Νατάσσα Μποφίλιου: «Υπάρχει ο σεξισμός που θέλει τη γυναίκα να πληρώνεται λιγότερο από έναν άνδρα συνάδελφό μας»

Είναι ίσως από τις λίγες τραγουδίστριες της νεότερης γενιάς που κάθε δήλωση της δημιουργεί θόρυβο στα μέσα. Όχι γιατί είναι αυτή που είναι, δηλαδή η δημοφιλής Νατάσσα Μποφίλιου, αλλά για το περιεχόμενο ακριβώς των δηλώσεων της που πάντα έχουν σημείο εκκίνησης την αντίδραση της απέναντι στην κοινωνική αδικία. Πρόσφατα κυκλοφόρησε η «Εποχή του θερισμού», ο «δίσκος της χρονιάς» θα λέγαμε, που παγιώνει την ισχυρή δημιουργική της ένωση με τον συνθέτη Θέμη Καραμουρατίδη και τον στιχουργό Γεράσιμο Ευαγγελάτο. Μια σειρά τραγουδιών με έναν ολόφρεσκο ποπ ήχο και, κυρίως, με δυνατά μηνύματα, λες και η Μποφίλιου αποφάσισε πλέον να περάσει τις πολιτικές απόψεις της με μόνα της μέσα την αισθητική της και, βασικά, το πιο αναίμακτο όπλο στην ιστορία της τέχνης: Το τραγούδι. Η ίδια παραμένει απλή και προσιτή, διατηρώντας έναν αυθορμητισμό και μια ειλικρίνεια, σπάνια για καλλιτέχνιδα της εμβέλειας της.

Θυμάμαι ένα εξώφυλλο πριν πολλά χρόνια στο Δίφωνο: Εσείς, ο Χαρούλης, η Ελεονόρα Ζουγανέλη, το νέο ελληνικό τραγούδι εν δυνάμει. Σήμερα, που κλείσατε εικοσαετία στα μουσικά πράγματα, δικαιώσατε τη γενναιοδωρία των δημοσιογράφων προς τα πρόσωπα σας;

Για την ακρίβεια έχω κλείσει 17 χρόνια στα πράγματα. Μεγαλώσαμε…Εκείνο το εξώφυλλο το θυμάμαι και είχε φανεί και σε μας παράξενο σαν κάποιος να είχε δει κάτι για το μέλλον πριν να το αντιληφθούμε εμείς. Εγώ άργησα πάρα πολύ να με λογαριάζω ως επαγγελματία τραγουδίστρια. Βλέπαμε, πάντως, να υπάρχει μια νέα τάση. 

Στο μεταίχμιο του έντεχνου των 90s με όλη αυτή τη στροφή στην παράδοση και την εσωστρέφεια των δημιουργών που είχε αρχίσει να κουράζει λίγο.

Εγώ θα έλεγα ότι το μεταίχμιο είχε να κάνει με την εμφάνιση των ριάλιτι που σχετίζονταν με το ελληνικό τραγούδι. Άλλαξαν πολύ το τοπίο, αφού οι τραγουδιστές δεν έβγαιναν απ’ τον κλασικό δρόμο, αλλά γίνονταν αστέρες της μιας νύχτας και συνέχεια το σύστημα έκοβε νέα πρόσωπα. Εμείς βρεθήκαμε στον αντίποδα όλου αυτού, σαν μια νέα γενιά που θέλαμε να πρωταγωνιστήσουμε ως πολίτες με συνείδηση και όχι απλά ως καλλιτέχνες. Εκφράσαμε ίσως τα όνειρα της γενιάς μας, γι’ αυτό και οι νέοι μας ακολούθησαν. Θεωρώ ότι είμαστε παιδιά του «Μελωδία» και μπορώ να το λέω, μια και ο σταθμός δεν υφίσταται όπως κάποτε, ή κάποιων παραγωγών του Δευτέρου Προγράμματος. Είναι μία πραγματικότητα. 

Συμφώνως, βέβαια, με τα γούστα του τότε εκάστοτε παραγωγού.

