Το 2009, λίγο πριν βγει η «Σκόνη του χρόνου» στις αίθουσες, επρόκειτο να μου έδινε συνέντευξη ο Θόδωρος Αγγελόπουλος, όπως και έγινε. Ήθελα πολύ ωστόσο να μιλούσα και με τον Bruno Ganz, έναν από τους πρωταγωνιστές της εν λόγω ταινίας, που σημάδεψε τα πιο νεανικά κινηματογραφοφιλικά μου χρόνια. Βρέθηκε το τηλέφωνο του στην Ελβετία, μα δεν είχε καθόλου χρόνο για μία ακόμη συνέντευξη, πόσο μάλλον όταν στο αρχικό email τόλμησα να του ζητήσω να μου «χάριζε» τουλάχιστον σαράντα λεπτά. Στην τηλεφωνική μας συνομιλία που, δυστυχώς, διήρκεσε ένα δεκάλεπτο περίπου ο Ganz ακουγόταν βαρύς και ανόρεχτος. Τον ρώτησα κατευθείαν αν ο Δράκουλας είναι η Δύση κι εκείνος, ο Βαλκάνιος που δεν νικήθηκε και επέστρεψε αγέρωχος στα Καρπάθια καβάλα στο άλογο του. Ξαφνιάστηκε. «Είχαν περάσει μόνο δέκα χρόνια από τον Μάη του ’68 και τα μεγάλα κινήματα» μου απάντησε, «επομένως, ναι, ο Δράκουλας ήταν η Δύση που απλωνόταν σαν πανούκλα στην υπόλοιπη Ευρώπη». Με έκοψε απότομα σαν πήγα να το επεκτείνω το θέμα στη «γερμανική ενοχή», που κουβαλούσαν και κουβαλάνε ακόμα όλοι οι καλλιτέχνες της δικής του γενιάς. Μου ζήτησε να πάμε παρακάτω και να ξαναδώ την «Πτώση» με τον ίδιο στο ρόλο του Αδόλφου Χίτλερ. Μου έφτανε και περίσσευε αυτή του η απάντηση! Του είπα, τέλος, πως όποτε ανεβαίνω στη Θεσσαλονίκη και βρέχει, νομίζω πως θα τον δω με την καμπαρντίνα του να σέρνει τον σκύλο του μαζί με τα μεγαλύτερα υπαρξιακά ερωτήματα. «Αυτή ήταν σπουδαία ταινία», τον άκουσα να λέει, «και μια ταινία καμιά φορά κρίνεται από την αφίσα της». Πριν κλείσουμε το τηλέφωνο, πρόλαβα να του ευχηθώ καλή πορεία στην τελευταία του συνεργασία με τον κορυφαίο Έλληνα auteur.
Έκτοτε, τον έβλεπα και τον ξανάβλεπα στις ταινίες – σταθμούς του παγκόσμιου κινηματογράφου, αυτές που προβάλλει συχνά η Βουλή Τηλεόραση, υπενθυμίζοντας μας πως πρέπει να απαλλαγούμε από τις περιττές κραυγές των πολιτικών αναλυτών, τις γκόμενες βαμμένες ως τον εγκέφαλο, τις αηδίες των Μπογδάνων και τις τηλεμαγείρισσες. O Bruno Ganz πέθανε στη γενέτειρα του, την Ελβετία, από καρκίνο στο παχύ έντερο, που δυστυχώς διαγνώστηκε αργά σε ανεξέλεγκτο στάδιο. Δεν πάνε δυο μήνες, διαβάζουμε στον διεθνή Τύπο, που οι γιατροί στο Salzburg της Αυστρίας τον συμβούλεψαν να ξεκινήσει άμεσα τις χημειοθεραπείες. Επομένως, μιλάμε για έναν θάνατο σχεδόν αναπάντεχο, καθώς πρόσφατα είχαν ολοκληρωθεί τα γυρίσματα ακόμη μίας ταινίας με τη συμμετοχή του: Το φιλμ «Radegund» του Αμερικανού Terrence Malick, που αφορούσε και πάλι το Τρίτο Ράιχ και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Πώς δένουν τα πράγματα! Ο Terrence Malick είχε ζητήσει πρόσφατα τη χρήση της μουσικής της Ελένης Καραΐνδρου για κάποια ταινία του, ενδεχομένως για το «Radegund» με τον κοινό τους φίλο, Bruno Ganz. Η Καραΐνδρου πάλι μας «κομμάτιασε» σήμερα με τον συγκινητικό αποχαιρετισμό της σε γαλλικά και ελληνικά: «Αντίο, φίλε μου Bruno. Καλό ταξίδι στην Αιωνιότητα. Σ’ ευχαριστώ για όλα»…Μα είναι να μην ευχαριστείς έναν τέτοιο ηθοποιό, αυτό το μεγαθήριο, για τις ερμηνείες του σε ταινίες που δικαίωσαν απόλυτα τον χαρακτηρισμό του σινεμά ως η 7η Τέχνη;
Ας τον θυμηθούμε στον «Αμερικανό φίλο» του Wim Wenders στο ρόλο του Jonathan Zimmermann. Στο remake του εξπρεσιονιστικού «Νοσφεράτου» από τον Werner Herzog ως Jonathan Harker, που παίρνει πάνω του την κατάρα του Ρουμάνου βρικόλακα και δίνει το μεγαλύτερο ράπισμα στην ιμπεριαλιστική Γερμανία. Στα αριστουργηματικά «Φτερά του Έρωτα», πάλι του Wenders, μία από τις πιο ποιητικές ταινίες όλων των εποχών. Στον ελληνικό Χρυσό Φοίνικα, τη «Μία αιωνιότητα και μια μέρα» του Θόδωρου Αγγελόπουλου, ως Αλέξανδρος που κάνει την αποτίμηση μιας ζωής πριν το τέλος της. Στην «Πτώση» του Oliver Hirschbiegel ως Χίτλερ – αναρωτιέμαι: Ο Ganz θα κατέθετε άραγε μια τόσο σπαρακτική ερμηνεία στο ρόλο του μεγαλύτερου τέρατος της ανθρωπότητας αν γνώριζε πως ο πλανήτης ολόκληρος, λίγα χρόνια μετά, θα γέμιζε από νοσταλγούς του; Στο «The Party», επίσης, τη βρετανική μαύρη κωμωδία της Sally Potter, υποδυόμενος έναν ψευτοθεραπευτή σε άσπρο και μαύρο. Ακόμα και στο συγκλονιστικό «The House that Jack Built», την πρόσφατη, στυλιστικά άψογη, ταινία του Lars von Trier! Όπως είναι σαφές, ο Bruno Ganz υπήρξε ένας από τους σημαντικότερους (αν όχι ο σημαντικότερος) Ευρωπαίους ηθοποιούς που όλοι οι auteurs ήθελαν να δουλέψουν μαζί του. Καθόλου τυχαίο που πέραν των άνωθεν ταινιών, δούλεψε και με σκηνοθέτες σαν τον Αμερικανό Ridley Scott, τον Καναδό Atom Egoyan ή και τη Γαλλίδα Jeanne Moreau σε μία από τις λίγες σκηνοθετικές της απόπειρες.
Ο Bruno Ganz ήταν ένας κανονικός τραγωδός. Κι ας μην είχε γεννηθεί στη χώρα αυτή, την κοιτίδα της αρχαίας τραγωδίας. Στη ματιά του μετέφερε όλη την έμφυτη μελαγχολία του ανθρώπου απ’ την ώρα που έρχεται στον κόσμο μέχρι που φεύγει. Στο σινεμά, έλεγε ο ίδιος, ένιωθε πάντα μόνος του, με εξαίρεση ίσως την κινηματογραφική μηχανή, το βλέμμα του σκηνοθέτη. Στο θέατρο, πάλι, αφηνόταν τελείως στον εκάστοτε σκηνοθέτη του, είτε έπαιζε Ευριπίδη, είτε Γκαίτε, ακόμα κι όταν τον σκηνοθετούσε ο μεγάλος Peter Stein. Κι αν σήμερα το αστέρι του κοσμεί τη Λεωφόρο των Αστέρων στο Βερολίνο, μία από τις ύψιστες διακρίσεις του ήταν το διαμαντένιο Iffland – Ring το 1996, που του δόθηκε για το σύνολο της προσφοράς του στο γερμανόφωνο θέατρο. Μιλάμε για έναν άνθρωπο χορτασμένο – και δικαίως – από διεθνή βραβεία και διακρίσεις με την καθιέρωση του στο καλλιτεχνικό στερέωμα!
Με την περίπτωση του Bruno Ganz, χρωστάμε στην Ελβετία, μια χώρα που δεν μας έχει κληροδοτήσει μεγάλες καλλιτεχνικές μορφές – η αλήθεια είναι – έναν αξέχαστο ηθοποιό σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα έλεγε κι ο ίδιος στις συνεντεύξεις του, όταν πάσχιζε να καθιερωθεί στον κινηματογράφο και έπαιζε σε ελβετικά φιλμ χωρίς μεγάλη επιτυχία, ώσπου δηλαδή να τον ανακαλύψει ο Γερμανός Wim Wenders. Από κει και πέρα, η ιστορία είναι γνωστή: Ταινίες, πολλές ταινίες, θέατρο, τριβή με την Αριστερά και τα πιο βαθιά διλήμματα της, ποίηση, κλασική μουσική, λογοτεχνία και μια ψυχολογική προσήλωση, εμμονική σχεδόν, στα εγκλήματα του Τρίτου Ράιχ κατά της ανθρωπότητας. Ακόμη θυμάμαι μια κριτική που είχα διαβάσει για την «Πτώση» σε γαλλικό έντυπο του 2004: Αν ο Χίτλερ είχε δει πώς τον υποδύεται ο Bruno Ganz, πιθανώς να ξανάβρισκε τη χαμένη ανθρωπιά του και να μη γινόταν το Ολοκαύτωμα! Μεγάλη κουβέντα εν είδει της πιο γενναιόδωρης κριτικής που θα μπορούσε να γραφτεί για μία ερμηνεία ηθοποιού.
Τι κι αν ο Bruno Ganz πέθανε 77 ετών στο σπίτι του στη Ζυρίχη; Η δραματική φιγούρα του με τα γένια, την καμπαρντίνα του και τον Άργο δίπλα του, τον σκύλο του, θα τριγυρνάει για πάντα στον προβλήτα της Θεσσαλονίκης, θυμίζοντας μας πως το ταξίδι του Οδυσσέα είναι ατέρμονο στον κόσμο των ανθρώπων. Αυτός και το θλιμμένο «Θέμα της Αιωνιότητας» της Ελένης…
