Ο Γιάννος Περλέγκας στο koutipandoras.gr: "Η κατά Μπέρνχαρντ αλήθεια: είναι κοινοτοπία να αντιλαμβάνεσαι τη ζωή σαν μαρτύριο"

Έπειτα από την περσινή καταπληκτική (αλλά μικρή σε
διάρκεια) πορεία που διήνυσε ο «Αδαής και ο Παράφρων» του Τόμας Μπέρνχαρντ στην
Πειραματική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου, τον Σεπτέμβριο μεταφέρθηκε στη σκηνή του
Ιδρύματος «Μιχάλης Κακογιάννης», αποσπώντας διθυραμβικές κριτικές και
αποθεωτικά σχόλια. Πλέον, η παράσταση ετοιμάζεται να παρουσιαστεί και στη
Θεσσαλονίκη (1-3 Οκτωβρίου, Θέατρο Αυλαία), στο πλαίσιο των φετινών Δημητρίων. 

Συνέντευξη στους Παναγιώτη Φρούντζο, Κωνσταντίνο Καϊμάκη

«Ο Αδαής και ο Παράφρων» για δεύτερη σεζόν, μετακομίζοντας μάλιστα από τη σκηνή του Εθνικού Θεάτρου σε εκείνη του Ιδρύματος «Μιχάλης Κακογιάννης». Γιατί συνεχίζεις με το έργο του Μπέρνχαρντ;

Επειδή δεν αρκούσαν οι δεκατρείς παραστάσεις, ιδιαίτερα έπειτα από τόσο πολλή δουλειά που έπεσε γι’ αυτή την παράσταση. Για να καταλάβεις, η ενασχόλησή μου με αυτό το έργο προηγείται του ανεβάσματος του «Ιμμάνουελ Καντ» (σ.σ. το θεατρικό του Τόμας Μπέρνχαρντ, σε σκηνοθεσία Γιάννου Περλέγκα, ανέβηκε από τον χειμώνα μέχρι την άνοιξη του 2015 στο Θέατρο Τέχνης). Το γεγονός ότι ασχολήθηκα εκ νέου με τον Μπέρνχαρντ, που τον διάβαζα στα εφηβικά μου χρόνια, οφείλεται στον «Αδαή και τον Παράφρονα». Στην πραγματικότητα, είναι αυτό το έργο που ήθελα αρχικά να σκηνοθετήσω, αλλά για διάφορους λόγους προηγήθηκε ο «Καντ». Αν συνυπολογίσεις, μάλιστα, πως πέρυσι προεργαστήκαμε τρεις μήνες για το έργο, μπορείς εύκολα να αντιληφθείς πως υπήρχε μεγάλο απωθημένο να ολοκληρώσουμε τον κύκλο παραστάσεων.

Για ποιον λόγο δεν συνεχίζετε στο Εθνικό Θέατρο, από τη στιγμή μάλιστα που ο «Αδαής και ο Παράφρων» εισπρακτικά κινήθηκε στις ράγες της επιτυχίας;

Προσπαθήσαμε τόσο εμείς όσο και το Εθνικό, για να συνεχίσουμε στην Πειραματική Σκηνή, αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν οι προσπάθειές μας, οπότε θα μετακομίσουμε στο «Κακογιάννης» και στη συνέχεια θα ανέβουμε στη Θεσσαλονίκη, όπου θα ανοίξουμε τα φετινά Δημήτρια (1-3 Οκτωβρίου). Επίσης, μόνος μου προσπαθώ να στείλω την παράσταση στο εξωτερικό. Θα δούμε…

Ο «Αδαής» προχωρά ένα βήμα πιο πέρα από τον «Καντ».

