"Ο Ενεχυροδανειστής": Η εκπληκτική ταινία του πολυβραβευμένου Σίντνει Λιούμετ στο Studio

Ο Λιούμετ έφερε στην οθόνη υπαρξιακές έννοιες και προβληματισμούς για το εβραϊκό ζήτημα, για πρώτη φορά στον αμερικάνικο κινηματογράφο από την πλευρά ενός επιζόντα ενώ ο ΣΤΑΙΓΚΕΡ ένας σαραντάχρονος δίνει ρεσιτάλ ερμηνείας ως ο ηλικιωμένος πρωταγωνιστής, κερδίζοντας την υποψηφιότητα στο βραβείο Ά ανδρικού ρόλου.

Όσο σκληροτράχηλος κι αν είναι ο θεατής, είναι αδύνατο να μείνει ανεπηρέαστος από τη γεύση της τέφρας που συνοδεύει αυτόν τον άνθρωπο και την οποία ο ηθοποιός μεταδίδει, στις καλύτερες στιγμές του, με μια ανατριχιαστική πειστικότητα.

Μια ασπρόμαυρη ταινία με αυστηρό ρεαλισμό. Κοντινά πλάνα με περίεργες γωνίες λήψης, μας βάζουν στην ψυχοσύνθεση του ενεχυροδανειστή. Ένας maitre της κινηματογραφικής τέχνης με άριστες τεχνικές γνώσεις. ο Λιούμετ, κινείται έντεχνα, με παρόμοιες εικόνες, ανάμεσα στο παρόν και το πολύπαθο παρελθόν. Η εξαιρετική φωτογραφία σε συνδυασμό με την μουσική του Quincy Jones δυνατή και ζωηρή, υπογραμμίζουν τους έντονους ρυθμούς της πόλης, σε πλήρη αντίθεση με τον μαύρο, πεθαμένο κόσμο του Νάζερμαν. Στις αναδρομές του παρελθόντος που βρίσκονται στα όρια του υποσυνείδητου, ο ενεχυροδανειστής παρουσιάζει την απελπιστική συνειδητοποίηση ότι η αμοιβαιότητα και η αλληλεγγύη είναι ξένες έννοιες στη σύγχρονη κοινωνία όσο ήταν στα στρατόπεδα.

Οι τρυφερές αναδρομές της ευτυχισμένης προπολεμικής περιόδου, τρομοκρατημένο αγρίμι στις σκηνές του στρατοπέδου, με την μάσκα του φιλοχρήματου εβραίου, που δεν τον «αφορούν» τα βάσανα του πλησίον, ενώ στα βάθη της υπνωττούσας συνειδήσεώς του, τα έλκη και οι πληγές του απαίσιου εφιάλτη εξακολουθούν να πυορροούν, ο Ροντ Στάιγκερ είναι σπαρακτικά αληθινός, συγκλονιστικός, παρ’ όλους τους «μανιερισμούς» του σεναρίου, παρ΄ όλα τα «συμβολικά» παιχνίδια, που επιδιώκει, με τεχνητά μέσα, να αντιπαραβάλλει την αντισημιτική μανία των χιτλερικών, με τις φυλετικές διακρίσεις της αμερικάνικης κοινωνίας.

Η πιο σκληρή αναδρομή της ταινίας, περιέχει την πρώτη σκηνή με γυμνόστηθη γυναίκα, που πήρε έγκριση από την Αμερικανική επιτροπή λογοκρισίας, λίγα χρόνια πριν καταργηθεί η επιτροπή.

ΥΠΟΘΕΣΗ

Ο Νάζερμαν είναι ένας εβραίος καθηγητής που επιβίωσε από το ολοκαύτωμα κληρονομώντας την φρίκη που τον περιέβαλε. Σήμερα επαγγέλλεται τον ενεχυροδανειστή. Η αποκλειστική του προσήλωση στο χρήμα ερμηνεύεται μέσα από τις εικόνες που επανέρχονται στην μνήμη του από τις ημέρες του παρελθόντος. Οι αναδρομές στο παρελθόν που του προκαλεί η καθημερινότητα, φέρνουν όλο και περισσότερες λεπτομέρειες στην επιφάνεια, τόσο γρήγορα και ενοχλητικά ώστε να βρίσκονται στα όρια του υποσυνείδητου.

