Νέα ακροδεξιά: Λαϊκιστική απέξω, νεοφιλελεύθερη από μέσα

Συμφωνώντας με τον κορμό των θέσεων που διατύπωσε, θέλω να επισημάνω κάποια σημεία στα οποία πιστεύω ότι θα είναι ωφέλιμος ο περαιτέρω διάλογος.

Εγκατάλειψη της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης από την Ακροδεξιά ή διαφορετική οργάνωση της;

Το πρώτο αφορά την επισήμανση του Κώστα Δουζίνα ότι η άνοδος της Ακροδεξιάς και των εθνικισμών συνδέεται με την αποτυχία και το τέλος της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης. Βρισκόμαστε, όπως λέει, σε ένα ιστορικό μεταίχμιο ανάμεσα στην φάση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και στην επόμενη που δεν έχει ακόμη αναδυθεί.

Για την αποτυχία της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης θα συμφωνήσω. Το ερώτημα που προκύπτει είναι αν η νέα Ακροδεξιά (η alt-right με το λεξιλόγιο του Μπάνον) κινείται προς την εγκατάλειψη της. Συντάσσομαι περισσότερο με την άποψη ότι η alt-right επιδιώκει μια διαφορετική θέσμιση και οργάνωση του νεοφιλελευθερισμού. Διατηρώντας όμως τα πολύ βασικά στοιχεία του στα οποία περιλαμβάνεται και μια εκδοχή της παγκοσμιοποίησης. Θα αναφερθώ στις θέσεις των εκπροσώπων της alt-right στις δυο πιο ισχυρές δυτικές οικονομίες, την Γερμανία και τις ΗΠΑ.

Το AfD  στη Γερμανία υιοθετεί ακραιφνώς νεοφιλελεύθερες θέσεις. Η κριτική που ασκεί στην ΕΕ και σε πολιτικές όπως ο δανεισμός της Ελλάδας από τον ESM δεν αποσκοπεί στην οικονομική περιχαράκωση της Γερμανίας αλλά σε έναν περισσότερο λειτουργικό από τη δική τους σκοπιά νεοφιλελευθερισμό σε Ευρωπαϊκή κλίμακα. Η θέση του AfD  για εγκατάλειψη του Ευρώ δεν πρέπει φυσικά να ερμηνευτεί ως επιθυμία υπονόμευσης των δυνατοτήτων διείσδυσης των γερμανικών προϊόντων και των γερμανικών επενδύσεων στις ευρωπαϊκές αγορές. Απλά το AfD θεωρεί ότι το γερμανικό μάρκο, ως μοναδικό ισχυρό νόμισμα σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο, θα κάνει καλύτερα τη δουλειά. Χωρίς την ενοχλητική για τη Γερμανία υποχρέωση της «μεταβίβασης πλούτου» στις άλλες οικονομίες, οι οποίες θα κάνουν αναγκαστικά συνεχείς υποτιμήσεις των νομισμάτων τους. Διευκολύνοντας τις γερμανικές επενδύσεις – εξαγορές. Ενώ το (για το AfD δεδομένο) συνεχές πλεονέκτημα ανταγωνιστικότητας της γερμανικής οικονομίας θα της επιτρέπει να αντιμετωπίζει τις συνέπειες αυτών των υποτιμήσεων. Πλεονέκτημα που θα διαιωνίζεται με τον σκληρό νεοφιλελευθερισμό και στο εσωτερικό της Γερμανίας. Αυτό όλο το σχήμα δεν αποτελεί εγκατάλειψη της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης αλλά περισσότερο επιθετική αναδιοργάνωση της.

Στις ΗΠΑ ο Τραμπ ξεκίνησε με μια γενναία φοροελάφρυνση των μεγάλων επιχειρήσεων, πάνω στις πιο καθαρές νεοφιλελεύθερες παραδόσεις. Ο ακροδεξιός λαϊκισμός του δεν μετατράπηκε σε μια ελάφρυνση κυρίως των μεσαίων και χαμηλών εισοδημάτων. Απλώς διαπραγματεύτηκε με κάποιους μεγάλους εργοδότες να δώσουν ένα μικρό μέρος των κερδών τους από τις φοροελαφρύνσεις σε αυξήσεις αποδοχών με προεκλογική στόχευση.

