Ο Ερντογάν νίκησε αλλά τα δύσκολα τώρα αρχίζουν – Όλα όσα πρέπει να γνωρίζουμε

Γράφει η Μυρτώ Κελεσίδου

«Τα δύσκολα τώρα αρχίζουν» επισημαίνει ο επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Νικόλαος Ραπτόπουλος μιλώντας στο koutipandoras.gr. 

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πήρε την πολυπόθητη νίκη και πλέον το σύνολο της εκτελεστικής εξουσίας περνάει στα χέρια του. Ουσιαστικά, αυτό που προκύπτει είναι μια δεξιά-συντηρητική κυβέρνηση, τόσο ισλαμική όσο και εθνικιστική στον προσανατολισμό.

Και μπορεί ορισμένοι να έτρεφαν αυταπάτες πως ο τουρκικός λαός είναι έτοιμος να «τιμωρήσει» τον Ερντογάν για τις διώξεις, τις φυλακίσεις και τις απολύσεις των “γκιουλενιστών” μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα το 2016, ωστόσο για τους περισσότερους η νίκη Ερντογάν από το πρώτο γύρο ήταν κάτι αναμενόμενο.

«Λαμβάνοντας υπόψη τα όσα συμβαίνουν στην Τουρκία, αυτή την στιγμή, δηλαδή το ότι προηγήθηκε μια απόπειρα πραξικοπήματος και ακολουθεί μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και στη συνέχεια υπογράφονται προεδρικά διατάγματα και ψηφίζονται νόμοι, οι οποίοι περιστέλλουν τις δημοκρατικές ελευθερίες, πάει να πει ότι το δίκαιο είναι ένα εργαλείο στα χέρια του Ερντογάν. Δεν θα μπορούσε λοιπόν παρά να νικήσει στις εκλογές και ίσως και με μεγαλύτερο ποσοστό εάν το επιθυμούσε» επισημαίνει ο κ. Ραπτόπουλος

Ο χαρισματικός ηγέτης

Αναμφίβολα, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν είναι ένας χαρισματικός ηγέτης που έχει τον τρόπο του να μαγεύει τον κόσμο. Για να καταλάβουμε όμως από πού πηγάζει όλος αυτός ο θαυμασμός στο πρόσωπό του θα πρέπει να μελετήσουν από πού ξεκίνησε ο Ερντογάν, επισημαίνει ο κ. Ραπτόπουλος.

«Μιλάει την ίδια γλώσσα με τον τουρκικό λαό. Δεν είναι σπουδαγμένος. Ωστόσο, είναι χαρισματικός και έχει κάποιες ικανότητες που τον κάνουν να ξεχωρίζει. Μεγάλωσε κάτω από δύσκολες συνθήκες, φοίτησε σε Λύκειο Ιεροδιδασκάλων και Ιεροκηρύκων [Imam-Hatip], όπου εκεί διδάχτηκε την ρητορική. Άρα, ξέρει πώς να μιλάει για μεγάλα χρονικά διαστήματα, χωρίς να καταβάλει μεγάλο κόπο. Και αυτό είναι το χάρισμά του. Μπορεί και κατευθύνει τον τουρκικό λαό όπου εκείνος θέλει. Απέναντί του έχει μόνο τους κεμαλιστές, η αντίσταση των οποίων αρχίζει και κάμπτεται» παρατηρεί ο κ. Ραπτόπουλος και προσθέτει:

«Τον ψηφίζουν τον Ερντογάν οι οπαδοί του γιατί υπάρχει πολύ φανατισμός στην Τουρκία».

 «Θρίαμβος» Ερντογάν;

Ωστόσο, αν και γίνεται λόγος για θρίαμβο του Ταγίπ Ερντογάν, η πραγματικότητα είναι διαφορετική. Στις προεδρικές εκλογές το 2014 είχε λάβει ποσοστό 52%, ποσοστό δηλαδή σχεδόν όμοιο με το τωρινό. 

Επίσης, αν και μιλάμε για άνετη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, πάντα υπάρχουν τα ψιλά γράμματα. Στην προκειμένη περίπτωση η πλειοψηφία ήρθε μετά από συμμαχία που σύναψε το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚP) με το Εθνικιστικό Κίνημα (MHP) συγκεντρώνοντας μαζί περίπου 54% των ψήφων.

Αυτό σημαίνει πως η δυναμικότητα του Ερντογάν έχει αρχίσει να φθίνει με τον αντίπαλό του, τον ηγέτη του κεντροαριστερού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), Μουχαρέμ Ιντσέ να λαμβάνει ένα αρκετά ικανοποιητικό ποσοστό. Αν και ο Ιντσέ αποδείχθηκε ένας ταλαντούχος ομιλητής, των οποίων οι συγκεντρώσεις προσέλκυαν εκατομμύρια ανθρώπους, το 30% που πήρε στις προεδρικές, δεν ήταν αρκετό για να καταφέρει να νικήσει τον Ερντογάν.

«Το ποσοστό που πήρε το κόμμα του Ιντζέ στις βουλευτικές είναι 22,6% ενώ στις προηγούμενες ήταν περίπου 25%. Όσον αφορά, όμως, τις προεδρικές εκλογές οι κανόνες του παιχνιδιού ορίζουν εκλογές σε δύο γύρους, σε δύο Κυριακές, σε περίπτωση που δεν μπορεί να εκλεγεί Πρόεδρος με την πρώτη. Άρα, ο πολύς κόσμος πάει στις κάλπες με το σκεπτικό ποιος θα είναι ο ποιο ισχυρός» αναφέρει ο κ. Ραπτόπουλος σχολιάζοντας το ποσοστό που πήρε ο Μουχαρέμ Ιντσέ.

Ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα στοιχεία της εκλογικής διαδικασίας σύμφωνα με τον κ. Ραπτόπουλο, είναι κάποιες νέες πολιτικές συμπεριφορές που αναδύθηκαν. Για πρώτη φορά στην Τουρκία, εξήγησε, εμφανίστηκαν συνεργασίες, πολιτικές, εκλογικές συνεργασίες, συνασπισμοί.

Παράλληλα, ο κ. Ραπτόπουλος επισημαίνει μια αλλαγή στάσης που παρατηρείται στο κουρδικό στοιχείο από το 2015 και μετά. Και σε αυτές τις εκλογές το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν κατάφερε να ξεπεράσει το εκλογικό όριο του 10% καταλαμβάνοντας το ποσοστό του 11,5% και 68 έδρες.

«Και τον Ιούνιο του 2015, στις εκλογές, το φιλοκουρδικό κόμμα κατάφερε να μπεί στη Βουλή και να ανατρέψει τα σχέδια του Ερντογάν. Το Δ.Κ.Λ. (H.D.P.) έλαβε το 13% των ψήφων και κατέλαβε 80 έδρες στην Τουρκική Βουλή, προκαλώντας εκνευρισμό στον Ερντογάν. Διότι του ήταν πολύ δύσκολο να συγκεντρώσει τις απαιτούμενες έδρες, οι οποίεςθα του επέτρεπεαν να πάει απευθείας σε συνταγματικές αναθεωρήσεις. Και έτσι, αμέσως μετά, βγάζει όλη του την οργή στους Κούρδους».

Ο θάνατος της δημοκρατίας

Όπως και να έχει όμως, ο Ταγίπ Ερντογάν κατάφερε και βγήκε για ακόμα μία φορά νικητής. Στο προφανές επίπεδο λοιπόν, η Τουρκία αποκτά για τα επόμενα πέντε χρόνια μια ισχυρή και σταθερή κυβέρνηση. Ωστόσο, με τον Ερντογάν να ελέγχει τα μέσα ενημέρωσης, με δημοσιογράφους και μπλόγκερ να βρίσκονται στη φυλακή με την κατηγορία ότι υποβοηθούν την τρομοκρατία και καλλιεργούν ρητορική μίσους εναντίον του, αστυνομικούς, δικαστικούς, αστυνομικούς και δασκάλους είτε να έχουν απολυθεί, είτε να βρίσκονται σε διαθεσιμότητα, και οι αναφορές για κακοποιήσεις και βασανιστήρια να αποτελούν καθημερινότητα, το μάθημα της Τουρκίας για δημοκρατία φαίνεται αστείο.

Το σύστημα όμως είναι εφοδιασμένο με το χάρισμα του Ερντογάν. Από το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016, έχει επίσης καταργήσει τον παραδοσιακό ρόλο του στρατού στην πολιτική εξουσία. Με εκ των πραγμάτων έλεγχο του συνταγματικού δικαστηρίου και της δικαστικής εξουσίας μετά το πραξικόπημα, ο Ερντογάν μπορεί να ξεχάσει τους ελέγχους και τις ισορροπίες.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Ορμπάν ήταν ο πρώτος που συνεχάρη τον Ερντογάν για την εκλογική νίκη του. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, ότι ο Ορμπάν θαυμάζει τον Ερντογάν με τέτοιο τρόπο όπως ακριβώς οι αριστεροί και οι κεντρικοί ηγέτες στις γειτονικές ευρωπαϊκές χώρες παρακολουθούν τις εξελίξεις στην Τουρκία με ανησυχία.

Η πτώση της τουρκικής οικονομίας

Για τον Ερντογάν τα επόμενα χρόνια δεν προβλέπονται καθόλου εύκολα. Αντίθετα, αναμένεται να έρθει αντιμέτωπος με μια σειρά προκλήσεων με πρώτη και βασικότερη την ανάπτυξη της τουρκικής οικονομίας. Παρά το γεγονός πως ο Ταγίπ Ερντογάν διαμηνύει όπου βρεθεί και όπου σταθεί πως η τουρκική οικονομία δεν έχει κανένα πρόβλημα, στην πραγματικότητα η χώρα αντιμετωπίζει πληθώρα ζητημάτων: πτώση της τουρκικής λίρας, υψηλό πληθωρισμό ο οποίος αγγίζει το 12% – πάνω δηλαδή από το στόχο του 5% – έλλειψη ρευστότητας και το γεγονός ότι ο Ερντογάν περιορίζει την ανεξαρτησία της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας.

«Υπάρχει θέμα ρευστότητας. Υπάρχει και κάποια απέχθεια από το εξωτερικό απέναντι στον Ερντογάν. Οι ξένοι προωθούν τα συμφέροντά τους και υπονομεύεται η εικόνα της τουρκικής οικονομίας. Σε αυτό βάζει το χεράκι του και ο Ερντογάν. Ελέγχει πλήρως την Κεντρική Τράπεζα της Τουρκίας από το 2015. Υπήρχαν πολλές συγκρούσεις τότε μεταξύ του διευθυντή της Κεντρικής Τράπεζας της Τουρκίας, του Ερντογάν και τους υπουργούς Οικονομικών, στοιχείο που έδωσε την ευκαιρία σε όποιον θέλει να κινηθεί εναντίον της Τουρκίας» σχολιάζει ο κ. Ραπτόπουλος.

Αν και το τουρκικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 7,4% το πρώτο τρίμηνο του 2018 σύμφωνα το τουρκικό Στατιστικό Ινστιτούτο (TUIK) για τον κ. Ραπτόπουλο η ανάπτυξη αυτή που παρουσιάζει η Τουρκία είναι πλασματική.

«Τις τεχνικές των λεγόμενων “Greek statistics” τις γνωρίζουν και οι Τούρκοι. Είναι λοιπόν πλασματική, σε κάποιο βαθμό, η ανάπτυξη που παρουσιάζεται. Ωστόσο, όπως είναι γνωστό, εισρέει και μαύρο κεφάλαιο στη χώρα. Επίσης η χώρα έχει στενές σχέσεις με πλούσιες αραβικές χώρες, οι οποίες στηρίζουν τον Έρντογαν, όπως το Κατάρ».

Η νίκη του Ταγίπ Ερντογάν στις εκλογές έφερε μια νότα αισιοδοξίας για την τουρκική λίρα η οποία άρχισε να ενισχύεται . Ωστόσο, αυτό κράτησε μόνο για λίγο διότι λίγες μόνο ώρες αργότερα το σκηνικό στις αγορές άρχισε να αλλάζει και η λίρα άρχισε να υποχωρεί και πάλι.

Αλλά, ο Ερντογάν  φαίνεται αποφασισμένος να ενισχύσει την τουρκική οικονομία μέσω μεγάλων έργων υποδομής (όπως την κατασκευή του μεγαλύτερου αεροδρομίου στον κόσμο και μιας νέας πλωτής γέφυρας που θα συνδέει τη Θάλασσα του Μαρμαρά με τη Μαύρη Θάλασσα).

Η πορεία του Ερντογάν στην εξωτερική πολιτική

Πέρα όμως από το ζήτημα της οικονομίας, ο Ερντογάν καλείται να αντιμετωπίσει προκλήσεις και στο μέτωπο της εξωτερικής πολιτικής. Ποια θα είναι λοιπόν η πορεία της εξωτερικής πολιτικής της κυβέρνησης Ερντογάν;

Ο κόσμος παρακολουθεί εδώ και πολύ καιρό την πορεία της Τουρκίας και θα συνεχίσει να το κάνει, αφού αποτελεί ένα σύμμαχο που δεν θα μπορούσε εύκολα να εγκαταλειφθεί.

Σε γενικές γραμμές, δεν αναμένεται σημαντική αλλαγή. Κατά πάσα πιθανότητα ο Ερντογάν θα συνεχίσει να χαράζει μια πορεία που θα επικεντρώνεται στη διασφάλιση και την προώθηση των τουρκικών συμφερόντων σε ένα δύσκολο περιφερειακό και διεθνές περιβάλλον.

Οι σχέσεις της Τουρκίας με τη Δύση και κυρίως με την Ευρώπη, θα συνεχίσουν να είναι προκλητικές και ίσως να ενταθούν, περισσότερο για τους Ευρωπαίους ομολόγους του Ερντογάν παρά για τον ίδιο τον Τούρκο πρόεδρο, αφού έχει τώρα την δικαιολογία που χρειάζεται για να ασκήσει νόμιμα την εκτεταμένη εξουσία του.

«Η ΕΕ έχει σε ένα και μόνο ζήτημα ίσως ανάγκη τον Ερντογάν Αυτό είναι το προσφυγικό. Η ένταξη της Τουρκίας στην ΕΕ δεν είναι και κάτι που το αναζητάνε οι Ευρωπαίοι. Ας μην έχουμε ψευδαισθήσεις. Δεν θα αλλάξει τίποτα στις σχέσεις ΕΕ και Τουρκίας. Οι Ευρωπαίοι δεν επείγονται να μπει η Τουρκία στην ΕΕ. Από την άλλη, ο Ερντογάν δεν θέλει να κάνει παραχωρήσεις. Στην πραγματικότητα, όμως, η Τουρκία συνεχίζει να είναι υποψήφια προς ένταξη χώρα στην ΕΕ. Αναρωτιέται κανείς ποιος θέλει τελικά να ενταχθεί σε ποιόν. Η Τουρκία στην ΕΕ ή το αντίστροφο» τονίζει ο κ. Ραπτόπουλος.

Όσον αφορά τη σχέση του Τραμπ με τις ΗΠΑ υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που περιπλέκουν τη σχέση τους και δεν μπορούν εύκολα να επιλυθούν. Αυτό μπορεί να αλλάξει μόνο υπάρξει μια συμφιλίωση με το Ισραήλ. Όσον ο Νετανιάχου είναι στην εξουσία δεν υπάρχει περίπτωση αν υπάρξει μια τουρκο-ισραηλινή προσέγγιση και ο Ισραηλινός ηγέτης από την πλευρά του, θα κάνει τα πάντα για να εξασφαλιστεί ότι οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας παραμένουν σε κατάσταση αβεβαιότητας. Ωστόσο, μια σύγκρουση με τις ΗΠΑ είναι το τελευταίο πράγμα που έχει στο μυαλό του ο Ερντογάν. Δεν επιδιώκει αντιπαράθεση με τις ΗΠΑ ή σκέπτεται να αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ.

Επίσης, η Τουρκία έχει επιτακτική ανάγκη να συνεργαστεί στενά με τη Ρωσία όσον αφορά την κατάσταση στη Συρία διότι γνωρίζει καλά ο Ερντογάν ότι η Ρωσία ασκεί αποφασιστική επιρροή στη διαμόρφωση του μέλλοντος της Συρίας. Για το λόγο αυτό, ο Τούρκος πρόεδρος προσπάθησε να αναπτύξει μια προσωπική σχέση, με τον Βλαντιμίρ Πούτιν κάτι που δεν το κάνει με άλλους ηγέτες.

Πάντως, ο Ερντογάν θα συνεχίσει να προσβλέπει προς τον «άξονα της Ανατολής». Στην πραγματικότητα , αυτό που ξεκίνησε ως μια συνεννόηση με τη Ρωσία για την κατάσταση στη βόρεια Συρία έχει ήδη διευρυνθεί ως μια πλήρη συνεργασία μεταξύ των δύο χωρών, ιδιαίτερα στον οικονομικό τομέα.

Η σχέση με την Ελλάδα

Τέλος, όσον αφορά τη σχέση του με την Ελλάδα, ο επίκουρος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς επισημαίνει πως δεν θα δούμε μεγάλες διαφορές.

«Τα δύσκολα ξεκινάνε τώρα. Τώρα αγοράζει τους πυραύλους S-400 και τα αεροσκάφη F-35. Τώρα που έχει εξουσία στα χέρια του, έστω και με μια πιθανή κυβέρνηση συνασπισμού που θα φηψιστεί» αναφέρει ο κ. Ραπτόπουλος και υπογραμμίζει πως η Ελλάδα θα πρέπει να ακολουθήσει σοβαρότερες πολιτικές και να δώσει ένα μήνυμα στην γείτονα χώρα ότι «δεν πτοείται».

«Ήταν τόσο εκκεντρικός, σε μια τόσο κρίσιμη περίοδο. Βεβαίως το ίδιο έκανε και για λόγους εθνικού φρονήματος για να συσπειρωθούν οι ψηφοφόροι γύρω του, γύρω από το κόμμα και να τον ψηφίσουν. Τώρα που έχει πετύχει το στόχο του, δεν αποκλείεται να ακολουθήσει το ίδιο εκκεντρικές πολιτικές. Και το πιο σημαντικό είναι ότι η στρατηγική που ακολουθεί η Τουρκία στο άμεσο περιβάλλον της, δεν είναι προσωπικές πολιτικές ενός ατόμου. Είναι κάτι πιο σοβαρό, είναι κρατικό ζήτημα» επισημαίνει ο κ. Ραπτόπουλος

«Η πολιτική που ασκεί η Τουρκία στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειοέχει μια συνέχεια. Αν μελετήσουμε στο παρελθόν, από το 1973 ξεκινάει μια αναθεωρητική πολιτική της Τουρκίας στις περιοχές αυτές, η οποία έχει δρομολογηθεί και δεν θα αλλάξει».

Το χάρισμα και η αντιδημοκρατική αυταρχικότητα λοιπόν, του Ερντογάν ανέτρεψε κάθε σχέδιο και κάθε ανάγκη που είχε μερίδα του πληθυσμού για αλλαγή στην Τουρκία. Στην πραγματικότητα, αν δεν συμβεί κάτι απρόοπτο, όπως μια οικονομική καταστροφή, ο Ερντογάν θα παραμείνει στην εξουσία τα επόμενα πέντε χρόνια και το καθεστώς θα γίνει ακόμα πιο αυταρχικό.

* Ο κ. Νικόλαος Ραπτόπουλος είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και υπεύθυνος του Εργαστήριο Τουρκικών και Ευρασιατικών Μελετών Πανεπιστήμιο Πειραιώς (http://etem.unipi.gr/)

Πηγή φωτογραφιών: ERA, Getty Images, Reuters, Intime