Ο Νάζερμαν έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο τους εφιάλτες του παρελθόντος αλλά και το σκληρό περιβάλλον του γκέτο της Ν. Υόρκης που ζει, το οποίο με τη σειρά του και αυτό τον παραπέμπτει στο παρελθόν. Όταν οι δικοί του ταπεινώθηκαν, εξευτελίστηκαν και χάθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, ο ίδιος, για να μην πέσει στην άβυσσο που ανοίχτηκε τότε μέσα του, προσπάθησε να νεκρώσει ό,τι μπορούσε να τον κάνει τρωτό. Αυτή η πλήρης συγκινησιακή αποστράγγιση, είναι που τον κάνει να αποκρούει κάθε κίνηση εγκαρδιότητας, κάθε απλωμένο χέρι, ακόμα κι όταν οι περιστάσεις τον υποχρεώνουν να παραδεχτεί ότι η θωράκισή του δεν τον έχει καταστήσει εντελώς στεγανό, ούτε απέναντι στο παρόν, ούτε, κυρίως, απέναντι στο παρελθόν.

Ο Πορτορικανός βοηθός του ένας πρώην μικροαπατεώνας που έχει τον Ναζερμαν σαν μεντορά του και σαν το σκαλοπάτι που θα τον βοηθήσει να προχωρήσει στην ζωή του, οχυρώνεται και μένει έξω από τις σκληρές άμυνες του Νάζερμαν και παραμένει πληθωρικός και αξιαγάπητος. Η σκληρότητα με την οποία εκφράζεται ο Νάζερμαν θυμώνει τον βοηθό του που θέλει να τον τιμωρήσει και οργανώνει μια ληστεία. Ο Όρτιζ αυθόρμητα και ανιδιοτελώς προστάτεψε τον Νάζερμαν όταν προσπάθησαν να τον πυροβολήσουν. Ο Νάζερμαν σκληρός και αδιαπραγμάτευτος, δεν δίνει στους ληστές τίποτα, λυγίζει όμως για πρώτη φορά και σπάει την σιωπή του εκδηλώνοντας στον πληγωμένο βοηθό του αμέριστη τρυφερότητα. Η τελευταία πνοή του βοηθού του στην αγκαλιά του, σπάει το πέτρινο φράγμα της καρδιάς του.

“ Ενώ ο στόχος όλων των ταινιών είναι να διασκεδάσει, το είδος της ταινίας στην οποία πιστεύω πηγαίνει ένα βήμα παραπέρα. Aναγκάζει τον θεατή να εξετάσει την έκφανση με μια διαφορετική από τη δική του συνείδησή του πτυχή. Διεγείρει τη σκέψη και θέτει τους διανοητικούς χυμούς που απορρέουν.” 

Σίντνει Λιούμετ

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ

Τον ενεχυροδανειστή, που είναι η σκοτεινή εξερεύνηση της ψυχής ενός ανθρώπου που βασανίζεται από τον αφόρητο πόνο του παρελθόντος του, αποκαλύπτει ο Ροντ Στάιγκερ, μέσα από τα γεγονότα, με ιδιαίτερη προσοχή στο ρόλο του ο Νάζερμαν και διεκδικεί το Όσκαρ Α΄ανδρικού ρόλου.

Η αφήγηση γίνεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα. Το πρώτο έχει την αυστηρότητα του ντοκιμαντέρ και συνδέεται με την καταγραφή του περιβάλλοντος. Το δεύτερο, επιδιώκει να αποδώσει μια ένταση που πυκνώνει την αίσθηση του χρόνου και προδιαθέτει τον θεατή για δραματικές εκρήξεις. Το τρίτο, αφορά αυτές ακριβώς τις εκρήξεις, τις απότομες διογκώσεις, που χρησιμεύουν συχνά και σαν αφορμές σύνδεσης του παρόντος με το παρελθόν.

Παράλληλα, παρακολουθούμε στιγμιότυπα από τους δρόμους κα τα περιθωριακά στέκια της πόλης, με τη μουσική υπόκρουση της jazz, μελωδίες του Quincy Jones. Η εξαιρετική φωτογραφία σε συνδυασμό με την μουσική του Quincy Jones δυνατή και ζωηρή, υπογραμμίζουν τους έντονους ρυθμούς της πόλης, σε πλήρη αντίθεση με τον μαύρο, πεθαμένο κόσμο του Νάζερμαν.

Στην ταινία παρουσιάζεται μια διαφορετική εικόνα της Αμερικής της δεκαετίας του `60, βασισμένη στον επαναστατικό ρεαλισμό του Λιούμετ.

Βραβεύτηκε από την ένωση αμερικανών σεναριογράφων ως το καλύτερο δραματικό σενάριο. Μια ασπρόμαυρη ταινία με αυστηρό ρεαλισμό, υποβάλλει στην υποκριτική του Στάιγκερ τον ευαίσθητο τσιγκούνη, ο οποίος εκφράζει τον αντισημιτισμό και τα πολιτικά δικαιώματα. Η ταινία κέρδισε την αναγνώριση των κριτών.

ΣΙΝΤΝΕΙ ΛΙΟΥΜΕΤ-ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΣ

Οι ταινίες του είχαν προταθεί συνολικά για 50 βραβεία Όσκαρ σε διάφορες κατηγορίες και συνήθως διερευνούσαν ευφυή, πολύπλοκα θέματα κοινωνικού προβληματισμού. Η πιο δημιουργική του περίοδος ήταν μεταξύ του 1964 και του 1978 όταν σκηνοθέτησε 18 ταινίες, πολλές από τις οποίες θεωρούνται αριστουργήματα της έβδομης τέχνης και περιέχουν μερικές από τις καλύτερες ερμηνείες των ηθοποιών που πρωταγωνιστούσαν σε αυτές.

Ο Σίντνεϊ Λούµετ ήταν ένας θεσμός, πυλώνας του προοδευτικού, φιλελεύθερου Αμερικάνικου κινηματογράφου. Μέγιστος δάσκαλος της υποκριτικής. Πρώτα η ερµηνεία, ύστερα η εικόνα, ήταν η αρχή του. Όποιος έπαιζε σε ταινία του ήξερε από τα αποδυτήρια ότι µπορεί να κερδίσει – τουλάχιστον – µία υποψηφιότητα Οσκαρ. Στις ταινίες του κέρδισαν 17 υποψηφιότητες ισάριθµα κορυφαία ονόµατα : Κάθριν Χέπµπορν, Ροντ Στάιγκερ, Αλ Πατσίνο, Ινγκριντ Μπέργκµαν, Αλµπερτ Φίνεϊ, Κρις Σάραντον, Φέι Ντάναγουεϊ,κ.α.

Σκηοθέτησε μεταξύ άλλων μεγάλων αστέρων και για τη Σοφία Λόρεν, τον Μάρλον Μπράντο, την Άννα Μανιάνι, Κάθριν Χέπμπορν και Τζέισον Ρόμπαρντς Χένρι Φόντα, Κρίστοφερ Πλάμερ και Σούζαν Στράσμπεργκ Γουόλτερ Ματάου, τον Σον Κόνερι.

Το κύριο χαρακτηριστικό του Λιούμετ ο κοινωνικός προβληµατισµός. Οι αµερικανοί βιογράφοι του τον χαρακτηρίζουν «left wing». Για την Ευρώπη το όνοµα Λούµετ είναι το ισοδύναµο του καλού, σοβαρού αµερικανικού κινηµατογράφου. Το ίδιο και για την Ιντελιγκέντσια των ΗΠΑ.

Η παρακαταθήκη που αφήνει, ωστόσο πίσω του, ο Λιούμετ συνοψίζεται στην σπάνια ικανότητα με την οποία πήρε μερικές από τις πιο απαισιόδοξες και ανησυχητικές πτυχές της αληθινής ζωής και τις μετέφρασε σε εμψυχωτική και διαχρονική τέχνη.