Νόμιζαν, ότι κλείδωσαν μέσα το λαό…

Η έννοια του «κατοικείν» οδήγησε στη σχεδίαση και κατασκευή χώρων που εξυπηρετούν και καλύπτουν διάφορες ανάγκες και εξειδικεύονται σε συγκεκριμένες λειτουργίες. Ο Michel Foucault, αναπτύσσοντας αυτή τη γενική ιδέα υποστήριξε, ότι η αρχιτεκτονική δομή δεν ακολουθείται πάντα πιστά για να εξυπηρετήσει μια ουδέτερη χρηστική λειτουργία αλλά συχνά αντανακλά τη δύναμη της αρχής και της εξουσίας και χρησιμοποιείται με σκοπό τον έλεγχο των υποκειμένων σε μια κοινωνία. Ο Foucault ανιχνεύοντας τις μεταβολές των ποινικών και δικαστικών συστημάτων ανά τους αιώνες, σκιαγραφεί την τάση των εξουσιαστών να επεκτείνουν το πεδίο της κυριαρχίας τους, με κεντρικό αποδέκτη των αποτελεσμάτων των πράξεων τους τον άνθρωπο, ο οποίος γίνεται ταυτόχρονα και το πολυτιμότερο εργαλείο στην πορεία προς την κυριαρχία τους.

Ο ίδιος ο Foucault εντοπίζει την κυριαρχία της εξουσίας σε μεθόδους, οι οποίες δημιουργούν γνώση στο επίπεδο του «κανονικού» και του «μη κανονικού», του απείθαρχου επομένως, που κατ’ επέκταση χρήζει συγκεκριμένης φροντίδας. Η γνώση αυτή είναι που επιτρέπει στους μηχανισμούς πειθάρχησης να διαχυθούν σε όλη την κοινωνία. Παραδείγματος χάρη, στα νοσοκομεία ο μη υγιής άνθρωπος, δηλαδή ο ασθενής, παρακολουθείται, ώστε να τύχει κατάλληλης φροντίδας και θεραπείας. Ταυτόχρονα όμως παρακολουθείται και η συμπεριφορά του σε σχέση με τους κανόνες, οι οποίοι έχουν διαμορφωθεί ως αποτέλεσμα των πειθαρχικών μηχανισμών. Κατ’ επέκταση ο πολίτης καλείται να ακολουθεί συγκεκριμένους κανόνες, το ίδιο και ο μαθητής στο σχολείο ή ο ασθενής στο νοσοκομείο.

Ο Foucault στο έργο του «Επιτήρηση και τιμωρία: Η γέννηση της φυλακής» χρησιμοποιεί το παράδειγμα του σχεδιασμού ενός ιδρύματος σε σχήμα πανοπτικού, το οποίο σχεδίασε ο Άγγλος φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Jeremy Bentham για ένα νέο τύπο φυλακής, που επιτρέπει τη συνεχή επίβλεψη των κρατουμένων. Στο Πανοπτικόν ένας κεντρικός πύργος επιτρέπει στους δεσμοφύλακες τη συνεχή παρακολούθηση κάθε κελιού της φυλακής σε σχήμα δακτυλίου. Το μοντέλο αυτό εξασφάλιζε την πειθαρχία των κρατουμένων μέσω της πιθανότητας της εποπτείας, καθώς ο κρατούμενος δε γνωρίζει αν και πότε ακριβώς παρακολουθείται. Η πιθανότητα όμως της παρακολούθησης κάνει τους κρατούμενος να επιτηρούν οι ίδιοι τους εαυτούς τους, οδηγώντας τους να συμπεριφέρονται σύμφωνα με τους κανόνες. Είναι δηλαδή αυτοφρουρούμενοι. «Η τελειότητα της εξουσίας» παρατηρεί ο Foucault, έγκειται στην τάση της «να καθιστά περιττή τη συγκεκριμένη άσκησή της».