Φυσικά και ήταν κάτι θεμιτό, αφού ο καθένας σε έπαιζε επειδή σε γούσταρε. Υπάρχουν άνθρωποι, π.χ., που κάνουν εμετό με μένα. Και άλλοι που με λατρεύουν. Δεν πειράζει, απολύτως θεμιτό είναι κι αυτό. 

Εγώ πάλι, που δεν μ’ αρέσει το «με όλους καλά», δε θεωρώ κακό να έχεις εχθρούς.

Συμφωνώ και επαυξάνω. Το γούστο είναι ένας αυστηρά υποκειμενικός παράγοντας και η μουσική έχει να κάνει πάρα πολύ μ’ αυτό. Απ’ την άλλη, αν υποτεθεί πως δεν συμφωνώ καθόλου με το play list, είναι υποχρεωμένος ένας παραγωγός να παίξει κάτι που θα έρθει στα χέρια του και δεν θα του αρέσει;

Για μένα είναι, ναι. 

Ξέρετε τι γίνεται; Παρατηρώ τους καλλιτέχνες, ακόμη και τους πιο νέους, να ασχολούμαστε περισσότερο με το σε ποιους αρέσουμε, με το σύστημα, με το κάθε φάντασμα που μπορεί να έχουμε μες το κεφάλι μας, παρά με το να παράξουμε κάτι που θα έχει αξία και που θα μας αντιπροσωπεύει. Αποτέλεσμα είναι να κάνουμε τραγούδια που θα ικανοποιήσουν τον τάδε παραγωγό ή σταθμό παρά τη δική μας καλλιτεχνική ανάγκη και των ακροατών που θα μας επιλέξουν.

Η ολοκαίνουργια «Εποχή του θερισμού» σας επιχειρεί, πιστεύετε, μια ρήξη με το σύστημα; Μια πιο τολμηρή κίνηση εκ μέρους σας; Δεν είναι ένας δίσκος αυτάρεσκος, αλλά αφορά το κοινωνικό σύνολο.

Ένας καλλιτέχνης οφείλει να λειτουργεί λίγο σαν ρεπόρτερ, να καταγράφει μία εποχή. Όταν ζει μέσα στον πυρήνα της κοινωνίας και όχι απομονωμένος σ’ ένα δικό του κόσμο, όταν έρχεται καθημερινά αντιμέτωπος με τη δυστυχία και την αδικία, όταν ανοίγει την τηλεόραση και πληγώνεται, φοβάται και θυμώνει, είναι μοιραίο να προσπαθήσει τουλάχιστον να τα καταγράψει όλα αυτά. Θεωρώ, λοιπόν, ότι ο Γεράσιμος, απ’ τον οποίο εμπνέεται όλη η τριάδα, είναι ένας άνθρωπος που παρατηρεί, που ακούει και που δυσκολεύεται, επομένως μπορεί να οδηγηθεί στην «Εποχή του θερισμού», στο μανιφέστο «Αν ήταν όλα δίκαια» ή στην αναζήτηση της αγάπης στο «Κοίτα με».

Όταν λέτε «δυσκολεύεται», τι ακριβώς εννοείτε;

Ο Γεράσιμος κλείστηκε μέσα στο σπίτι του γιατί δεν είχε τη δυνατότητα να βγει έξω. Τόσο απλά. Άμα δεν τους ζήσεις, δεν μπορείς να τους γράψεις τους στίχους σου, εκτός κι αν η μεγάλη ιδιοφυΐα σου ξεπερνά το πλαίσιο, μέσα στο οποίο υπάρχεις.

Ο Ευαγγελάτος, πράγματι, ενώ η δουλειά σας είναι ισάξια μοιρασμένη, επιλέγει να μην εμφανίζεται, να μη φωτογραφίζεται, να μην βγαίνει σ’ εκπομπές.

Ναι, είναι ο ρομαντικός ποιητής μας αυτός.

Μάλλον έχει μια ασκητική επαφή με την τέχνη του.

Ισχύει, αφού είναι έτσι και ο χαρακτήρας του. Δεν θα μπορούσε, όμως, να γράψει άμα είχε λυμένα όλα του τα προβλήματα. Το ότι έγραψε την «Εποχή του θερισμού», αυτό ακριβώς φανερώνει. Δεν αναφέρομαι μόνο στα οικονομικά προβλήματα, διότι αυτά οδηγούν λογικά συχνότερα σε κοινωνικοπολιτικά σχόλια. Μιλάω για τα υπαρξιακά, εφόσον ακόμη και ο τρόπος που ερωτεύεσαι, έχει μία πολιτική διάσταση. Μπορεί να ερωτευόμαστε όλοι με τον ίδιο τρόπο, αλλάζει όμως το πώς συμπεριφερόμαστε μέσα σ’ έναν έρωτα κι αυτό σχετίζεται μ’ έναν αξιακό κώδικα, ο οποίος αντανακλάται και στις υπόλοιπες πτυχές της ζωής σου.

Τέτοιες κουβέντες κάνετε οι τρεις σας;

Συνέχεια! Ακόμη και με τις παρέες μας, βάζουμε κάτω πολλά θέματα που μας απασχολούν και τα συζητάμε, ίσως και κανιβαλίζοντας τα ενίοτε. Ο λόγος που δέσαμε σαν τριάδα είναι επειδή ο ένας ψάχνει συνέχεια ν’ ανακαλύψει κάτι καινούργιο στον άλλον. Όταν τρεις συνεργάτες είναι και φίλοι αγαπημένοι, δεν επέρχεται πάνω απ’ όλα η πλήξη στη σχέση τους.

Δεν ξέρω γιατί, αλλά όταν είδα το εξώφυλλο και τον τίτλο του νέου δίσκου σας, ήρθαν στο μυαλό μου οι κάρτες του Ταρό. Η «Εποχή του θερισμού» μπορεί να σηματοδοτεί τη γονιμότητα, ίσως όμως και τον ίδιο τον Χάρο που έρχεται να θερίσει κεφάλια.

Καταπληκτικό! Η αλήθεια είναι πως θέλαμε από το εξώφυλλο να δημιουργείται ένα περιβάλλον μαζί μ’ ένα συναίσθημα, γι’ αυτό και έχει νόημα να κυκλοφορείς ένα φυσικό δισκοπροϊόν. Να συνοδεύεις, ακόμη, τη δουλειά σου μ’ ένα ένθετο εικαστικό ή τα βίντεο που έφτιαξες. Θεωρώ ότι μ’ αυτό το δίσκο προσπαθήσαμε ν’ ακολουθήσουμε την εποχή μας με όλες τις δυνατότητες της. Σκεφτείτε ότι τη φωτογραφία που έγινε εξώφυλλο στα «Εισιτήρια διπλά», την είχε τραβήξει ο Γεράσιμος με το κινητό του μέσα σ’ ένα ασανσέρ, γιατί δεν είχαμε τα περιθώρια ή το μπάτζετ για κάτι άλλο. Θέλοντας μονίμως να εστιάζουμε στη μουσική, βγάλαμε μια απλή φωτογραφία και την κάναμε εξώφυλλο (γέλια). Σήμερα, ερχόμενοι από μία άλλη εταιρεία που φρόντισε πολύ τις εκδόσεις μας, πιστεύαμε ότι δεν θα μπορέσουμε να το ξανάχουμε όλο αυτό. Ευτυχώς η Cobalt στήριξε πάρα πολύ, όσο δεν φαντάζεστε, τη νέα δουλειά.

Ότι δίνεις, παίρνεις όμως, κι εσείς είστε ευπώλητοι καλλιτέχνες να το πω αλλιώς. Οποιαδήποτε εταιρεία θα το έβλεπε αυτό, θα στήριζε το προϊόν της.

Έχετε δίκιο, αλλά υπάρχει μία διαφορά: Είναι άλλο το «στηρίζω» και άλλο το «πιστεύω». Στηρίζω γιατί θέλω να κερδίσω, εξ ου και ποντάρω σε τρεις καλλιτέχνες πετυχημένους, αλλά το πιστεύω ώστε να βγει κάτι άρτιο καλλιτεχνικά. Αυτό είναι που πιστεύαμε ότι δεν θα ξαναβρούμε και τελικά το βρήκαμε σε ανθρώπους, σαν τον Παπανικολάου, τον Τσακούμη, τον Αυγούλη, τον Άγγελο Τριανταφύλλου – ένας κι ένας όλοι τους. Τον Χρήστο Κορτσέλη, επίσης, που ήταν πάνω απ’ όλη τη δουλειά με μία σκληρή εποπτεία. Μπορώ να πω, αρέσει – δεν αρέσει, ότι είναι η πιο άρτια δουλειά μας, που σε μένα επίτρεψε να τραγουδήσω με μία ανακούφιση.

Εδώ αναφέρεστε στο στοιχείο της υπερβολής που σας καταλόγιζαν ερμηνευτικά;

Αναφέρομαι σ’ ένα άγχος του αν θα μπορέσω να υπηρετήσω ερμηνευτικά αυτό που έρχεται κάθε φορά. Σ’ έναν πανικό που αποτυπωνόταν στις ηχογραφήσεις μου, τόσο που να πιστεύω ότι δεν είμαι μία καλά ηχογραφημένη τραγουδίστρια. Έχω τραγουδήσει πολύ καλύτερα στα live μου παρά στα CD. Αυτή τη φορά είμαι τόσο ευχαριστημένη που για πρώτη φορά δεν θα άλλαζα ούτε νότα. Σε προηγούμενες δουλειές μπορεί να πέταγα το 98% από μένα και δεν υπερβάλλω καθόλου! Ναι μεν έχουν μια ειλικρίνεια οι δίσκοι μου, αλλά το συναίσθημα μου επιβαρυνόταν μονίμως από ένα άγχος. Τώρα, αντιθέτως, είπα: «Κλείσε τα μάτια σου και κάνε την καύλα σου» μετά συγχωρήσεως για την έκφραση. 

Ήταν κάτι νέο να βγείτε στην ουσία ως καθαρόαιμη ποπ ερμηνεύτρια;

Είμαι λίγο κομπλέξω ειδικά με την ποπ. Είχα για χρόνια την άποψη ότι πρέπει να τραγουδώ μόνο με τον τρόπο των ανθρώπων που έχουν κάνει κάτι σπουδαίο. Μεγάλη βλακεία, γιατί η ποπ έχει πολύ σπουδαία πράγματα. 

Λογικό, όμως, κάπου. Προέρχεστε από ένα πολιτικοποιημένο οικογενειακό background.

Αυτό λέω! Η πολλή καθοδήγηση, κατάλαβες; (γέλια) Μεγαλώνοντας, ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με τα κόμπλεξ του και με όσα κωλώνει να κάνει. Πήρα το ρίσκο να βρω έναν πιο απελευθερωμένο εαυτό και, ευτυχώς, αυτό απέδωσε. Με βοήθησαν πάρα πολύ ο Θέμης και ο παραγωγός μας, ο Χρήστος Κορτσέλης, ο οποίος τυγχάνει να’ναι και σύζυγος μου. Ο Χρήστος μ’ έχει φέρει σε επαφή με πολλά διαφορετικά είδη μουσικής γιατί αυτή είναι η δουλειά του, αλλά το ίδιο και τα μέλη της μπάντας μου.

Που είναι ψαγμένοι μουσικοί, απ’ όσο γνωρίζω.

Η μπάντα μου αποτελείται από ανθρώπους που ακούνε διαφορετικά πράγματα απ’ αυτά που παίζουν κι έτσι ήρθα κι εγώ σ’ επαφή με άλλες κουλτούρες και ρεύματα. Ο Θέμης, απ’ την άλλη, επειδή ανέκαθεν είχε λατρεία στην ποπ, προσπαθούσε να μου το βγάλει και μένα αυτό, που συνέχεια την ψάχνω με τη φωνή μου και δεν έχω αράξει.