Ναι, και αυτό γιατί υπήρχε μια υποτυπώδης παραγωγή σε σχέση με τον «Καντ», με αποτέλεσμα να οπτικοποιηθεί πληρέστερα ό,τι σκεφτόμουν για τον Μπέρνχαρντ. Στην περίπτωση του «Καντ», εξαιτίας της έλλειψης πόρων, αλλά και της απειρίας που είχα και του φόβου της πρώτης δουλειάς, μπορούσα μόνο να υπονοήσω όσα θεωρούσα πως έπρεπε να αναπαραστήσω. Ο Μπέρνχαρντ χρειάζεται αυτήν τη «βοήθεια»: επειδή φαίνεται φτωχός σε εξωτερική δράση –δεν έχει την τυπική πλοκή των θεατρικών έργων, ενώ χαρακτηρίζεται από την ακατάσχετη ροή λόγου που φαινομενικά δεν συμβαίνει τίποτε–, δεν αρκεί να έχεις έναν ηθοποιό να λέει το κείμενο, αλλά πρέπει να δημιουργήσεις το κατάλληλο περιβάλλον, Τώρα, λοιπόν, κατάφερα να το συνθέσω καλύτερα… μάλλον όχι μόνο καλύτερα, καθώς για το εικαστικό κομμάτι της παράστασης είμαι ιδιαίτερα περήφανος, γιατί υλοποιήθηκε στο ακέραιο αυτό που φανταζόμουν. Στον «Αδαή» δημιουργήσαμε έναν ολόκληρο κόσμο, για να δικαιολογήσουμε τη συνθήκη των ηρώων.

Η ιστορία των πιο πρόσφατων χρόνων σου θα μπορούσε να τιτλοφορείται «η μανία μου με τον Μπέρνχαρντ». Τελειώνει η μανία σου με το ανέβασμα του «Αδαή και του Παράφρονα»;

Όχι, δεν τελειώνει. Αυτό που λέω –γιατί ακόμη δεν γνωρίζω αν είμαι σκηνοθέτης– είναι πως δεν ξέρω αν μπορώ να σκηνοθετήσω έργα άλλων συγγραφέων. Ο Μπέρνχαρντ είναι το όχημα με το οποίο εκφράζονται πράγματα δικά μου και των συναδέλφων μου με τους οποίους συνεργάζομαι τη δεδομένη στιγμή. Νιώθω ότι τα έργα του είναι ένας αντικατοπτρισμός της δικής μου κατάστασης – μπορεί αυτό να ακούγεται ναρκισσιστικό, αλλά προσωπικά αυτό το στοιχείο χρειάζομαι να το βλέπω στο θέατρο από τους συντελεστές μιας παράστασης. Τα έργα του Μπέρνχαρντ καθρεφτίζουν το χάος που νιώθω μέσα μου και γύρω μου σήμερα. Αν θα συνεχίσω μαζί του; Είναι λίγο «ακριβός» στο ανέβασμα συγγραφέας. Δεν ξέρω αν θα μπορέσω.

Η περίπτωσή του είναι μια ιδιόρρυθμη ανθρώπινη και φιλοσοφική κατάσταση: πρόκειται για μια νιτσεϊκή συνέχεια στον ύστερο 20ό αιώνα…

Του Νίτσε, του Σοπενχάουερ, του Βιτγκενστάιν..

Βλέποντας την προϊούσα σήψη γύρω του, αντέδρασε με την αυτοαπομόνωσή του; Ήταν η ενδεδειγμένη λύση;

Όχι, εξ ου και πέθανε πολύ νέος. Δεν μπόρεσε να αντέξει. Ωστόσο, υπήρχε και υπάρχει μια μόνιμη παρεξήγηση απέναντι στο πρόσωπό του, καθώς αρκετοί τον εκλαμβάνουν ταυτολογικά. Σε αυτή την περίπτωση, όπως και στις περιπτώσεις των φιλοσόφων από τους οποίους επηρεάστηκε, η αναπαραγωγή της φρίκης, της καταστροφής και της απομόνωσης νιώθεις πως είναι μια ναρκισσιστική περιστροφή περί των εαυτών τους που δεν μας αφορά. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτή η περιδίνιση είναι μια απεγνωσμένη προσπάθεια για την αναζήτηση της ελευθερίας. Ο Μπέρνχαρντ υπήρξε ένας ιδιαίτερα αυτοσαρκαστικός διανοητής, ένας διανοητής που έκανε εμμονικούς κύκλους γύρω από τον εαυτό του και προσπαθούσε να κρατηθεί από την τέχνη ή από τη φιλοσοφία – ούτε αυτά πάλι ως όριο ομορφιάς που προσπαθούσε να στήσει του αρκούσαν. Αυτό από έναν παράπλευρο δρόμο σε παρωθεί να κοιτάξεις τη ζωή, τον εαυτό σου. Αν και τον συγκρίνουν με τους φιλοσόφους που προαναφέραμε και τον θεωρούν λογοτεχνική συνέχεια του Μπέκετ, προσωπικά προτιμώ να τον σκέφτομαι σαν έναν Τσέχοφ έναν αιώνα μπροστά από τον Ρώσο δραματουργό. Θεωρώ ότι βρίσκεται πιο κοντά στους Ρώσους συγγραφείς, αν και δεν μπορεί να ξεφορτωθεί τις κεντροευρωπαϊκές του νευρώσεις, οι οποίοι ασχολούνται με ανθρώπους που διαπιστώνουν τα προβλήματά τους, διαπιστώνουν το αδιέξοδό τους. Ο Τσέχοφ, όμως, αγαπά αυτούς τους ανθρώπους, επισημαίνοντας για τα έργα του πως δεν γνωρίζει αν είναι κωμωδίες ή τραγωδίες· το ίδιο έλεγε και ο Μπέρνχαρντ, ο οποίος οραματίζεται την αλλαγή και διαβλέπει την ανεπάρκειά μας, ανεπάρκεια που περιγράφει τόσο εξαντλητικά που σε κάνει να το βλέπεις πιο μακροσκοπικά. Είναι σαν να σου λέει ότι την παγίδα στην οποία έχουμε πέσει μπορούμε να τη δούμε από κάπως πιο μακριά και αν χειραφετηθούμε, θα καταφέρουμε να απελευθερωθούμε. Επομένως, δεν είναι τόσο σκοτεινός συγγραφέας που φανταζόμαστε ότι είναι.

Η προσωπική του συνθήκη ζωής κινείται ανάμεσα στην κωμωδία και το δράμα· όμως, ακόμη και η κωμωδία του είναι πολύ σκοτεινή υπόθεση.

Ναι, πράγματι. Ο Μπέρνχαρντ πλήρωσε το προσωπικό του τίμημα, αλλά το πλήρωσε, ενδεχομένως, για να μας κληροδοτήσει τρόπο ή τρόπους για να καταφέρουμε να κάνουμε λιγότερο σκοτεινή τη ζωή. Γράφει στον «Αδαή και τον Παράφρονα»: «Η ζωή είναι ένα μαρτύριο, και όποιος δεν επανορθώνει αυτή την κοινοτοπία δεν έχει αντιληφθεί τίποτε». Δηλαδή, είναι κοινοτοπία να αντιλαμβάνεσαι τη ζωή ως μαρτύριο. Αυτή η σκέψη είναι πολύ φωτεινή.

Ωστόσο, αυτοί οι άνθρωποι σαν τον Μπέρνχαρντ χάνουν τη χαρά της συμμετοχής στο συλλογικό γίγνεσθαι.

Επειδή κατάγομαι από αμιγώς κομουνιστική οικογένεια, πάντα άκουγα να εκθειάζεται ως προτέρημα των αγωνιστών που πέθαιναν πως έφευγαν αταλάντευτοι. Και το καταλαβαίνω από μια σκοπιά. Αλλά για να μπορέσεις να υπάρξεις ολόκληρος απέναντι σε κάτι και να προσφέρεις σε κάτι συλλογικό, κάποια στιγμή δεν πρέπει να ταλαντευτείς; Μην παραβλέπεις πως η συμμετοχή σε κάποια συλλογικότητα μπορεί να είναι άγονη, να συμβαίνει μηχανικά, να γίνεται από συνήθεια ή από οικογενειακή παράδοση. Οι απογοητεύσεις, οι απομονώσεις, οι ταλαντεύσεις, λοιπόν, μπορούν να προσφέρουν σε βάθος χρόνου σε αυτό που ονομάζουμε «συλλογική υπόθεση».

Το χειμώνα δεν έχεις μόνο τον «Αδαή και τον Παράφρονα», αλλά σκηνοθετείς επίσης το έργο του Βρετανού Στίβεν Τέμπερλι «Φλόρενς Φόστερ Τζένκινς – Ενθύμιο», με τη Ναταλία Τσαλίκη στο ρόλο που ερμήνευσε η Μέριλ Στριπ στην ταινία «Florence: Φάλτσο Σοπράνο».

Το έργο, το οποίο μου το πρότεινε η Ναταλία Τσαλίκη, μοιάζει να είναι μια φαντασία πάνω στη ζωή της Τζένκινς. «Εμπιστεύτηκα», λοιπόν, την εμπιστοσύνη που μου έδειξε η Ναταλία. Ανακάλυψα, μάλιστα, πως αν και είναι ένα εντελώς διαφορετικό σε κλίμα έργο, συνεχίζει την προβληματική μου πάνω στον Μπέρνχαρντ – από έναν διαφορετικό δρόμο. Βέβαια, οφείλω να ομολογήσω πως ένας από τους λόγους που είπα «ναι» είναι για να σταματήσω να σκέφτομαι με το μοτίβο των διαχωρισμών του ποιος ανήκει πού. Τέλος πάντων, το έργο που θα ανεβάσουμε θα κινείται στον αντίποδα της ταινίας του Φρίαρς, η οποία είναι υπέρ το δέον γλυκερή και αποκρύπτει τα πραγματικά σκοτάδια της Τζένκινς. Η σοπράνο της Μέριλ Στριπ ήταν αφελής και χάρτινη. Ξέρεις ότι η Τζένκινς έπασχε από σύφιλη ή πως εξαγόραζε όλες τις σχέσεις της, προκειμένου να πετύχει το αδιανόητο πράγμα που κυνηγούσε; Πώς αυτή η γυναίκα, που δεν είχε καμία σχέση με την τέχνη, είχε καταφέρει να έχει φανατικό θαυμαστή της τον Καρούζο; Τι βρήκε ο Καρούζο σε ένα «παρατράγουδο» εκείνης της εποχής;

Ταυτότητα της παράστασης

Μετάφραση: Γιώργος Δεπάστας

Σκηνοθεσία: Γιάννος Περλέγκας

Σκηνικά – Κοστούμια: Λουκία Χουλιάρα

Κίνηση: Δήμητρα Ευθυμιοπούλου

Φωτισμοί: Νίκος Βλασόπουλος

Βίντεο: Ιάσονας Αρβανιτάκης

Βοηθός σκηνοθέτη: Μάγδα Καφκούλα

Βοηθός σκηνογράφου: Γεωργία Μπούρα

Σχεδιασμός μακιγιάζ: Εύη Ζαφειροπούλου

Σχεδιασμός κομμώσεων: Χρόνης Τζήμος

Σχεδιασμός ήχου: Δημήτρης Τσούκας

Φωνητική διδασκαλία: Ευαγγελία Καρακατσάνη

Εκτέλεση μακιγιάζ: Ιωάννα Μπάκα 

Φωτογραφίες παράστασης: Karol Jarek, Ιάσονας Αρβανιτάκης, Γιάννης Πρίφτης

Παίζουν: Ανθή Ευστρατιάδου (Βασίλισσα της Νύχτας), Γιάννης Καπελέρης (Κυρία Φάργκο/Σερβιτόρος Βίντερ), Χρήστος Μαλάκης (Πατέρας) και Γιάννος Περλέγκας (Δόκτωρ)

INFO

1-3 Οκτωβρίου, 21.00, Θέατρο Αυλαία (Πλατεία ΧΑΝΘ, τηλ.: 2310 237700)