Αναλύοντας το μοντέλο πειθάρχησης του Foucault, εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς ομοιότητες με σύγχρονους μηχανισμούς επιτήρησης, όπως η εποπτεία των κανόνων συμπεριφοράς στην εργασία, την εκπαίδευση ή ακόμα και στο όργανο επιτήρησης, την αστυνομία, μέσω της οποίας μπορεί να επιτευχθεί η εγκαθίδρυση του «κανονικού». Ο φόβος της μη συμμόρφωσης είναι το στοιχείο εκείνο, το οποίο καθιστά την εξουσία κυρίαρχη και ανεξάρτητη από εκείνον που την ασκεί.

Όμως η ζωή για όσους μεθόδευαν έναν τέτοιο μηχανισμό πειθάρχησης απέδειξε το αντίθετο. Η ένωση και η επικοινωνία των ανθρώπων γεννά ουσιαστική πολιτική πράξη, την οποία οι ηθικοί θεσμοί ή οι εξουσιαστές προσπαθούν να καθηλώσουν και να ελέγξουν. Η πάνδημος πολιτική σοφία της ανάγκης δεν καταλαβαίνει όμως ούτε από πανδημίες ούτε από περιορισμούς, εγκλεισμούς και φυλακίσεις. Η πολιτική υπάρχει στο επίπεδο που επικοινωνεί και ενώνεται με τη σκέψη των ανθρώπων. Οι κυβερνώντες με το πρόσχημα των κρίσεων, που δημιουργεί το κεφάλαιο ή την πανδημία του COVID-19, θεώρησαν, ότι μπορούσαν να φυλακίσουν την πολιτική ομορφιά της πανδήμου συμμετοχής και συνύπαρξης. Θεώρησαν, ότι με τον εγκλεισμό των ανθρώπων στα σπίτια τους, οι πράξεις και οι αποφάσεις των πολιτικών θα έμεναν στο απυρόβλητο. Κι όμως για μια ακόμη φορά το σύστημα απέτυχε και αποδείχτηκε τόσο ο εκφυλισμός της σύγχρονης άρχουσας τάξης όσο ο παρασιτικός εφήμερος τρόπος άσκησης της εξουσίας. Η κοινωνική κατακραυγή για κάθε μέτρο, που η κυβέρνηση απέσυρε, δεν ήταν απλά κραυγή. Ήταν πολιτική πράξη, ενοποιός δύναμη και ουσιαστικά ανέδειξε τις κοινές σκέψεις και αντιλήψεις των ανθρώπων για πράξεις της κυβέρνησης καταφανώς αντιδημοκρατικές και άδικες. Η πάνδημος συμμετοχή συνένωσε, μέσω του διαδικτύου και των νέων μέσων, ανθρώπους κάθε ηλικίας. Κλεισμένοι στο σπίτι διάβαζαν απόψεις, εξέφραζαν τη γνώμη τους, μοιράζονταν άρθρα και ειδήσεις και μέσα σε δυο μήνες εγκλεισμού φίλτραραν, ό,τι κινείται στη εικονιστική δημόσια σφαίρα. Από το κόσκινο της διαδικτυακής ενημέρωσης δεν έμεινε τίποτα χωρίς κρίση και επεξεργασία. Ακόμη και το οπτικοακουστικό υλικό από τις τηλεδιασκέψεις πολιτικών, δημοσιογράφων και κομματικών παραγόντων ήταν αρκετό για να σχηματίσει ο μέσος χρήστης του διαδικτύου άποψη τόσο για τις ιδέες όσο και για το ποιόν του καθενός τους.

Η κυβέρνηση και τα συμφέροντα που τη στηρίζουν θεώρησαν, ότι «φυλακίζοντας» τον κόσμο λόγω πανδημίας θα φυλάκιζαν μαζί και τις σκέψεις και τις αντιδράσεις τους και ως «δεσμοφύλακες» θα παρακολουθούσαν και θα επιτηρούσαν τον εγκλεισμό σε ένα γενικότερο κοινωνικό «Πανοπτικόν». Γελάστηκαν όμως οι ίδιοι και παραφράζοντας τη γνωστή φράση του Walter Joseph Kovacs / Rorschach από τη γραφική νουβέλα του Alan Moore με τίτλο «Watchmen», νόμιζαν ότι κλείδωσαν μέσα το λαό αλλά στην πραγματικότητα κλειδώθηκαν μαζί του. Μαζί του όμως κλειδώθηκε και η αντιπολίτευση. Με τον εγκλεισμό δεν αναδείχθηκε μόνο η αγυρτεία, τα νέα σκάνδαλα και η διασπάθιση δημοσίου χρήματος από την κυβέρνηση αλλά βγήκε στην επιφάνεια και η ανεπαρκής στάση της αντιπολίτευσης. Παρατηρώντας την απογοήτευση πολλών ψηφοφόρων του Σύριζα και τη νέα διστακτικότητα κάποιων στελεχών για τις κινήσεις και τις επιλογές της αξιωματικής αντιπολίτευσης τους τελευταίους δυο μήνες, δεν χρειάζεται να είναι κανείς μάντης, για να μαντέψει το αποτέλεσμα των επικείμενων εκλογών που ετοιμάζει η κυβέρνηση.

Η έλλειψη οργάνωσης στο Σύριζα και η ρευστή αντιπολιτευτική του στάση απογοητεύει όλο και μεγαλύτερη μερίδα ανθρώπων, οι οποίοι είχαν εναποθέσει τις ελπίδες τους στο Σύριζα και σε μια πιο ανοιχτή και δημοκρατική κοινωνία. Οι τελευταίες ειδήσεις και δηλώσεις της κυβέρνησης, που προετοιμάζουν το έδαφος για την επερχόμενη κρίση, βρίσκουν μια αντιπολίτευση χωρίς ανάστημα. Η νοοτροπία του μικρομέγαλου κόμματος θα πλήξει αρχικά το λαοφιλή Αλέξη Τσίπρα και κατά δεύτερον τις ελπίδες όλων των προοδευτικών, δημοκρατικών και αριστερών δυνάμεων, αφήνοντας πίσω το βολικό για ορισμένους προσωπικό συμφέρον, επωφελούμενοι των αποζημιώσεων και των προνομίων που τους παρέχει η βουλή. Το ερώτημα ωστόσο παραμένει και δεν έχει να κάνει τόσο με τους λόγους για τους οποίους ο καθένας χωριστά επιδιώκει τη νίκη στις επερχόμενες εκλογές. Το ερώτημα είναι αν πραγματικά θέλουν όλοι μέσα στο Σύριζα τη νίκη αυτή;

Πέρα από σκέψεις και διαπιστώσεις, τις τελευταίες εβδομάδες, προσωπικά μου δημιουργήθηκε μια αισιοδοξία κυρίως λόγω της ανταλλαγής απόψεων και συζητήσεων με ανθρώπους από διαφορετικούς επαγγελματικούς χώρους και διαφορετικές ιδεολογικές πεποιθήσεις. Η κοινωνία δείχνει να είναι πρόθυμη να αποβάλλει κάθε στοιχείο που την καθυστερεί, ωστόσο αυτό δε σημαίνει αυτόματα, ότι θα δώσει εντολή διακυβέρνησης σε ένα κόμμα που δεν πολιτεύεται με «όπλα» του 21ου αιώνα. Πολίτες διαφορετικών επαγγελματικών κλάδων, εργαζόμενοι, ακαδημαϊκοί, δημοσιογράφοι, εκπαιδευτικοί, επιχειρηματίες, καλλιτέχνες και αυτοαπασχολούμενοι είναι έτοιμοι να συμπαραταχθούν σε μια νέα εποχή. Είναι έτοιμοι να παλέψουν και να αγωνιστούν για μια δίκαιη κοινωνία δικαιώνοντας τις θυσίες των τελευταίων ετών. Αυτό που χρειάζεται η κοινωνία είναι άμεσα δικαίωση, χωρίς κούφια λόγια, γραφικότητες και πισωγυρίσματα. Η δικαίωση πρέπει να είναι συλλογική για να μπορεί να παράξει πολιτική πράξη. Για να έρθει η αισιοδοξία και η πίστη που χρειάζεται ο λαός, χρειάζεται και η γενναιότητα αυτών που θα τις ενσαρκώσουν.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr