Ο Ευρωπαϊκός Λεβιάθαν

Της Αριστέας Γριβάκου

Ελευθερία ή Ασφάλεια; Λέγεται ότι η συχνότερη απάντηση σε αυτό το διλήμμα είναι «ασφάλεια» και αυτό γιατί η ανθρώπινη φύση είναι αρκετά δειλή και αδύναμη για να μπορέσει να διαχειριστεί κάτι τόσο δυναμικό όσο η ελευθερία.

Έχοντας μια τόσο απαισιόδοξη οπτική της ανθρώπινης φύσης ο Τόμας Χόμπς δημιούργησε ένα από τα μεγαλύτερα φιλοσοφικά αριστουργήματα, το «Λεβιάθαν». Ο Χόμπς περιγράφει τη  δημιουργία και λειτουργία ενός πανίσχυρου κράτους που φέρει το όνομα ενός Βιβλικού θηρίου. Κατά τον φιλόσοφο, οι άνθρωποι όταν είναι ελεύθεροι αποτελούν δειλά αρπακτικά που βρίσκονται σε μια «κατάσταση πολέμου όλων εναντίον όλων». Η ελευθερία προκαλεί φθορά η οποία πυροδοτεί αβάσταχτες συνθήκες φόβου και ανασφάλειας.  Προκειμένου οι ελεύθεροι να θωρακίσουν την ασφάλεια τους ενώνονται δημιουργώντας ένα «κοινωνικό συμβόλαιο» ˙ ο φόβος τους γεννά το (κράτος) Λεβιάθαν. Άπαξ και συμφωνήσεις στο συμβόλαιο δεν έχεις δικαίωμα να αντισταθείς στη βούληση του Λεβιάθαν, δικαίωμα σου είναι η σιωπηρή υπακοή.  Άπαξ και διαφωνήσεις παραμένεις ελεύθερος αλλά ευάλωτος. Αυτός είναι ο Λεβιάθαν, ένα παντοδύναμο πολιτικό μόρφωμα που τρέφεται από την ελευθερία των ανθρώπων δίνοντας τους για αντάλλαγμα την ασφάλεια που επιθυμούν.

Δυστυχώς, η πρόσφατη εμπειρία του δημοψηφίσματος μας επιτρέπει να παρομοιώσουμε την Ευρωπαϊκή Ένωση με ένα λαίμαργο Λεβιάθαν. Και αυτό διότι οι εταίροι έσπειραν τον φόβο της εξαθλίωσης και του εθνικού σπαραγμού πιστεύοντας ότι οι Έλληνες πολίτες ορμώμενοι από την αγωνία τους για ασφάλεια θα παραιτούνταν από το δικαίωμα τους να αντισταθούν σε άδικες και εξουθενωτικές πολιτικές. Ταυτόχρονα, ήταν κατηγορηματικοί ότι ένα «ναι» θα ήταν ο δρόμος της ασφάλειας. Αντιθέτως, ένα «όχι», μία μη αποδοχή της δικής τους βούλησης, θα αποτελούσε αιτία για να αφήσουν την Ελλάδα να πλεύσει σε άγνωστα και μη ασφαλή νερά. Ένα «όχι» στην Ευρώπη θα ήταν διατήρηση ελευθερίας αλλά κατάργηση αλληλεγγύης και ασφάλειας.

Ελευθερία ή ασφάλεια λοιπόν; Στην Ελλάδα δόθηκε μια αναπάντεχη απάντηση στο ερώτημα. Οι πολίτες διεκδίκησαν την ελευθερία της δικής τους φωνής και όχι το να προσκολλήσουν τα σιωπηλά τους πρόσωπα στο σώμα κάποιου «σωτήρα» Λεβιάθαν. Η ελευθερία των Ελλήνων είναι μια δεύτερη ευκαιρία προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ευκαιρία της να ορίσει με σαφήνεια την πολιτική της ταυτότητα και να αποδείξει αν υπακούει σε δημοκρατικές αξίες κρατώντας τα μέλη της ασφαλή και ταυτόχρονα ελεύθερα. Να αποδείξει επίσης αν στοχεύει στην αντιπροσώπευση των διαφορετικών φωνών ή στην φίμωση τους. Αν τιμά ή αν τιμωρεί την ελευθερία. Το Ελληνικό ερώτημα απαντήθηκε, τώρα μένει να απαντηθεί και το ευρωπαϊκό: Πρόκειται για μια βαθιά ένωση του ευρωπαϊκού πνεύματος το οποίο σφυρηλατεί εδώ και αιώνες τις ιδέες της δημοκρατίας, της ελευθερίας και της ισότητας ή πρόκειται για μια επιδερμική ένωση του σχετικά «νεαρού» ευρωπαϊκού νομίσματος και των ανισοτήτων εξουσίας που αυτό δημιουργεί; Κοντολογίς, πρόκειται για έναν Ευρωπαϊκό δημοκρατικό χώρο ή για έναν Ευρωπαϊκό Λεβιάθαν;