Όταν ο συντηρητισμός «μπλοκάρει» την σεξουαλική απόλαυση

Το βιβλίο της Κρίστεν Γκόντσι Γιατί οι Γυναίκες Κάνουν Καλύτερο Σεξ στον Σοσιαλισμό: Και άλλα επιχειρήματα για Οικονομική Ανεξαρτησία, ανοίγει μια πολυδιάστατη συζήτηση γύρω από το σεξ, τον έρωτα και την απόλαυση. Από την Ανατολική Γερμανία και την πρώην Σοβιετική Ένωση στο σήμερα, διαπιστώνεται ότι οι γυναίκες που ζούσαν σε σοσιαλιστικά καθεστώτα – ανάλογα πάντα με τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιόδου – απολάμβαναν περισσότερο την σεξουαλική τους ζωή.    

Σε συνέχεια του προηγούμενου μέρους, γίνεται μια αναδρομή στο πώς αντιμετωπίζεται το σεξ τις τελευταίες δεκαετίες από το φεμινιστικό κίνημα. Όπως αναφέρει και σε άρθρο του το περιοδικό Jacobin, η συζήτηση για την σεξουαλική απόλαυση πέρασε από πολλά κύματα τις τελευταίες δεκαετίες, άλλοτε αποθεώθηκε, άλλοτε θάφτηκε.

Σε αντίθεση με το συνηθισμένο στερεότυπο, το σεξ, και ιδιαίτερα η απόλαυση των γυναικών, είχε κεντρική θέση στο δεύτερο φεμινιστικό κύμα στην Αμερική. Σε ομάδες ευαισθητοποίησης, οι γυναίκες ανέλυαν το πώς η πατριαρχία τις είχε μπερδέψει σχετικά με την αντίληψη για το σώμα, και «έλυναν» αυτό το μπέρδεμα χρησιμοποιώντας καθρέφτες. Γράφανε βιβλία για τον γυναικείο οργασμό, με διαγράμματα που έδειχναν που μπορεί να βρίσκονται οι σχετικές νευρικές απολήξεις. Το δικαίωμα στην έκτρωση και η πρόσβαση στον έλεγχο των γεννήσεων ήταν κεντρικές διεκδικήσεις του κινήματος και άρρηκτα συνδεδεμένα με την σεξουαλική απελευθέρωση των γυναικών.

Τη δεκαετία του 1980 όμως, οι φεμινίστριες, έχοντας να αντιμετωπίσουν την επάνοδο της ακροδεξιάς, οι αμερικανίδες φεμινίστριες υποχώρησαν. Το κίνημα άρχισε να υποχωρεί σε ζητήματα που έμοιαζαν πολύ «πρόστυχα» ή προσβλητικά για την συντηρητική ηθική.

Ήταν κάτι μεταξύ φάρσας και τραγωδίας, όταν κομμάτι του φεμινιστικού κινήματος είχε βρει κοινά σημεία αναφοράς με τη Δεξιά στο κομμάτι της δαιμονοποίησης της πορνογραφίας και υιοθέτησης μιας πιο σκληρής στάσης γύρω από την αντιμετώπισή της ως «έγκλημα». Επικεντρώθηκαν στην σεξουαλική βία που ασκούν οι άντρες στις γυναίκες ως το βασικό εργαλείο κυριαρχίας πάνω στη γυναίκα, έναντι οποιασδήποτε άλλης συνθήκης όπως η εργασία και η οικογένεια. «Η πορνογραφία είναι η θεωρία, ο βιασμός η πράξη» έγραφε η Ρόμπιν Μόργκαν του Ms.Magazine.

Πολλές φεμινίστριες εξέφρασαν τις διαφωνίες τους για την περιορισμένη στόχευση του κινήματος και για την αναδυόμενη αντίληψη γύρω από το σεξ σεξ ως πηγή απόλαυσης και κινδύνων. Η σχολή αυτής της κριτικής, περιθωριακή στις αρχές, κατάφερε να αποκτήσει σημαντικό πολιτισμικό και πνευματικό υπόβαθρο, με τη βοήθεια της queeer κουλτούρας που αποκτούσε ολοένα και πιο μαζικά χαρακτηριστικά, έχοντας μια ιδιαίτερα θετική αντίληψη για το σεξ, αλλά και εξ’ αιτίας της εξεγερσιακής grrrl μουσικής, που επηρέασε σημαντικά το φεμινιστικό κίνημα της δεκαετίας του ενενήντα. Διαδηλώναμε, κάναμε ακτιβισμούς διεκδικώντας δικαιώματα για τους γκέι, περισσότερους πόρους για την υγεία των γυναικών, χρηματοδότηση στην έρευνα για την αντιμετώπιση του AIDS και το δικαίωμα στην έκτρωση «από επιλογή και χωρίς απολογίες». Πηγαίναμε σε διαδηλώσεις γυμνόστηθες, με τη λέξη «λεσβία» γραμμένη πάνω στην κοιλιά. Γυναίκες έκαναν φεμινιστική πορνογραφία. Είναι αρκετά αστείο το πόσο γρήγορα γέμισαν οι πόλεις με μπουτίκ που πουλούσαν δονητές, αλλά και τα γυαλιστερά εξώφυλλα των περιοδικών να προάγουν μαζικά τον φεμινισμό με έντονη σεξουαλική απελευθέρωση. Ωστόσο, η ιδέα ότι οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα  στην σεξουαλική επιθυμία και χαρά και δεν καθορίζονταν είτε από τη βία των αρσενικών ή τις απαιτήσεις τους, αποτέλεσε σημαντική τομή σε πολιτισμικό επίπεδο, νοηματοδοτώντας εκ νέου τον φεμινισμό.

Τα τελευταία χρόνια, όμως, το φεμινιστικό κίνημα, συμπεριλαμβανομένης της Αριστεράς, έχει σχεδόν ολοκληρωτικά εγκαταλείψει τη συζήτηση γύρω από την ευχαρίστηση, επιστρέφοντας στην «σταθερά» της βίας των ανδρών. Ενώ το κίνημα #MeToo έχει ασχοληθεί έντονα με την παρενόχληση στον χώρο εργασίας, δημιούργησε χώρο για τις γυναίκες για να μπορέσουν να μιλήσουν δημόσια για την παρενόχληση που υφίστανται εδώ και χρόνια, αλλά πάει πίσω, ουσιαστικά, τη συζήτηση γύρω από τον φεμινισμό, προβάλλοντας, για μια ακόμα φορά, το σεξ πρωταρχικά ως πηγή απειλής και καταπίεσης.

Κάτι τέτοιο απειλεί να διαγράψει την απόλαυση από το φαντασιακό μας, ενθαρρύνοντάς μας απλά να συμβιβαστούμε με μια κοινωνία στην οποία απλά δεν μας βιάζουν. 

Ο πήχης αυτός είναι πολύ χαμηλός αλλά δυστυχώς, ακόμα δεν το έχει συνειδητοποιήσει καμιά κοινωνία, σοσιαλιστική ή καπιταλιστική. Το κίνημα #MeToo όπως και ο «αντιπορνό» φεμινισμός της δεκαετίας του 1980, έχουν δίκιο να επιμένουν ότι για να είναι «καλύτερο» το σεξ πρέπει να είναι συναινετικό και ανεξάρτητο από τον φόβο. Δεν πρέπει να το ξεχνάμε αυτό, ακόμα και όταν επιμένουμε στο δικαίωμα της γυναίκας στην απόλαυση.

Η εμμονή των φεμινιστριών κατά της πορνογραφίας στην Αμερική με τις λιγότερο απολαυστικές πλευρές της σεξουαλικότητας ήταν παράξενη και απωθητική για τις περισσότερες γυναίκες. Από την άλλη, η άλλη σχολή φεμινιστριών δεν είχε και πολλά να πει για το πώς οι υλικές συνθήκες θα μπορούσαν να επηρεάσουν και να βελτιώσουν την σεξουαλική ζωή των γυναικών. Η δεκαετία του ’90 ήταν μια πολιτικά μπερδεμένη και άγρια περίοδος όπου, ακόμα και στους φεμινιστικούς κύκλους, λίγοι άνθρωποι μιλούσαν για τον σοσιαλισμό. Λίγος ελεύθερος χρόνος, δουλειά, η φροντίδα των παιδιών, μισθολογικές ανισότητες, βία, σε κρατούσαν μακριά από την σεξουαλική απόλαυση.    

Ίσως, εν μέρει, έτσι εξηγείται και το γιατί για γυναίκες που είναι εμμονικές με το θέμα της βίας, ο φεμινισμός του «οι άντρες είναι σκουπίδια» έχει κάνει δυνατό comeback. Πολλές γυναίκες βιώνουν το σεξ μέσα από τη βία, με όρους καταπίεσης, ή βαρετής υποχρέωσης, και οι άντρες επηρεάζονται περισσότερο από μια μισογύνικη πορνογραφία.

Η αλήθεια είναι ότι ο καπιταλισμός κάνει κακό στο σεξ. Αλλά, όπως αναλύει και στο βιβλίο της η Γκόντσι, αυτό συμβαίνει γιατί ο καπιταλισμός είναι γενικότερα κακός για τις σχέσεις.

Στην περίπτωση της Ρωσίας, μετά τον Στάλιν, οι νόμοι για τις αμβλώσεις έγιναν πιο φιλελεύθεροι, η πατριαρχική «δικτατορία» υποχώρησε και το σεξ βελτιώθηκε για τις γυναίκες. Σε μια έρευνα που σύγκρινε τη σεξουαλική ζωή των γυναικών στη Ρωσία πριν και μετά το 1989, αυτό που προκύπτει είναι ότι κατά την Σοβιετική εποχή οι γυναίκες ενδιαφέρονταν για τον έρωτα και την φιλία. Με την ελεύθερη αγορά, οι γυναίκες αντιμετώπισαν με έναν πιο εργαλειακό τρόπο την  σεξουαλικότητά τους, ως κάτι που θα μπορούσαν να ανταλλάξουν με χρήματα, ασφάλεια, δώρα. «Ακαδημίες εξόρυξης χρυσού» μάθαιναν στις γυναίκες πώς να βρουν έναν πλούσιο άντρα. Αυτή η εργαλειακή αντίληψη ήταν σπάνια κατά την Σοβιετική περίοδο.     

Είναι φανερό ότι η ανεξαρτησία των γυναικών και η απουσία οικονομικού στρες έπαιζαν καθοριστικό ρόλο στις σοσιαλιστικές κοινωνίες. Οι άνθρωποι που ζούσαν στις πρώην σοβιετικές χώρες, φαίνεται να είχαν διαμορφώσει πιο έντονη κοινωνική ζωή από αυτούς που ζούνε στον καπιταλισμό. Η φιλία ήταν ο πυρήνας της καθημερινής ζωής.

Τα στοιχεία που δείχνουν ότι η σημερινή καπιταλιστική κοινωνία έχει έλλειψη από σεξ, δεν θα έπρεπε να μας προκαλούν έκπληξη, δεδομένης της απομόνωσης μέσα στην οποία ζούμε. Το σεξ είναι, τουλάχιστον εν μέρει, κάποιου είδους συντροφιά. Η κοινωνικοποίηση είναι μια συνήθεια που συχνά χάνεται.

Δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις στον έρωτα. Κανένας σοσιαλισμός δεν θα εξαφανίσει τον πόνο μιας ερωτικής απογοήτευσης, ούτε υπάρχει για να «εξασφαλίσει» σε όλους και όλες όμορφους και ελκυστικούς συντρόφους. Οι εραστές θα συνεχίσουν να χωρίζουν και η ζωή να συνεχίζεται. Αλλά σε ότι έχει να κάνει με την σεξουαλική απόλαυση, μπορεί σίγουρα να προσφέρει πολλά.