Ο Δημήτρης Ψαριανός από σήμερα τραγουδάει στους ουρανούς στο πλάι της Φλέρυς Νταντωνάκη και του Μάνου Χατζιδάκι

Το 1972 ο Δημήτρης Ψαριανός, 24 χρονών παιδί, τραγουδούσε στο Κύτταρο. Έβγαινε με μια άσπρη πουκαμίσα, με τα μακριά μαλλιά του και την κιθάρα του και τραγουδούσε μπαλάντες του Bob Dylan, της Joan Baez και των Rolling Stones με μια θεσπέσια φωνή. Δεν ήταν μόνο η φωνή του. Τόσο ωραία ηλεκτρική κιθάρα έπαιζε ο Ψαριανός, που, όπως μου διηγούταν η Λήδα η Χαλκιαδάκη, τον φώναζαν James Taylor, αν και το «Μπέμπης» ήταν το παρατσούκλι του για όλα τα χρόνια! Τον γούσταραν όλοι, από τον πιο μπασμένο στα πράγματα Πουλικάκο μέχρι τους τρελαμένους αποκλειστικά με τη μουσική τους, Socrates drank the conium. Ένα χρόνο πριν, ο Ψαριανός είχε ηχογραφήσει στη Lyra του Πατσιφά, στο label Zodiac, δυο κομμάτια του που μπροστά τους έως και θα ωχριούσαν οι μελωδικές αναζητήσεις ενός Γιώργου Ρωμανού, ακόμη και ενός Σαββόπουλου του τότε! Τον Ψαριανό στο Κύτταρο αντικατέστησε κάποια στιγμή ο Θανάσης Γκαϊφύλλιας, ο οποίος δεν είχε δική του μπάντα και γι’ αυτό τον συνόδευαν μουσικοί, πότε από τα Μπουρμπούλια, πότε από τον Εξαδάχτυλο και πότε από τους Socrates drank the conium. Δε “χάθηκε” όμως ο Ψαριανός…Τον είχε ακούσει ένα βράδυ στο Κύτταρο ο σκηνοθέτης Δημήτρης Βερνίκος, προτείνοντας του να μεσολαβήσει ώστε να γνωριστεί με τον Μάνο Χατζιδάκι. Ήταν η περίοδος που ο Χατζιδάκις μόλις είχε γυρίσει από την Αμερική, φέρνοντας μαζί του τη Φλέρυ και αναζητώντας μια νεανική αντρική φωνή που θα ενσάρκωνε το άλλο μισό του Μεγάλου Ερωτικού. Η γνωριμία έγινε.Το πώς και πόσο ο Χατζιδάκις εκτίμησε τις φωνητικές ικανότητες του Ψαριανού δε χρειάζεται να το «αναμεταδώσω», ανατρέξτε στα σχόλια που υπάρχουν στη δισκογραφική έκδοση του έργου.

Τι έγινε και αυτός ο τραγουδιστής καταδικάστηκε, θα έλεγε κανείς, στη μετέπειτα καλλιτεχνική αφάνεια; το βάρος ενός τόσο μεγάλου έργου- μεταξύ μας, του σπουδαιότερου της νεοελληνικής μουσικής- όπως ήταν Ο Μεγάλος Ερωτικός; κοινότοπη άποψη, ρεαλιστική 100% ίσως…η έλλειψη επαγγελματισμού εκ μέρους του Ψαριανού; πιο πιθανό μου φαίνεται αυτό, έχοντας γνωρίσει σχετικά πρόσφατα ένα φρικιό κοντά στα 60 του…όπως μου φαίνεται και πολύ ειλικρινές, πολύ τίμιο για έναν άνθρωπο που πλέον έχει καταχωρηθεί στην ιστορία της τέχνης και έτσι, δικαιούται να κάνει από κει και πέρα ό,τι του γουστάρει!Είχε αναλαμπές στη μετά- Μεγάλο Ερωτικό περίοδο της καριέρας του ο Ψαριανός, χωρίς βέβαια να αναφέρομαι στο, για κάποιους συμπαθέστατο, “Είσαι μικρή και τριανταφυλλένια”…Ο Νίκος Μαμαγκάκης τον επέλεξε κάποια στιγμή να τραγουδήσει στο “Κέντρο Διερχομένων” του σε ποίηση Γιώργου Ιωάννου μαζί με τον Δημήτρη Κοντογιάννη και τη νεαρότατη Ελευθερία Αρβανιτάκη. Όμως ο Ψαριανός δεν “προχώρησε”. Έμεινε στάσιμος στο ΄72, τότε δηλαδή που ερμήνευσε “Με την πρώτη σταγόνα της βροχής”…κι αυτό δεν είναι καθόλου περίεργο. Τι άλλο να πεις μετά όταν έχεις εμψυχώσει κυριολεκτικά με τη φωνή σου τον ωραιότερο ερωτικό στίχο που γράφτηκε ποτέ από χέρι ανθρώπου; (όλα τα λόγια που είχανε μοναδικό τους προορισμό εσένα, Οδυσσέας Ελύτης). Πώς να επιβιώσεις καλλιτεχνικά όταν εν μέσω της άγριας μεταπολιτευτικής περιόδου εσύ έχεις ήδη προτείνει στο πλευρό του Χατζιδάκι το μελοποιημένο ερωτικό λόγο ποιητών, τη στιγμή που τα πλήθη εκσπερμάτωναν κανονικά με επαναστατικά συνθήματα;

θυμάμαι στα γυρίσματα για το ντοκιμαντέρ της Φλέρυς, ο Ψαριανός με “έστησε” δύο φορές. Τη δεύτερη και τελευταία φορά, διότι είχα αποφασίσει να μην τον ξαναενοχλήσω όσο σημαντική κι αν ήταν η παρουσία του στην ταινία, βρισκόμουν με ολόκληρο το συνεργείο μου στο σπίτι συναδέρφισσας του, που σήμερα είναι πολύ “in” ακόμη! Όχι ότι δεν έχει δουλέψει σκληρά η γυναίκα, να εξηγούμεθα κιόλας. Μίλησε πολύ απαξιωτικά, όμως, όταν με άκουσε να λέω “παιδιά, τέλος για σήμερα, ο Ψαριανός δε θά’ ρθει”…Κι εκεί που θα μπορούσα απλά να σκύψω το κεφάλι και να συμφωνήσω μαζί της, κάτι με χάλασε. Όντως έσκυψα το κεφάλι αλλά περιέργως δεν είχα χάσει ούτε μια στάλα απ’ την εκτίμηση μου στον Ψαριανό. Δεν είπα κουβέντα, μαζέψαμε τριπόδια, κάμερες και τα λοιπά μπαγάζια και αποχωρήσαμε από τον ωραιότατο κήπο της τραγουδίστριας.

Συνάντησα τον Ψαριανό λίγους μήνες αργότερα στην απονομή ενός χρυσού δίσκου της Φαραντούρη. Πρώτη φορά που τον έβλεπα από κοντά. Αδύνατος, φρεσκοξυρισμένος μ’ ένα ροκάδικο φουλάρι στο λαιμό, ευδιάθετος και με ένα ποτήρι ουίσκι στο χέρι. Δε θέλησα να του μιλήσω, να του συστηθώ, προτίμησα να τον χαζεύω από κει που καθόμουν. Τα χρόνια πέρασαν κι ένα βράδυ σε μιαν άλλη μουσική σκηνή κάποιος προφανώς που με ήξερε του είπε ποιος ήμουν. Είδα έναν Ψαριανό να έρχεται καταπάνω μου, να με σφίγγει στην αγκαλιά του και να μου ζητάει συγνώμη τουλάχιστον είκοσι και περισσότερες φορές μέσα σ’ ένα λεπτό.Εκείνη την ώρα μου φάνηκε λίγο αστεία η όλη κατάσταση κι η μόνη αντίδραση μου ήταν να ξεκαρδιστώ στο γέλιο. Γελούσε κι εκείνος, λέγοντας μου “σε ό,τι επόμενο κάνεις, είμαι μέσα, να το ξέρεις, να με υπολογίζεις”! Δεν υπήρχε περίπτωση να μη συνειδητοποιήσω πως απέναντι μου είχα έναν έφηβο ή έστω έναν άνθρωπο που το μέσα του ελάχιστη σχέση είχε με το έξω του- αν και στην περίπτωση του, κάπου αυτά τα δύο τα βρήκαν μια χαρά μεταξύ τους. Μου αρέσουν οι άνθρωποι που γελάνε δυνατά και κυριολεκτικά λύνονται, τους εκτιμώ περισσότερο απ’ αυτούς που πνίγουν το γέλιο τους ή το κρύβουν μεσ’ στις παλάμες τους. Ήταν επόμενο, λοιπόν, ο μέγας καλλιτέχνης, αλλά και ο άνθρωπος που με είχε ψηλοζημιώσει οικονομικά (ξέρετε πόσο κόστιζε μία ημέρα γυρίσματος σε φιλμ;) να με κερδίσει αμέσως σ’ αυτή την πρώτη όλο χαρά γνωριμία μας.

Πράγματι, η ανταπόκριση του να συμμετάσχει στο ντοκιμαντέρ για το ελληνικό rock και το Κύτταρο ήταν αμεσότατη. Ήρθε ένα μεσημέρι στη μουσική σκηνή “Στη σκιά του φεγγαριού” στα Εξάρχεια (δεν υπάρχει πια) και όλα τα παιδιά, από το κινηματογραφικό και το μουσικό team, πάθανε την πλάκα τους μαζί του! Τον λατρέψανε περισσότερο απ’ όλους τους άλλους πουρόκερς, με τους οποίους δούλεψαν όσο διήρκεσαν τα γυρίσματα. Τον ήθελα να πει μαζί με τον Γκαϊφύλλια το θρυλικό “Ωτοστόπ”, αφού επρόκειτο για δικό του τραγούδι που έκανε μεγάλη επιτυχία το ΄71 ο Θανάσης. Αρνήθηκε, δε θυμότανε τα λόγια του Ιατρόπουλου. Έτσι, ο Ψαριανός προτίμησε να πάρει κοντά του την ηλεκτρική κιθάρα και το ουισκάκι του, κάθισε σε ένα σκαλοπατάκι που υπήρχε φυτεμένο κάπου στο χώρο, έπαιξε την εισαγωγή του λατρεμένου “Here comes the sun” του George Harrison και των Beatles και ξεκίνησε την αφήγηση του: μίλησε πολύ και με τέτοιο τρόπο που σήμερα πιστεύω ακράδαντα πώς είναι πολύ πιο rock από άλλους δηλωμένους εκπροσώπους του είδους. Για τη Νταντωνάκη: “καλή της ώρα της κοπέλας εκεί που’ ναι, αν όμως η Φλέρυ είχε τραγουδήσει τότε στο Κύτταρο, να ξέρετε, θα τους έσκιζε όλους”! Μιλούσε γι’ αυτήν και μόνο δάκρυα δεν έτρεχαν τα μάτια του. Όταν στο τέλος, τον ρώτησα ποιες ήταν οι μουσικές του επιρροές στα 70s απάντησε αργά και σταθερά “Beatles! Baez! Dylan! Stones!”…το περίμενα κι αυτό ήθελα ν’ ακούσω, ταινία για το rock κάναμε άλλωστε. Αλλά δεν περίμενα την επόμενη ατάκα του, που αμέσως μόλις την ξεστόμισε φύγανε και κάμερες και κλακέτες και φωτόμετρα απ’ το γέλιο: “από όλες αυτές τις επιρροές, όμως, εγώ τα έκανα μουνί καπέλο”…Η κάμερα το είχε καταγράψει, όπως και το ψηφιακό κασετόφωνο του Μαρίνου του Αθανασόπουλου. Δυσκολεύθηκα πολύ να αποφασίσω αν θα μπει ή όχι στο τελικό μοντάζ η φράση αυτή. Από τη μια, όποτε την ακούγαμε πάνω στην εικόνα του Ψαριανού ήταν φυσικό να γελάμε ασταμάτητα, απ’ την άλλη ήταν πολύ rock…τόσο rock που δεν ταίριαζε με τον ερμηνευτή του ανυπέρβλητου, μέσα μου, Μεγάλου Ερωτικού! Είμαι σίγουρος πως αν με τα λεγόμενα του Πουλίκα περί drugs η αίθουσα σειόταν μία φορά από τα γέλια, με την ατάκα αυτή του Ψαριανού θα έβγαιναν όλοι έξω με γελαστά πρόσωπα για πολύ ώρα ακόμη. Ο ίδιος δεν είχε κανένα πρόβλημα…”Αν νομίζεις ό,τι ταιριάζει στην ταινία σου, βάλτην” μου είπε. Δεν το έκανα. Προτίμησα να κρατήσω την εικόνα του έτσι όπως τον συνέλαβε ο φακός, σε άσπρο και μαύρο, να καπνίζει άφιλτρα τσιγάρα ίσαμε που θα καιγόταν τα δάχτυλα του και να ομιλεί για το πώς το Κύτταρο έγινε η αιτία ουσιαστικά της γνωριμίας του με τον Χατζιδάκι.

Ο Κουτσογιαννόπουλος στην τότε κριτική του για την ταινία έκανε ένα έξοχο σχόλιο, καλύπτοντας με απόλυτα: “με τις προσωπικότητες υποταγμένες στο πλαίσιο της ανόδου και της φυσικής πτώσης του Κύτταρου, δε μαθαίνουμε τι κάνουν τώρα, αλλά υποψιαζόμαστε ότι φυτοζωούν καλλιτεχνικά, γι’ αυτό και η μελαγχολία είναι αναπόφευκτη”…Δεν έχω κανένα πρόβλημα με τη μελαγχολία, αντιθέτως την έχω ερωτευθεί άγρια τα τελευταία 4- 5 χρόνια. Έχω πρόβλημα όμως με τους ανθρώπους που αδυνατούν να πιάσουν το πνεύμα των άλλων, που χρήζουν γραφικούς τους τολμηρούς και θαρραλέους, ενώ οι ίδιοι βολεύονται στην πολυθρόνα τους περιμένοντας το ρυζόγαλο μετά το φαγητό τους. Γι’ αυτό το λόγο η όποια αστεία παρεϊστικη διάθεση μεταξύ του Δημήτρη Ψαριανού, του συνεργείου μου κι εμού, ακριβώς δεν ξέφυγε ούτε στο ελάχιστο από τα παρεϊστικο κομμάτι της. Αυτό, εν ολίγοις, που δεν αφορά κανένα, μα κανένα άλλο άτομο εκτός της παρέας που δημιουργήσαμε. Έκτοτε, συνάντησα αρκετές φορές κι ακόμη συναντάω τον Ψαριανό. Η φωνή του δεν είναι πια αυτή του Μεγάλου Ερωτικού- το γνωρίζει καλύτερα κι ο ίδιος- όμως μακάρι να είχαν δέκα καινούργιοι τραγουδιστές μαζί λίγο από το συναίσθημα που καταφέρνει και βγάζει όταν οι λέξεις ανεβαίνουν σα λυγμός απ’ την ψυχή κατ’ ευθείαν στο λαρύγγι του:…με την πρώτη σταγόνα της βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι…κι εγώ πάντα είμαι από κάτω και τον ακούω! Συγκινημένος, δακρυσμένος και υπερήφανος που τον κινηματογράφησα σε φιλμ…ασπρόμαυρο!

* Το κείμενο αυτό γράφτηκε στις 22 Δεκεμβρίου του 2007, δυόμισι μήνες μετά την εμφάνιση του Δημήτρη Ψαριανού στη συναυλία – revival του ροκ κλαμπ «Κύτταρο». Οι φωτογραφίες του Χρήστου Κισατζεκιάν είναι από εκείνη τη βραδιά που θα θυμάμαι για όσο ζω (5.10.2007). Σήμερα ο Ψαριανός μας αποχαιρέτισε όλους και η ψυχή του έφυγε, ελεύθερη πια, να συναντήσει τον Μάνο και τη Φλέρυ του. Το αφιερώνω στη μνήμη του με πολλή αγάπη γι’ αυτό που υπήρξε και με άλλη τόση θλίψη για την απώλεια του.