Ο Άρης Λάσκος στο koutipandoras.gr: "Για να σηκώσουμε μία σημαία πρέπει τα χέρια μας να είναι καθαρά"

Ο ίδιος ο ποιητής το χαρακτήριζε ένα “πεζό μολυσμένο με στίχους”. Ο Άρης Λάσκος μας εξηγεί τα στοιχεία που συνθέτουν το θέατρο ντοκουμέντο, το οποίο έχει τα μάτια του στραμμένα στην κοινωνική πραγματικότητα, για τους ήρωες της καθημερινής ζωής και τους ήρωες των ιστορικών βιβλίων και το θέατρο που είναι συνειδητό και απομακρύνεται από εγωισμούς και προσωπικές ανασφάλειες.

Συνέντευξη στην Ηλέκτρα Ζαργάνη

Πείτε μας λίγα λόγια για την ομάδα Ubuntu.

Η ομάδα δημιουργήθηκε το 2012 από την Ελεάνα Τσίχλη και εμένα με αφορμή τη συμμετοχή μας στο τότε Φεστιβάλ του Θεάτρου του Νέου Κόσμου με τίτλο «Επινοώντας την παράσταση». Έκτοτε μετρά 6 χρόνια παρουσίας με 4 παραγωγές στο ενεργητικό της, μια μεγάλη περιοδεία ανά την Ελλάδα με τη στήριξη της Γερμανικής Πρεσβείας και μια συνεργασία με τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση. Ουσιαστικά δεν είναι μια ομάδα με την τυπική έννοια του όρου, αλλά μια συνθήκη συνεργασίας και μια σταθερή δεξαμενή συνεργατών από την οποία στελεχώνονται οι παραγωγές ανάλογα με τις ανάγκες τους. Η μόνη σταθερά είναι πάντα η Ελεάνα στη σκηνοθεσία. Και φυσικά η αγάπη στο αφηγηματικό θέατρο. Μέχρι τώρα δεν έχουμε παρουσιάσει ποτέ ένα αμιγές θεατρικό έργο, αλλά πάντα διασκευάζουμε επί σκηνής τα αγαπημένα μας λογοτεχνικά έργα, επιδιώκοντας τη χορικότητα και την πολυφωνία.

Ποια είναι τα στοιχεία που συνθέτουν το θέατρο – ντοκουμέντο;

Σε αυτή λοιπόν την παραγωγή μας, τον «Σημαιοφόρο» του Rainer Maria Rilke, η Ελεάνα θέλησε να εισαγάγουμε και τον τρόπο με τον οποίο εργάζομαι εγώ τα τελευταία χρόνια μέσα από συνεργασίες μου με τον Ανέστη Αζά, τον Πρόδρομο Τσινικόρη και τον AntHampton, αλλά και τις δικές μου σκηνοθεσίες, που είναι το θέατρο ντοκουμέντο ή θέατρο της πραγματικότητας. Στο είδος θεάτρου αυτό το έναυσμα δίνεται πάντα από κάτι αληθινό: από ένα αληθινό περιστατικό, μια δίκη, ένα σκάνδαλο, μια απεργία έως το Μεταναστευτικό ή άλλα σημαντικά ζητήματα που απασχολούν την κοινωνία. Η εκάστοτε παράσταση βασίζεται ή αποτελείται εξ ολοκλήρου από μαρτυρίες των αποκαλούμενων «experts», ανθρώπων δηλαδή που έχουν άμεση σχέση με το ζήτημα και οι οποίοι μπορεί να είναι επί σκηνής αντί ή μαζί με ηθοποιούς, σε βίντεο, σε ηχογράφηση, σε παρέμβαση ή ο ηθοποιός να ερμηνεύει τα λόγια τους. Πρόκειται ουσιαστικά για ένα Live ντοκιμαντέρ γύρω από φλέγοντα ζητήματα της επικαιρότητας ή της συλλογικής μνήμης. Ο σκηνοθέτης και ο δραματουργός του θεάτρου-ντοκουμέντου είναι ταυτόχρονα και ερευνητές. Ψάχνουν ανάμεσα σε πληθώρα πηγών, εμβαθύνουν, ανασύρουν, συγκρίνουν, επιλέγουν, (ανα)συνθέτουν. Εννοείται πως όπως σε όλους τους τομείς της Τέχνης έτσι και εδώ δεν υπάρχει απόλυτη καθαρότητα στο είδος. Έτσι το θέατρο ντοκουμέντο ή στοιχεία του εισάγονται σε παραστάσεις κλασικών έργων. Σε κάθε περίπτωση, όμως, μιλάμε για ένα έργο Τέχνης. Δεν θα κριθεί δηλαδή ούτε για την αντικειμενικότητά του ούτε για το επιστημονικό πνεύμα του, αλλά για την οπτική του, το συλλογισμό του, την ανάδειξη του προβληματισμού και την ιστορία που τελικά αφηγείται.

Γιατί επιλέξατε αυτό το νεανικό έργο του Ρίλκε; Με ποιον τρόπο πραγματοποιήσατε την έρευνα πάνω στην οποία βασίστηκε η παράσταση;

Πρώτα και πάνω από όλα γιατί είναι μια υπέροχη ιστορία. Μια συγκινητική ιστορία ενηλικίωσης και αναζήτησης της ταυτότητας και αυτού που ονομάζουμε αξία της ζωής. Βλέπουμε έναν άγουρο νεαρό να στρατολογείται και να μπαίνει στη γραμμή του εχθρού χωρίς να γνωρίζει ούτε τι υπερασπίζεται ούτε καν ποιος είναι. Και είναι τόσο σφοδρή η σύγκρουσή του με αυτό το ζοφερό σκηνικό, που όπως άλλωστε σε όλες τις μεγάλες ιστορίες, σε μόλις λίγες στροφές γεννιέται ο απόλυτος έρωτας, η ώριμη συνειδητοποίηση, η αυτογνωσία.

Έπειτα για τον ακραία ποιητικό και εξαιρετικά πυκνό λόγο του Ρίλκε. Μέχρι στιγμής είναι το πιο δύσκολο υλικό που έχουμε αντιμετωπίσει και αυτό είναι από μόνο του μια πρόκληση που θέσαμε στους εαυτούς μας: να αναμετρηθούμε μαζί του.

Και τέλος, για την απόλυτη συμπύκνωσή του. Ο Ρίλκε χρησιμοποιεί μόλις 26 στροφές για να μας αφηγηθεί αυτή την ιστορία και όμως από πίσω νιώθεις πως υπάρχουν ολόκληρα βιβλία που θα μπορούσαν να έχουν γραφτεί για όλα αυτά που δεν λέγονται ή για όλα αυτά που οδηγούν στο να ειπωθεί τελικά αυτή η τάδε φράση.

Εκεί ακριβώς είναι που μπήκε η έρευνά μας σε δύο πεδία: πρώτον στις ίδιες τις συνθήκες του πολέμου. Έτσι ψάξαμε μαρτυρίες και τα ημερολόγια των επιζώντων από τους Παγκόσμιους πολέμους και διαπιστώσαμε ότι όπως και ο Ρίλκε, έτσι και οι πιο πολλοί, απέκρυπταν ή δεν κατέγραψαν τις ζοφερές εικόνες που βίωναν καθημερινά. Μάλλον σαν αντίσταση κατέγραφαν στιγμές ανθρώπινες, μαζί με τους συνανθρώπους τους ή στιγμές χαλάρωσης και ανάπαυσης (το ξύσιμο από τις ψείρες όταν έβγαζαν τις στολές τους, τη στιγμή που βρήκαν ένα παιδικό φίλο, ή διάβασαν ένα γράμμα).

Το δεύτερο πεδίο είναι η διαπραγμάτευση του θέματος του ήρωα. Από τι υλικό είναι φτιαγμένος, τι σκεφτόταν, πως ζούσε αυτός που σήμερα θεωρούμε ήρωα. Ψάξαμε σε βιογραφίες πολλών από διάφορες ιστορικές περιόδους. Αυτό που καταλάβαμε είναι πως τελικά ο ήρωας είναι ένας άνθρωπος σαν όλους εμάς. Σε μια απόλυτη όμως επικοινωνία με τον εαυτό του και με την κατάσταση γύρω του. Και σε μια στιγμή διαύγειας και συνήθως μακροθυμίας αποφάσισε να θέσει εαυτόν εκτός ορίου και να βγει μπροστά. Ο Λάκης Σάντας θυμάται πως η απόφαση για το κατέβασμα της Ναζιστικής σημαίας ήρθε σε ένα περίπατο στο Ζάππειο. Η Ρόζα Παρκς είπε για τη μέρα που δεν έδωσε τη θέση της στο λεωφορείο «Δεν ήμουν σωματικά κουρασμένη ούτε περισσότερο κουρασμένη απ’ όσο ήμουν συνήθως στο τέλος μιας ημέρας στη δουλειά. Όχι, η μόνη κούραση που είχα, ήταν αυτή του να υποχωρώ». Απλά.

Είναι τελικά ένα ηρωικό ή ένα αντιηρωικό έργο; Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε την έννοια του ήρωα και του αντιήρωα σήμερα;

Ας μιλήσουμε λοιπόν πρώτα κι εμείς για ήρωες. Υπάρχει μια αντίληψη του ήρωα ως του θαρραλέου, ρωμαλέου ανθρώπου που μόνος του εναντιώθηκε σε κάτι ευμεγέθες και πέθανε υπερασπιζόμενος τεράστια ιδανικά. Αυτός ο ήρωας έχει γίνει άγαλμα και είναι συνήθως στο μουσείο, διδάσκεται στη σχολική Ιστορία και καμιά φορά γίνεται και δρόμος σε μια πόλη. Στον «Ηδονικό Ελπήνορα» όμως ο Σεφέρης κάποτε είπε πως «τ’ αγάλματα είμαστε εμείς». Όχι κάτι μακρινό λοιπόν. Αλλά εμείς. Εγώ αυτό προτιμώ να αντιλαμβάνομαι ως ήρωα: τον κάθε έναν από μας που ενάντια σε μια ζοφερή εποχή, όπως η σημερινή (και πάλι θα επικαλεστώ τον Σεφέρη «οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά»), που βάλλεται από παντού, σηκώνεται από το κρεβάτι του και πάει στη δουλειά του, δημιουργεί, ερωτεύεται, διεκδικεί αυτό που επιθυμεί για τον εαυτό του. Έχουμε φτάσει στο σημείο ακόμα και το να διεκδικήσεις έναν ερωτικό σύντροφο να απαιτεί μεγατόνους ενέργειας. Δε θέλω να γίνω αντιδραστικός ή αναθεωρητής της Ιστορίας και να μειώσω την αξία μεγάλων πράξεων. Θέλω όμως να πω πως πίσω από το αποτύπωμα σε μια σελίδα Ιστορίας, πίσω από τον ήρωα, υπάρχει ένας άνθρωπος που αγωνιούσε, ερωτευόταν, έκλαιγε, θλιβόταν, γέλαγε, παρασυρόταν σε ανούσιες στιγμές. Με αυτήν την έννοια λοιπόν το ποίημα για μένα είναι βαθιά ηρωικό. Με την έννοια του ότι σε προσκαλεί να αντιμετωπίσεις θαρραλέα όχι κάτι μακρινό. Αλλά τη δική σου τη ζωή.

Με ποιον τρόπο πιστεύετε ότι το θέατρο καθρεφτίζει και φωτίζει την κοινωνική πραγματικότητα;

Αν προσέξει κανείς το πως είναι κατασκευασμένα τα θέατρα της αρχαιότητας, όπου η ορχήστρα είναι το κέντρο του κύκλου που περικλείεται από την κερκίδα των θεατών, αντιλαμβάνεται ότι το θέατρο ανέκαθεν έθετε στο «μέσον», στο κέντρο της συζήτησης τις ζωές μας. Κι αυτό συμβαίνει ακόμα: ένα δημιούργημα ανθρώπων που βασίζεται στο διάλογο, μιλά για τα ανθρώπινα, ενώπιον ανθρώπων, δανειζόμενο στοιχεία από τις ζωές τους, προκαλώντας ταυτόχρονα και απόλαυση – αισθητική και διανοητική – και προβληματισμό.

Ποιο είναι το θέατρο που αγαπάτε;

Δεν υπάρχει είδος αγαπημένο αν εννοείτε αυτό. Ναι, μπορεί να έχω μια έφεση όπως σας είπα παραπάνω για το θέατρο ντοκουμέντο, αλλά αυτό δεν περιορίζει την αγάπη μου. Το θέατρο που υπηρετώ είναι ένα θέατρο βαθιά ανθρώπινο, φτιαγμένο για ανθρώπους. Ένα θέατρο που βασίζεται και εκπορεύεται από την ουσιαστική συνάντηση και τον βαθύ διάλογο με τους συνεργάτες μου κάτω και πάνω στη σκηνή, ένα θέατρο αληθινό, που έχει επαφή με την πραγματικότητα. Αυτή που ζούμε. Όχι με την έννοια πάντα της καταγραφής ή της αναπαράστασής της. Αλλά ένα θέατρο που ακόμα κι αν πρέπει να αρνηθεί αυτήν την πραγματικότητα και να τη μετασχηματίσει σε κάτι άλλο, θα πρέπει πρώτα να την γνωρίζει. Μιλώ λοιπόν για μια διαδικασία συνειδητή, μακριά από εγωισμούς και προσωπικές ανασφάλειες που ζητούν μια μεγέθυνση θεατρικής σκηνής για να καλυφθούν, και η οποία θα μας βοηθήσει όλους να πάμε ένα βήμα παρακάτω, αισθητικά, διανοητικά, πνευματικά, ψυχικά.

Βλέπουμε διαρκώς νέες παραστάσεις, νέες θεατρικές ομάδες. Πως αντέχει το θέατρο αυτή την εποχή;

Αντέχει ασθμαίνον. Με πολλή δημιουργικότητα και αστείρευτη – γι αυτό και συγκινητική – φαντασία μεν, αλλά δυστυχώς μες την «πολλή συνάφεια» πολλές φορές το σήμα χάνεται. Είναι τόση η πληροφορία, τόση η παραγωγή που δυστυχώς δεν μένει κάτι σαφές. Από την άλλη η κατάρρευση του επαγγέλματός μας (χαμηλές αμοιβές, απουσία θεσμικής στήριξης, υψηλά κόστη, πολύ χαμηλά εισιτήρια) έχει προκαλέσει μια αντιστρόφως ανάλογη έκρηξη ιδιωτικής παραγωγής που συγκρούεται από μια διαρκώς επεκτεινόμενη επίθεση από τον λεγόμενο εμπορικό χώρο, τα μιούζικαλ και τα μεγάλα θεάματα. Δεν κρίνω τίποτα από αυτά καλλιτεχνικά, επισημαίνω όμως το ότι από αυτή τη σύγκρουση δεν ξέρω τι επιβιώνει. Η ματαιοδοξία ή μια ουσιαστική καλλιέργεια και εμβάθυνση στην Τέχνη μας; Ενισχύουμε τα εγώ μας ή τελικά καλούμε σε μια επαφή με τον άνθρωπο δίπλα μας; Κάτι που λείπει τόσο πολύ;

Ποιοι είναι στην εποχή μας οι “σημαιοφόροι”; Τους έχουμε ανάγκη;

Πιστεύω όποιος μες την τόση φασαρία, κάνει ένα βήμα πίσω, συλλογίζεται και έρχεται σε επαφή με τον εαυτό του. Τον αληθινό και όχι τον φορεμένο ή τον παρασυρμένο. Ξέρετε, ζούμε σε τόση πίεση και εκτεθειμένοι τόσα θέλγητρα από διαφορετικές μεριές, που πολλές φορές δεν ξεχωρίζουμε τι είναι δικό μας και τι μας έχει επιβληθεί. Οπότε για να μπορέσουμε να σηκώσουμε την οποιαδήποτε «σημαία» (της δικαιοσύνης, του έρωτα, της ισότητας, της αποδοχής της διαφορετικότητας, της μη καταπίεσης, της μη εκμετάλλευσης, της κατάργησης των αποκλεισμών, της ελευθερίας) πρέπει πρώτα από όλα τα χέρια μας να είναι καθαρά. Και κυρίως να είναι δικά μας. Και γυμνασμένα.

Είναι αυτό που λέει ο Ρίλκε για τις τελευταίες στιγμές
του σημαιοφόρου μας λίγο πριν χτυπηθεί και πέσει στη μάχη, αντικρίζοντας
κατάματα τον εχθρό: «κήποι σκέφτεται και χαμογελά.». Για να μπούμε στη μάχη
λοιπόν πρέπει πρώτα να έχουμε φυτέψει τους δικούς μας κήπους. Ότι θέλει ο
καθένας μας. Αρκεί βέβαια να το ξέρει.

Συντελεστές:

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΡΑΣΙΔΑΚΗ

ΣΚΗΝΟΘΕΣΙΑ: ΕΛΕΑΝΑ ΤΣΙΧΛΗ

ΕΡΕΥΝΑ, ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΙΑ: ΕΛΕΑΝΑ ΤΣΙΧΛΗ, ΑΡΗΣ ΛΑΣΚΟΣ

ΠΑΙΖΟΥΝ: ΑΡΗΣ ΛΑΣΚΟΣ, ΕΛΕΑΝΑ ΚΑΥΚΑΛΑ

ΜΟΥΣΙΚΗ: ΚΟΡΝΗΛΙΟΣ ΣΕΛΑΜΣΗΣ

ΣΚΗΝΙΚΑ – ΚΟΣΤΟΥΜΙΑ: ΤΙΝΑ ΤΖΟΚΑ

ΦΩΤΙΣΜΟΙ: ΣΤΕΛΛΑ ΚΑΛΤΣΟΥ

ΒΟΗΘΟΣ ΦΩΤΙΣΤΡΙΑΣ: ΣΤΕΒΗ ΚΟΥΤΣΟΘΑΝΑΣΗ

ΒΟΗΘΟΙ ΣΚΗΝΟΓΡΑΦΟΥ – ΕΝΔΥΜΑΤΟΛΟΓΟΥ: ΤΖΕΛΑ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ, ΜΑΙΡΗ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ

ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΣΗΣ: ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΜΑΛΛΙΑΡΗΣ, MAΚΙΓΙΑΖ: ΕΜΥ ΠΑΝΟΥΡΓΙΑ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ: ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΠΑΠΑΚΗ, ΝΩΝΤΑΣ ΔΟΥΖΙΝΑΣ