή βαραίνει το ήδη αμήχανο ύφος της ταινίας.

Η ταινία αφορά το μυστήριο της ψυχολογικής κατάστασης της μητέρας. Ένα μυστήριο το οποίο ξεδιπλώνεται σε εμάς σταδιακά μέσα από τσακωμούς ή δραστηριότητες.

Ο βασικός καταλύτης της ταινίας είναι η Eden. Το όμορφο αυτό μέρος που μέσα του κρύβει φόβος ή μάλλον είναι ο φόβος της μητέρας.  Η Eden έχει χαρακτήρα εδώ και βασικό μάλιστα. Επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό και τους 2 στην διάρκεια της ταινίας . Τους ωθεί να κάνουν παράλογα πράγματα  ή τουλάχιστον αυτή είναι η βολική δικαιολογία των ανθρώπων.

Θεματικός άξονας θα μπορούσε να πει κανείς πως είναι ο φόβος. Η επιστήμη αναλύει τον φόβο με τον δικό της τρόπο και η φιλοσοφία με τον δικό της. Κάπου αυτά τα δυο συναντιούνται , μόνο για να απομακρυνθούν ξανά.

Ψάχνοντας μέσα μας τον τρόμο ανακαλύπτουμε τέρατα. Βρίσκουμε αυτά που πιο πολύ φοβόμαστε να παραδεχτούμε στον εαυτό μας και  αυτά μας κοιτούν μέσα στα μάτια.

Η μητέρα φέρει απόλυτη ευθύνη για τον χαμό του παιδιού της. Κάτι που ο σκηνοθέτης μας έχει αποκρύψει στην εισαγωγή καθώς βλέπουμε το άλμα του παιδιού στο κενό και με παράλληλο μοντάζ  την ερωτική σκηνή του ζευγαριού.

Καθώς οδηγούμαστε στο τέλος η αναγνώριση έρχεται  τόσο στον χαρακτήρα της μητέρας, όσο και σε εμάς. Καθώς  έρχεται από μια εσωτερικότητα. Η μητέρα είδε το παιδί της να πέφτει  και έστρεψε τον βλέμμα της αλλού . Αυτό οδηγεί και τους δυο σε έναν δικό τους κόσμο γεμάτο παράνοια και βία, την Eden.

The house that Jack built

 “If you feel like screaming, I definitely think you should”

Ένα φιλμ σίγουρα διαφορετικό από ότι έχει κάνει ο Τρίερ στην καριέρα του, το οποίο είναι μια δήλωση. Δεν μπορεί να γίνει μια κριτική τυπική για αυτήν την ταινία. Ο  Τζακ είναι ο Τρίερ, και ο Τρίερ ο Τζακ.

Εύκολα μπορεί κάποιος να καταλάβει  πως ο Τζακ είναι νεκρός και οδηγείται στον κάτω κόσμο από τον βαρκάρη. Δεν υπάρχει κανένα μυστήριο σε αυτήν την κατά τ’ άλλα μονότονη εισαγωγή .

Ο Τζακ είναι μηχανικός με όνειρο αρχιτέκτονα. Το όνειρο του είναι να φτιάξει το σπίτι που αυτός επιθυμεί. Όπως εξηγεί ο ίδιος για να καταφέρει να τα δημιουργήσει πρέπει να βρει τα κατάλληλα υλικά .

Τι είναι η τέχνη; Τι οφείλει ο καλλιτέχνης ως προς την τέχνη; Η τέχνη οφείλει να προκαλεί  υποστηρίζει ο Τζακ. Τις φρικαλεότητες του πολέμου τις χαρακτηρίζει ακραία τέχνη. Η ταινία είναι γεμάτη από μονοδιάστατους χαρακτηρισμούς. Έτσι ο τριερ αποτυγχάνει να μας πείσει πως δεν είναι κοντά στον φασισμό. Η φασιστική δομή της ταινίας είναι φανερή , όπως σε όλες του τις ταινίες.

Ο Τρίερ σε καμία περίπτωση δεν έχει σκοπό να απολογηθεί σε κανέναν. Είναι μια ισχυρή δήλωση του ποιος είναι και τι κάνει. Πως βλέπει τον κόσμο και πως την τέχνη. Είτε σε πείθει ,είτε όχι αυτή του η θέση , έχει σίγουρα ενδιαφέρον ο τρόπος που επιλέγει να κάνει αυτή την δήλωση.

Η ωμότητα είναι έντονη  σε πολλά σημεία της ταινίας, αλλά αναγκαία. Ένα τέτοιο φιλμ θα έχανε το ύφος του και την αισθητική του αν επέλεγε να κρύψει πράγματα. Βία τόσο σωματική , όσο και ψυχολογική.

Μια σημαντική διαφορά είναι πως σε αυτή την ταινία του Τρίερ δεν ταυτίζεσαι με τον χαρακτήρα, όπως στις υπόλοιπες του ταινίες. Μέσω της μετα – αφήγησης και της πλοκής υπάρχει μια φανερή εξέλιξη στον χαρακτήρα του Τζακ. Μέσω των φρικτών πράξεων του μαθαίνει κάτι καινούριο κάθε φορά. Ένας χαρακτήρας με τεράστιο ενδιαφέρον ο οποίος καταφέρνει να σε μαγνητίσει και να σε πάρει μαζί του, σαν παρατηρητή , στις περιπέτειες του. Ο τζακ δεν ξεχνά ποτέ τον σκοπό του. Οτιδήποτε κάνει είναι για αυτόν τον σκοπό.

Ο Τζακ φτιάχνει και γκρεμίζει το σπίτι αρκετές φορές. Και αυτό γιατί δεν έρχεται ποτέ στην συνειδητοποίηση. Τα υλικά του ήταν μπροστά του εδώ και καιρό , αλλά αυτός έψαχνε αλλού. Τα υλικά του Τζακ είναι τα πτώματα που βρίσκονται στο ψυγείο του. Αυτό δεν το μαθαίνει από μόνος του. Καθώς ανοίγει μια πόρτα ,την οποία δεν είχε καταφέρει ποτέ να ανοίξει. Ποτέ δεν ήταν έτοιμος να την ανοίξει . Όταν κατάφερε και μπήκε σε αυτό το δωμάτιο, έγινε μέσω του Βερτζ(βαρκάρης) πιο σοφός από πριν και έτσι έφτιαξε το σπίτι του. Το οποίο σηματοδοτεί και το τέλος. Βυθίζεται μέσα σε αυτό και ακολουθεί τον Βερτζ.

Η απεικόνιση του ‘’κακού’’ είναι εξαιρετική σε όλη την διάρκεια της ταινίας, διότι ποτέ δεν σε κουράζει. Ξεκινά αστεία, εξελίσσεται σε κάτι νοσηρό ,το οποίο γίνεται το απόλυτο κακό.

Ο καλλιτέχνης οφείλει στον εαυτό του να ταξιδεύει στον δικό του δρόμο και να ανακαλύπτει τον κόσμο της τέχνης. Όμως οφείλει να είναι πάντοτε έτοιμος να θυσιαστεί για την τέχνη. Κάτι τα οποίο είναι πολύ προσωπικό για τον Τρίερ, καθώς έχει σαν είδωλο τον Ταρκόφσκι, ο οποίος θυσίασε τον εαυτό του για την τέχνη .

Αποφασίζει να πάρει το μονοπάτι, στο οποίο όλοι οι άλλοι απέτυχαν και είναι έτοιμος να βρει το τέλος του.