Η σύγκρουση του Τραμπ με το Μεξικό και τον Καναδά και η κατάργηση της συμφωνίας για το ελεύθερο εμπόριο στην βόρεια Αμερική, οδήγησε σε διαπραγμάτευση νέας συμφωνίας, την οποία ο Τραμπ θεωρεί περισσότερο επωφελή για τις ΗΠΑ. Με την ΕΕ παρακολουθούμε μια αντίστοιχη διαδικασία επιβολής δασμών και ταυτόχρονα διαπραγμάτευσης. Μόνο με την Κίνα φαίνεται να είναι στρατηγικού χαρακτήρα η επιθυμία του Τραμπ για βίαιη ανακοπή της οικονομικής ανόδου της Κίνας εις βάρος των ΗΠΑ. Αυτό όμως από μόνο του δεν αποτελεί εγκατάλειψη της παγκοσμιοποίησης αλλά προσπάθεια επιβολής καλύτερων όρων για τις ΗΠΑ μέσα σε αυτήν. Σχετίζεται επίσης με ένα σημαντικό σημείο που έθεσε ο Κώστα Δουζίνας, την τάση «παρακμής της Δύσης» στο οποίο θα επανέλθω.

Το κυρίαρχο ακροδεξιό ιδεολόγημα του κράτους που εκφράζει μόνον την εθνοτική πλειοψηφία.

Ο Κώστας Δουζίνας  προσδιορίζει τέσσερα χαρακτηριστικά που έχει ο ακροδεξιός λαϊκισμός – ρητορική υπεράσπιση του λαού, κριτική στις ελίτ, ανάδειξη των «άλλων» ως απειλή, οι συγκρούσεις των πολιτισμών. Με ποιό υποκείμενο αναφοράς συγκροτείται όμως ο ακροδεξιός λαϊκιστικός λόγος; Νομίζω όχι τον λαό, αλλά το έθνος – κράτος ως υποτιθέμενο εκφραστή του. Η απόχρωση αυτή είναι κρίσιμης σημασίας. Η διαφορά φαίνεται καθαρά εκεί όπου ο ακροδεξιός λαϊκισμός ασκεί εξουσία και άρα δύναται να ομιλεί εξ ονόματος του έθνους – κράτους. Στη Ρωσία, στην Πολωνία, στην Ουγγαρία. Εκεί λοιπόν το κυρίαρχο ιδεολόγημα είναι ότι το έθνος – κράτος ανήκει στον λαό δηλαδή στην εθνικά καθαρή πλειοψηφία. Έχουμε μια σαφή άρνηση της κατάκτησης της έννοιας του Πολίτη όπως αναδύθηκε από την Γαλλική Επανάσταση και σημάδεψε τις νεωτερικές κοινωνίες. Προτείνουν την αντικατάσταση της από την έννοια του μέλους του έθνους. Το κράτος θεωρούν ότι πρέπει να εκφράζει κυρίαρχα τα συμφέροντα αυτών και όχι όλων. Δεν πρόκειται για τάση αποκλεισμού μόνον των μεταναστών αλλά κάθε «άλλου», όπως οι γηγενείς Ρομά για παράδειγμα. Ακόμη περισσότερο, ιδεολογικοποιούμενος αυτός ο διαχωρισμός εξαιρεί και εκείνα τα μέλη της εθνοτικής πλειοψηφίας που πολιτικά διαφωνούν με την νέα  κυρίαρχη θέσμιση της πηγής της κρατικής κυριαρχίας. Δηλαδή την οργανωμένη αντιπολίτευση, την αριστερά ή τους «ακραίους» φιλελεύθερους κλπ. Η «ανελεύθερη δημοκρατία» τους προτείνεται ως μια εκδοχή δικτατορίας της πλειοψηφίας, όπου αυτή η πλειοψηφία δεν είναι ο λαός αλλά το εθνικό πλειοψηφικό τμήμα του. Την διάκριση αυτή επισήμανε και ο Κώστας Δουζίνας αναφερόμενος στους «πολέμους των πολιτισμών» Θεωρώ ότι αφορά την ίδια την συγκρότηση του υποκειμένου στο οποίο αναφέρεται η νέα Ακροδεξιά και την αντίληψη της για την «ανελεύθερη δημοκρατία» ως πολίτευμα.

Στις ΗΠΑ το αντίστοιχο υποκείμενο θα ήταν οι λευκοί Αμερικανοί. Αναδύεται ως ιδεολογία των πιο ακραίων όπως η ομάδα του Μπάνον, είναι δύσκολο να αποτελέσει ανοιχτά δόγμα του Τραμπ.

Η «παρακμή της Δύσης» αποτελεί ένα μόνον από τα πιθανά ιστορικά ενδεχόμενα.

Η «παρακμή της Δύσης» χρονολογείται ως ερμηνευτικό εργαλείο για την σύγχρονη πραγματικότητα εδώ και περισσότερο από μισό αιώνα, ενυπάρχει ως ερώτημα στο έργο του Τόινμπυ. Αναμφίβολα η μείωση του μεριδίου της Δύσης στο παγκόσμιο ΑΕΠ, ο σκληρός ανταγωνισμός από τα Ασιατικά προϊόντα για παραδοσιακές βιομηχανίες της Δύσης και η συνακόλουθη απώλεια θέσεων εργασίας, έχουν σοβαρό μερίδιο στην οικονομική υποβάθμιση παραδοσιακών μεσαίων στρωμάτων στη Δύση και στην δημιουργία ακροατηρίου για την ακροδεξιά ρητορεία. Επίσης, το γεωπολιτικό «χάος» σε περιοχές του κόσμου το οποίο δεν μπορούν να διαχειριστούν οι ΗΠΑ όπως σωστά επεσήμανε ο Κώστας Δουζίνας αναδεικνύει τα όρια του μονοπολικού κόσμου όπως επιχειρήθηκε να διαμορφωθεί μετά το 1989.

Παρά ταύτα, δεν θα βιαζόμουν να παραστώ στο μνημόσυνο της αμερικανικής παγκόσμιας ηγεμονίας. Η άνοδος της Κίνας έχει και πήλινα πόδια, την τεράστια υπερχρέωση του δημόσιου τομέα κυρίως σε περιφερειακό επίπεδο, την δημογραφική κρίση που ήδη ξεκινά, τα προβλήματα που αντιμετωπίζει στην υλοποίηση του το υπερφιλόδοξο σχέδιο του Νέου Δρόμου του Μεταξιού και απειλούν με φαινόμενα φούσκας.

Η Ινδία ανέρχεται επίσης αλλά έχει να διανύσει πολύ δρόμο.

Πάνω απ’ όλα, η ηγεμονία κεφαλαιακών μπλόκ στην διεθνή οικονομία, είναι πεδίο κοινωνικής και πολιτικής σύγκρουσης με αβέβαιο πάντα αποτέλεσμα. Οι κεφαλαιακές ελίτ που εξακολουθούν (παρά την παγκοσμιοποίηση) να εδρεύουν στη Δύση και κυρίως στις ΗΠΑ δεν έχουν καταθέσει τα όπλα. Αντίθετα επιδιώκουν μια ευνοϊκότερη γι αυτές οργάνωση της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης η οποία περιλαμβάνει/αποτελεί και τη δική τους απάντηση στην «παρακμή της Δϋσης». Εκεί έγκειται η γέφυρα τους με την alt-right.

Θα πει κάποιος «το κεφάλαιο δεν έχει πατρίδα». Ως γνωστόν, έχει και δεν έχει. Η Κίνα για παράδειγμα, ιδιαίτερα με τον Πρόεδρο Ζι,  επιδιώκει τον έλεγχο της ανερχόμενης οικονομίας της και από κινέζικα χέρια και χρησιμοποιεί μάλιστα το ΚΚ ως εργαλείο αυτού του οικονομικού εθνικισμού.

Συμφωνώ απολύτως λοιπόν με τον Κώστα Δουζίνα ότι η μείωση του οικονομικού βάρους της Δύσης έχει τροφοδοτήσει την κοινωνική δυσαρέσκεια στην οποία ριζώνει ο ακροδεξιός λαϊκισμός. Θεωρώ ταυτόχρονα ότι η πραγματική απάντηση της νέας Ακροδεξιάς στην μείωση του ειδικού βάρους της Δύσης δεν είναι η επιστροφή στον οικονομικό απομονωτισμό. Αυτό λένε συχνά, δεν το εννοούν στα κέντρα σχεδιασμού τους. Γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο θα επέφερε την ταχύτερη παρακμή. Μια ακόμη ευνοϊκότερη για το κεφάλαιο και για τη Δύση εκδοχή της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίσης είναι κατά τη γνώμη μου ο πραγματικός στόχος τους, τουλάχιστον στον πυρήνα της Δύσης. Ο Πούτιν μάλλον σκέφτεται αλλιώς. Αλλά δεν θα καθορίσει αυτός το παγκόσμιο γεωπολιτικό παίγνιο.

Στόχος του διαλόγου που διεθνώς έχει ανοίξει για την «ανελεύθερη δημοκρατία» και την νέα Ακροδεξιά δεν μπορεί παρά να είναι το να αποκτήσουμε ως αριστερά και προοδευτικό στρατόπεδο τα καλύτερα δυνατά εφόδια για την απόκρουση της. Η πληρέστερη δυνατή ανάλυση της σχέσης ανάμεσα στην νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση και στην νέα Ακροδεξιά προφανώς έχει κρίσιμο ρόλο για την επιτυχία του εγχειρήματος μας.

 

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr