H Ρόζα Προδρόμου στο koutipandoras.gr για την παράσταση "Pulsar"

Η παράσταση «Pulsar» είναι μια σόλο περφόρμανς της Ρόζας Προδρόμου που καταπιάνεται με το χρόνο, το θάνατο και τον οργασμικό ενθουσιασμό για ζωή.Βασικό ερώτημα της παράστασης είναι: Από πού αντλούμε πίστη όταν ο κόσμος φαίνεται να καταρρέει; Η περφόρμανς εμπνέεται από το υπερρεαλιστικό ποίημα “Αμοργός” του Νίκου Γκάτσου, που γράφτηκε το 1943, εν μέσω της κατοχής των Γερμανών Ναζί στην Ελλάδα και από «Τα Τέσσερα Κουαρτέτα» του T.S. Eliot (1936-1942). Είναι ένας παραληρηματικός μονόλογος συνεχόμενης αφηγηματικής ροής με πολλαπλές μεταμορφώσεις και χρήση ελληνικών και αγγλικών. Η ηρωίδα φλερτάρει ταυτόχρονα με το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, αποπειράται να αγγίξει το άπιαστο, να βρει ελπίδα στην καταστροφή, να ρίξει φως στο σκοτάδι της ανθρώπινης φύσης. Είναι απεγνωσμένη και αστεία, μεγαλειώδης και παράδοξη, άγρια και  ευάλωτη. Η Ρόζα Προδρόμου και ο σκηνοθέτης John Britton μιλάνε στο koutipandoras.gr για την performance, την αλληλεπίδραση με την πραγματικότητα, τη μνήμη και το ποίημα “Αμοργός” του Νίκου Γκάτσου που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για αυτή την παράσταση.

Πως συνδέεται η παράσταση με το ποίημα “Αμοργός” του Νίκου Γκάτσου; Γιατί επιλέξατε το συγκεκριμένο; 

Η Αμοργός του Γκάτσου είναι η κινητήριος δύναμη που διατρέχει την παράσταση, η έμπνευσή της. Ενώ γράφτηκε στον καιρό της Γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα (1943), είναι γεμάτη από ζωογόνο δύναμη κι ομορφιά. Κι αυτό το βρίσκω λυτρωτικό. Στην παράσταση ακούγεται μόνο ένα απόσπασμα από το υπερρεαλιστικό αυτό ποίημα, ένα ξόρκι κατά του θανάτου.

Από ποια άλλα έργα εμπνευστήκατε για αυτή την παράσταση;

Οπωσδήποτε από τα 4 Κουαρτέτα και την Έρημη Χώρα του Τ.Σ. Έλιοτ, που πραγματεύεται το θέμα του χρόνου και της ρευστότητάς του με τρόπο μοναδικό, από την Ηλιόπετρα του Ο. Παζ, που μέσα από το ταξίδι του Έρωτα φωτίζει την ανάγκη για συνύπαρξη, ως μόνο τρόπο βίωσης της ζωής. Από αποσπάσματα του Έρμαν Έσσε, σχετικά με τη λαχτάρα για το καινούργιο και την αναγέννηση, από την ποίηση της Κ. Γώγου για τη μοναξιά και την αθωότητα, αλλά από και κείμενα του Αιμ. Ινφλουέντζα για την καθημερινή αστική πραγματικότητα μέσα από ένα χιουμοριστικό πρίσμα. Τελικά, βέβαια, τα περισσότερα από αυτά είναι αυτό που λέμε “το από κάτω κείμενο της παράστασης”, μιας και δεν ειπώνονται, αλλά μας ενέπνευσαν σίγουρα στην έρευνά μας.

Πως μπορούμε να διαχειριστούμε το παρόν σύμφωνα με τις αναπαραστάσεις του παρελθόντος;

Μα η μνήμη είναι η μόνη μας παρηγοριά: ο μόνος τρόπος και να αποκτήσουμε συνείδηση του πώς ξεδιπλώνεται το παρόν, αλλά και να αποδεχτούμε το γεγονός ότι τα πράγματα έχουν ξανασυμβεί. Και θα ξανασυμβούν. Το ερώτημα είναι πώς γίνεται κανείς ενεργητικός και δραστήριος μπροστά σε αυτή τη συνειδητοποίηση, αντί για παθητικός ή κυνικός.

Πόσο δύσκολο είναι να σωματοποιηθεί ο λόγος; Τα μηνύματα είναι έτσι πιο ανοιχτά σε ερμηνείες από το κοινό; 

Η σωματοποίηση του λόγου έχει διαφορετική δημιουργική αφετηρία από αυτό που γίνεται για παράδειγμα στο ρεαλιστικό θέατρο, που βασίζεται σε πιο καθημερινή φόρμα και σε νοητική κατασκευή του ρόλου. Συχνά η σωματική κατάσταση προηγείται στο σωματικό θέατρο, κι έτσι ο λόγος μεταβάλλεται αναλόγως. Αν αυτό φαντάζει δύσκολο, είναι επειδή είμαστε σε μεγάλο βαθμό μπλοκαρισμένοι. Ένα μωρό, για παράδειγμα, έχει απόλυτα σωματοποιημένο λόγο, ενώ η γκάμα στην εκφραστικότητά του είναι τεράστια.

Το αποτέλεσμα σε αυτόν τον θεατρικό κώδικα είναι πράγματι πιο ανοιχτό σε ερμηνείες. Πάντως, μεγαλύτερη σημασία για μένα έχει να επηρεαστεί ο θεατής σωματικά από αυτό που γίνεται, να τον αγγίξει δηλαδή αυτό που βλέπει σε πολλαπλά επίπεδα, και όχι μόνο στο νοητικό.

“Το pulsar είναι το πιο ακριβές ρολόι στο σύμπαν: είναι ένα άστρο που καθώς περιστρέφεται γύρω από τον άξονά του, δίνει την εντύπωση ότι αναβοσβήνει”. Τι σημαίνει για εσάς αυτός ο συμβολισμός;

Λειτουργεί μεταφορικά ως ένα ακριβέστατο συμπαντικό ρολόι που ξεπερνά την ανθρώπινη ικανότητα οργάνωσης του χρόνου – τί αστείο, μετά από τόση προσπάθεια, η φύση πάλι μας ξεπερνάει ! Ταυτόχρονα, με συγκινεί γιατί μου φαίνεται σα φάρος του διαστήματος, ή σαν παλμός του. Κι έτσι, βλέποντας κανείς τη μεγαλύτερη εικόνα, της οποίας αποτελούμε μέρος, μπορεί να αποκτήσει μια αίσθηση του χρόνου που τρέχει παράλληλα με τον φαινομενικά παρανοϊκό χρόνο της καθημερινότητας – τουλάχιστον στην πόλη. Κι αυτό είναι βαθιά ανακουφιστικό μπροστά στην ανθρώπινη τραγωδία της ύπαρξης. Τόσο, που μου φαίνεται αστείο, πανηγυρικό.

Πόσο δύσκολο είναι για έναν καλλιτέχνη να εργαστεί στην Ελλάδα του σήμερα;

Πολύ. Σχεδόν αδύνατον. Ιδίως αν θέλει κανείς να το κάνει σ΄ ένα πλαίσιο που περιλαμβάνει εισιτήρια και αμοιβή συντελεστών, είναι απαγορευτικό. Στη δικιά μας περίπτωση κάναμε μια διαδικτυακή καμπάνια χρηματοδότησης για να καλυφθεί μέρος των εξόδων, που πήγε πολύ καλά και είμαι ευγνώμων. Αλλά πόσες φορές μπορεί κανείς να το κάνει αυτό; Ακόμα όμως και σε κρατικούς οργανισμούς δεν υπάρχει ασφάλεια πια. Είναι λυπηρό.

Αρκετές παραστάσεις δίνουν πλέον μεγάλη σημασία στα μηνύματα και την κίνηση του σώματος. Θεωρείτε πως υπάρχει μια αναβάθμιση σε αυτό το κομμάτι σε σχέση με το παρελθόν; 

Σίγουρα υπάρχει μεγαλύτερη οικειότητα σε σχέση με τη χρήση του σώματος ως εργαλείο για τη δημιουργία εικόνων / μεταφορών επί σκηνής. Νομίζω όμως ότι υπάρχει ακόμα μια σύγχυση γύρω από το τί είναι σωματικό θέατρο.

Η έννοια του περφόρμερ σ’ αυτό το πλαίσιο είναι πιο κοντά στον αθλητή, απαιτεί εξαιρετική πειθαρχία και τεχνική, παράλληλα με τη νοητική διαδικασία.. Όπως λέει η Μάρθα Γκράχαμ, “Η κίνηση ποτέ δεν λέει ψέματα. Είναι ένα βαρόμετρο που δείχνει την κατάσταση της ψυχής σε όσους μπορούν να τη διαβάσουν” .

Συνέντευξη με τον John Britton

Ποια ήταν η σκηνοθετική σας προσέγγιση για το “Pulsar”;

Κάθε project είναι διαφορετικό και απαιτεί η προσέγγιση προς αυτό να είναι τέτοια σαν -κατά κάποιον τρόπο- να είναι το πρώτο project που έχω κάνει. Το κοινό αξίζει περισσότερα από ορισμένα παλιά, κλισέ κόλπα. Για αυτό, ξεκινώ προσπαθώντας να κατανοήσω το υλικό συνολικά, όχι μόνο τα κείμενα που συνέθεσε η Ρόζα, αλλά και τις συζητήσεις που είχαμε σχετικά με αυτά, την εμπειρία του να βρίσκομαι σε ένα στούντιο με τη Ρόζα, τη δική μου ιστορία σαν καλλιτέχνης-άνθρωπος-κοινωνικό ον, το πώς επιδρά το ότι έχω έρθει στην Ελλάδα αρκετές φορές. Χρειάζεται να ακούσω τι προσπαθεί να μου πει το υλικό και τι με κάνει να θέλω να απαντήσω. Ακόμη, προσπαθώ να μην παίρνω πολλές αποφάσεις, αφού χρειάζεται να αναπτύξω ιδέες, δυνατότητες και καταστάσεις που “μπορεί να είναι ενδιαφέρουσες” και έπειτα, να τις προσφέρω στους συνεργάτες μου (κυρίως στη Ρόζα, αλλά και σε όλους όσοι εμπλέκονται) για να δούμε αν αυτό που ενδιαφέρει εμένα, προσφέρει απαντήσεις σε αυτούς. Η δημιουργικότητα δεν αποτελεί διάλεξη, αλλά διαλεκτική . Για αυτό το λόγο και πρέπει να προσεγγίσω το θέμα γνωρίζοντας πως έχω μεν κάποια ενδιαφέροντα πράγματα να πω, αλλά και πως χρειάζεται να ακούσω τα ενδιαφέρονται πράγματα που έχουν οι άλλοι να πουν σε εμένα.

Στο “Pulsar” καταπιανόμαστε με μεγάλες ιδέες και για αυτό, χρειάζεται οπωσδήποτε να μην τις απλοποιήσουμε, να μην έχουμε μια “πατερναλιστική” οπτική προς το κοινό, δίνοντας απλές απαντήσεις σε περίπλοκες ερωτήσεις. Όμως, πρέπει ταυτόχρονα να είμαστε βέβαιοι πως αυτό που κάνουμε είναι αρκετά σαφές, ώστε το κοινό να μπορέσει να συνδεθεί μαζί του. Πάνω από όλα όμως, πρέπει να δημιουργήσουμε κάτι που θα είναι παραστάσιμο. Άλλωστε, ούτε μια performance αποτελεί διάλεξη. Μια performance είναι ένα ζωντανό γεγονός και αν δεν παρακινεί το κοινό σε ταξίδι, τότε δεν πετυχαίνει το σκοπό της. Αυτό είναι ιδιαίτερα δύσκολο και ακόμη πιο συναρπαστικό, όταν η αφετηρία από την οποία ξεκινάμε, είναι αποσπασματική ή περίπλοκη.

Ποια είναι η άποψή σας όσον αφορά στην Performance (στην Ελλάδα η performance αποτελεί ένα πιο πειραματικό είδος, το μη ρεαλιστικό/νατουραλιστικό θέατρο) σαν μέσο επικοινωνίας και σύνδεσης με τον εξωτερικό κόσμο;

Οι ορισμοί με ενδιαφέρουν ελάχιστα, είτε πρόκειται για “θέατρο” είτε για “χορό” είτε για “κλόουν”… Το ενδιαφέρον μου εστιάζεται στο αν κάτι είναι ζωντανό ή όχι. Σε έναν κόσμο ταινιών, τηλεόρασης και πολυμέσων, μια “performance” (ζωντανό υλικό, που παρουσιάζεται πρωταγωνιστές μπροστά σε κοινό) πρέπει να είναι συγκινητική, άμεση και ζωντανή. Κατά τη διάρκεια μιας performance, όλοι όσοι βρισκόμαστε στο χώρο, μοιραζόμαστε μια κοινή εμπειρία. Για αυτή την μικρή χρονικά περίοδο, είμαστε μια κοινότητα και πρέπει να βρούμε τον τρόπο να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Κάποιες φορές αυτό είναι διαδραστικό, κάποιες άλλες όχι. Κάποιες φορές χρειάζεται να είναι ευθύ, αν μια καθαρή ιστορία πρέπει να ειπωθεί προς κάποιους που χρειάζονται να την ακούσουν. Άλλες φορές πάλι, χρειάζεται να είναι λιγότερο ευθύ και πιο περίπλοκο. Όμως πάντοτε, μια ζωντανή performance είναι μια πράξη δημιουργίας μιας προσωρινής κοινότητας και ανακάλυψης του τρόπου επικοινωνίας ενός ατόμου με το άλλο, καθώς και του τρόπου συνύπαρξης μεταξύ δύο ατόμων. Είτε η εστίαση ενός έργου είναι αμιγώς πολιτική, είτε απευθύνεται ρητά σε κοινωνικά ή πολιτικά θέματα, θεωρώ την δημιουργία και το μοίρασμα μια δουλειάς ως μια πράξη εμπιστοσύνης, ως προς την πιθανότητα και τη σημασία της εμπλοκής σε μια συζήτηση ή μια κοινή εμπειρία.

 Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των “μεταμορφώσεων” του ηθοποιού και η αλληλεπίδραση με το θεατή σε αυτόν τον τρόπο δουλειάς;

Θεωρώ πως τα ζωντανά performances αποτελούν ένα χώρο που όλα μπορούν να συμβούν. Φυσικά, κάποιες φορές είναι ιδιαίτερα συγκινητικό να βλέπεις έναν ηθοποιό-performer να μεταμορφώνεται ολοκληρωτικά σε κάποιον ή κάτι άλλο. Αντίστοιχα, κάποιες φορές είναι εξίσου συγκινητικό να βλέπεις έναν performer να συνεχίζει να είναι ακριβώς αυτό που ήταν, να μην έχει αλλάξει καθόλου και να μας ταξιδεύει χωρίς κανένα επιπλέον τέχνασμα, ακριβώς όπως ένας καλός αφηγητής ιστοριών μπορεί να δημιουργήσει ένα σύμπαν με απλές λέξεις ή  μικρές χειρονομίες ή ένας μουσικός μπορεί  να προκαλέσει βαθιά συναισθήματα, ενώ φορά απλά ρούχα ή πίνει μια μπύρα. Αντίστοιχα, μια άμεση αλληλεπίδραση με το κοινό μπορεί να αποτελέσει έναν προφανή τρόπο εμβάθυνσης στην στον προβληματισμό  της performance, αν και κάποιες φορές ο καλύτερος τρόπος για την παρακολούθηση μιας performance για το κοινό, είναι να καθίσει σιωπηλά στο σκοτάδι και να “συναντηθεί” με αυτό που ξεδιπλώνεται εμπρός του. Μια performance είναι ένα σύμπαν χωρίς συγκεκριμένους κανόνες και υποχρεώσεις. Αν και κάποιες πιο συμβατικές φόρμες περιέχουν κανόνες, οι πιο σημαντικοί καλλιτέχνες επιλέγουν να τους σπάσουν, αφού μια πειραματική performance έχει την ευκαιρία να εφεύρει νέους κανόνες για κάθε περίσταση. Οπότε η μετατροπή και η αλληλεπίδραση δεν είναι ούτε σημαντικές ούτε ασήμαντες, είναι μέρος του λεξιλογίου της performance που ξανοίγεται μπροστά μας. Οι καλλιτέχνες πρέπει να πάρουν αποφάσεις και να είναι έτοιμοι να πειθαρχήσουν στις συνέπειες αυτών των επιλογών. Και αυτή, είναι επίσης μια ηθική-πολιτική πράξη!

Σύντομο βιογραφικό John Britton

Ο John Britton [ http://duende-ensemble.com/ ] είναι Βρετανός σκηνοθέτης, περφόρμερ και δάσκαλος με πολύχρονη εμπειρία στο χώρο του θέατρου. Έχει σημαντική διεθνή διδακτική και σκηνοθετική εμπειρία στην Ευρώπη, την Ασία και την Αυστραλία. Είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής της ομάδας DUENDE, που απαρτίζεται από καλλιτέχνες και περφόρμερ διεθνούς εμβέλειας. Έχει πρόσφατα σκηνοθετήσει και συνδημιουργήσει τις πολυβραβευμένες παραστάσεις ακροβατικών και σωματικού θεάτρου “Jerk” και “Finding the Silence”.

Τέλος, είναι ο συγγραφέας του “Εncountering Ensemble” (Methuen 2013) – το πρώτο ολοκληρωμένο βιβλίο για τις μεθόδους δουλειάς σε ανσάμπλ.

Συνέντευξη στην Ηλέκτρα Ζαργάνη