Νέα κοπέλα είστε, για όνομα.

Α, μην το λέτε αυτό. Κάνω μαθήματα φωνητικής δύο φορές την εβδομάδα, γιατί μ’ αρέσει να νιώθω μουσικός πάνω απ’ όλα. Όπως ο άλλος έχει όργανο του το φλάουτο, εγώ έχω τη φωνή μου. Η μελέτη με βοηθά να διαλέγω το χαρακτήρα που θέλω να έχω σε κάθε τραγούδι.

Το παράδοξο είναι πως εσείς, συγκριτικά με τους Καραμουρατίδη – Ευαγγελάτο, έχετε κάνει λιγότερες άλλες συνεργασίες.

Ισχύει απόλυτα. Ο Θέμης τώρα ετοιμάζει την καινούργια δουλειά της Μελίνας Κανά με φοβερούς στίχους και μουσικές. Έχοντας ακούσει πράγματα, θα έλεγα ότι είναι απ’ τα καλύτερα πράγματα που έχει κάνει ο Θέμης μέχρι σήμερα! 

Ο Θέμης είναι πια ένας καταξιωμένος συνθέτης, το ίδιο όμως και ο Ευαγγελάτος, που πρόσφατα έβγαλε ένα ωραίο τραγούδι με τον Νίκο Αντύπα για τη φωνή της Σοφίας Μανουσάκη.

Από σας το μαθαίνω τώρα αυτό! Καλά, ρε Γεράσιμε, δεν θα τελειώσει η συνέντευξη; (γέλια) Καλέ, τα μαθαίνω απ’ το YouTube κι απ’ τους φίλους που τα ανεβάζουν. Και μετά μου λέει: «Α, δεν στό’πα αυτό;» Χαίρομαι, λοιπόν. Μπράβο σου, Μάκη, μπράβο, αγόρι μου! 

Ήθελα να πω ότι ενώ κάποια στιγμή δηλώσατε ότι θα χωρίσετε έστω πρόσκαιρα, αυτό δεν συνέβη ποτέ στην ουσία. 

Εμάς ο χρόνος λειτουργεί υπέρ μας και μ’ ένα τρόπο μας ενώνει. Μια μεγάλη κρίση την περάσαμε το 2012, πριν τις «Μέρες του φωτός». Ή θα συνεχίζαμε όλοι μαζί, εξελίσσοντας ο ένας τον άλλον, ή θα κάναμε ένα διάλειμμα, αφού ειδικά εγώ είμαι μονομανής. Εννοώ πως αν βρω κάτι, σκύβω το κεφάλι και το πιστεύω μέχρι τέλους. Προτιμώ όλο το πάθος μου να το διοχετεύω σ’ ένα κανάλι. Τα αγόρια, επειδή ακριβώς είναι δημιουργοί, βρέθηκαν στη φάση να κάνει κάτι άλλο, δημιουργικό, ο καθένας. Έτσι έγιναν οι «Μέρες του φωτός» κι έκτοτε δεν ξανάπεσε στο τραπέζι το θέμα «που είναι το σπίτι σου». Αποφασίσαμε ότι τη μια έχουμε τα μπαράκια μας και τα ξεπορτίσματα μας κι απ’ την άλλη υπάρχει το σπίτι μας, η ασφάλεια μας, με το να είμαστε 100% ο εαυτός μας. Όλα βέβαια είναι θέμα χημείας. Όταν ο Γεράσιμος γράφει μόνο για τον Θέμη ή για μένα, το αποτέλεσμα θα βγει πολύ συγκεκριμένο. 

Και πως ξεκινάει αυτό; Πάντα από τους στίχους του Ευαγγελάτου;

Πρώτα έρχεται ο στίχος και μετά μελοποιεί ο Θέμης. Γίνεται ένα κομμάτι, το ακούω και το συζητάμε. 

Γίνονται διορθώσεις;

Διορθώσεις, όχι. Μικροαλλαγές, θα έλεγα, και μετά ακολουθεί διάλογος. Όταν συμφωνούμε, παίρνει ο Θέμης το υλικό και το δοκιμάζει ενορχηστρωτικά. Αυτός έχει τον τελικό λόγο. Το ότι η «Εποχή του θερισμού» είναι ένα ποπ άλμπουμ, σε απόφαση του Θέμη οφείλεται. Άμα τα ακούγατε σε πρώτη μορφή τα κομμάτια, πιάνο – φωνή, θα ακούγατε έναν πολύ πιο διαφορετικό δίσκο.

Πιο «λόγιος», εννοείτε;

Ακριβώς αυτό τους είχα πει. Αν ακούγατε, ας πούμε, ένα κομμάτι πριν ενορχηστρωθεί, θα λέγατε ότι θα μπορούσε να έχει βγει από ελληνικό έντεχνο δίσκο του 1970. Εκεί βοήθησε πολύ ο Χρήστος που έστειλε στον Θέμη ένα link με μια πολύ συγκεκριμένη κατεύθυνση. Από κει και πέρα, απόφαση του Θέμη ήταν όλο το πράγμα. Είχε την ενορχηστρωτική ευφυΐα μαζί με την τυφλή εμπιστοσύνη όλων μας.

Εμένα, πάντως, μου άρεσε που απουσιάζουν τα λαϊκότροπα στοιχεία απ’ τη δουλειά αυτή.

Είναι η μόνη γκρινίτσα που έχουμε ακούσει, αλλά πραγματικά το λαϊκό στοιχείο δεν είχε θέση. Να πούμε ακόμη ότι στην Ελλάδα είχαμε εσφαλμένη αντίληψη για την ποπ με μένα πρώτη και καλύτερη. Δεν είχαμε εξοικείωση ίσως. Είχαμε, δυστυχώς, το σκυλοπόπ στο μυαλό μας.

Δυνατή ποπ σκηνή υπήρξε και στα 90s, όμως.

Κοιτάξτε, το καλό που μου έκαναν τα social media είναι ότι ήρθα σ’ επαφή με πράγματα που δεν θα ερχόμουν ποτέ από μόνη μου. Εγώ, π.χ., ακούω πολύ ραπ. Πάντα άκουγα.

Ακούει ραπ η Μποφίλιου; Πρωτότυπο!

Μα, το 90% των δίσκων που ακούω στο spotify είναι ραπ. Από παιδί γινόταν αυτό. Το ότι ακολουθώ τη Μπιγιονσέ στο instagram επειδή είναι πολύ ωραία και μου αρέσουν αυτά που κάνει, μου άνοιξε ένα παράθυρο. Αρχίζω και ψάχνω την απόλαυση του αγνού ακροατή σε διαφορετικά πράγματα. Το να θέλω ένα συγκεκριμένο εξώφυλλο, ας πούμε, οφείλεται στο ότι είδα πάρα πολλά άλλα εξώφυλλα. Το κόλλημα με τη ραπ ξεκίνησε από τους Active Member. Ήμουν στην έκτη δημοτικού, θυμάμαι, πήγαινα φροντιστήριο γερμανικά και ακούγαμε «Μελωδία» μέσα στο opel vectra του μπαμπά μου. Η μαμά μου είχε πάει να πάρει μια σοκολάτα απ’ το περίπτερο, εγώ ήμουν μόνη μες τ’ αυτοκίνητο, άκουσα ένα τραγούδι των Active Member και κάτι μου συνέβη. Δεν ξέρω, να ήταν το ρυθμολογικό, η ορμή, η δύναμη τους; Σήμερα ανακαλύπτω καλλιτέχνες της ραπ που μιλάνε για κοινωνικά ζητήματα. Ε, πως να το κάνουμε, αυτούς θα επιλέξω απ’ το ν’ ακούσω άλλο ένα swing τραγούδι. Δεν μ’ ενδιαφέρει η μελωδικότητα! Μου κάνει κάτι ν’ ακούω «Η τέχνη των αστών, ο πόνος των φτωχών»! «Στέλνω τη μάνα μου διακοπές, μαλάκα. Αυτό είναι αλητεία» του Bloody Hawk, π.χ. Τραγουδάρα! Το να μπορείς να δίνεις λεφτά στη μάνα σου για να πάει διακοπές, ενώ είσαι 20 χρονών, καταγράφει όλο αυτό το κοινωνικό μοντέλο μέσα σε μία γραμμή. 

Εγώ πάλι ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να παρακολουθήσω το ακατάσχετο μιλητό των στίχων της ραπ.

Θέλει, σίγουρα, μιαν εξοικείωση. Ευτυχώς έχουμε πολλούς νέους καλούς ράπερς για να εντρυφήσει κανείς. 

Θα συνεργαζόσασταν με έναν απ’ αυτούς αν σας προτεινόταν;

Πλάκα μου κάνετε; Τρέχοντας! Εγώ σκέφτομαι πως να προτείνω σε κάποιον απ’ τη σκηνή αυτή να κάνουμε συνεργασία. Κι αν δείτε όλες τις μέχρι τώρα συνεργασίες μου, έγιναν με αυστηρά καλλιτεχνικά και όχι εμπορικά κριτήρια.

Δοθείσης ευκαιρίας, όμως, να πούμε ότι για ένα διάστημα υπήρξατε η αγαπημένη ερμηνεύτρια μεγάλων συνθετών: Του Σταύρου Ξαρχάκου, του Γιάννη Μαρκόπουλου κ.α. 

Ακριβώς, όπως και με πληθώρα νέων τραγουδοποιών που συνεργάστηκα, από τον Σωκράτη Μάλαμα μέχρι τον Ηλία Βαμβακούση. Γυρνάω πίσω και κοιτάω όσα έχω κάνει και νιώθω ότι έχουν δικαιώσει την αισθητική μου και το σκληρό δρόμο που ακολούθησα. Διότι, πρέπει να σας πω, ότι φλέρταρα αρκετές φορές με το «Παράτα τα».

Θα έχει να σας συμβεί αρκετά χρόνια αυτό πλέον.

Ναι, από το 2011 – 12 ίσως. Ήμουν πολύ τυχερή και πραγματικά δεν το πιστεύω ότι έχω τραγουδήσει τη «Λένγκω» μπροστά στον Μαρκόπουλο ή το «Νυν και αεί» μπροστά στον Ξαρχάκο. Δεν το πιστεύω, ειλικρινά! Ποια ειμ’ εγώ που το κατάφερα αυτό; Το λέω τώρα και θέλω να βάλω τα κλάματα, αλλά δεν το κάνω για να μη γίνω γραφική γκόμενα που κλαψουρίζει.

Ναι, σας έχουν σατιρίσει πολύ, η αλήθεια είναι, για υπέρμετρη δραματικότητα.

Μόνο που δεν μ’ έχουν ακούσει να μπινελικώνω κανέναν απ’ αυτούς (γέλια). Να δουν πως μετά τα γελάκια έρχονται τα κλαματάκια! 

Η πρώτη σας ηχογράφηση ήταν το «Τι ειν’ αυτό που το λένε αγάπη»;

Αυτό έγινε με τον εξαιρετικό τζαζίστα Γιώργο Ψυχογυιό. Μία απ’ τις πρώτες μου ηχογραφήσεις, αφού είχα κάνει μόνο την «Ασπιρίνη» στο ομαδικό CD της Δεύτερης Ακρόασης της Μικρής Άρκτου. Δεν είχα βγάλει καν τις «Εκατό μικρές ανάσες», το δίσκο με τον Τσίρκα. Ακόμη κάνουμε στενή παρέα με τον Τσίρκα, οι σχέσεις αίματος- που λένε- δεν αραιώνουν. Για πολλά χρόνια εγώ τραγουδούσα με μία άγνοια κινδύνου. Δοκίμαζα, πειραματιζόμουν, τα έβαζα όλα μέσα, ακόμα και βλακείες, υπερβολές. Ποτέ όμως δεν έκανα κάτι άλλο τραγουδώντας απ’ ότι ήμουν στη ζωή μου. Έφαγα πολλές φορές τα μούτρα μου και κοντεύω πια να φτάσω 40 χρονών. Πως σας φαίνεται;

Περίεργο, αφού εγώ σας πρωτογνώρισα λίγο μετά τα 20 σας.

Εξ ου και ο τίτλος «Η εποχή του θερισμού». Σκέφτηκα να βρούμε έναν τίτλο που να μας προλαβαίνει λίγο πριν αλλάξουμε κι εμείς δεκαετία. Να αφήσουμε ένα δίσκο ως καρπό των προηγούμενων αγώνων και προσπαθειών μας. Τον καρπό όλων των ευτυχισμένων στιγμών και των επιλογών μας.

Ενώ στηρίζετε το ΚΚΕ, δεν είναι λίγοι εκείνοι οι της ευρύτερης Αριστεράς, που άκουσαν μια δήλωση σας και είπαν: «Μπράβο της, βγαίνει και τα ”χώνει”». Θυμίζω τη σκληρή δήλωση σας για τους ψηφοφόρους της Χρυσής Αυγής. Σήμερα οι ναζιστές είναι στη φυλακή. Ήταν μια δικαίωση προσωπική σας;

Όταν βγήκε η απόφαση της φυλάκισης αυτών των κτηνών, των αλητών και δολοφόνων, όπως τους είχα αποκαλέσει τότε, έλαβα μηνύματα απ’ τους πιο δικούς μου ανθρώπους ότι εν μέρει δικαιώθηκα. Δεν το εξέλαβα έτσι εγώ, όμως. Δεν είχα το περιθώριο να σκεφτώ τον εαυτό μου μέσα σ’ όλα που είχαν συμβεί. Απλά αισθάνομαι μια ανακούφιση τη στιγμή αυτή που το συζητάμε. Η ανακοίνωση της καταδικαστικής τους απόφασης είναι η πιο συγκλονιστική στιγμή στη μέχρι τώρα ζωή μου. Το ότι ήμασταν όλοι εκεί για το δίκαιο, το τίμιο, το ανθρώπινο! Ήμουν μ’ όλη μου την παρέα, με τους γονείς μου, ο Κωστής Μαραβέγιας, ο Μουζουράκης, ο Φοίβος Δεληβοριάς, οι μουσικοί μου, η μπάντα μου – τη μοιραστήκαμε όλοι τη σπουδαιότητα της στιγμής! Πήραμε δύναμη για να συνεχίσουμε να παλεύουμε και να λέμε τη γνώμη μας, κάτι που εγώ θα κάνω με οποιοδήποτε κόστος.

Είμαι σίγουρος γι’ αυτό. Αν κάτι σας πονέσει ως μέλος της κοινωνίας, πάλι θα βγείτε και θα τα «χώσετε».

Απλά τώρα μεγαλώνω κι εγώ και προσπαθώ να βρω τις απολύτως σωστές λέξεις ώστε να περάσω καθαρά το μήνυμα μου και χωρίς να δίνω δικαίωμα στον καθένα να το παραφράσει. Το «Να πεθάνετε όσοι ψηφίσατε Χρυσή Αυγή», ως ένδειξη σεβασμού στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, είναι κάτι που δεν το αλλάζω, ασχέτως αν εννοούσα «Να πεθάνεις από ντροπή» και όχι από βιολογικό θάνατο. Θα μπορούσα να το’χω πει ακριβώς μ’ έναν άλλο τρόπο. 

Γιατί δεν μιλάνε οι καλλιτέχνες γενικώς, όμως;

Δεν μπορώ να σας απαντήσω σ’ αυτό. Να, ορίστε, αυτολογοκρίνομαι τώρα. Κάποιοι γιατί είναι «μικροί», εντός κι εκτός εισαγωγικών, κάποιοι άλλοι γιατί είναι «λίγοι», γιατί φοβούνται ή γιατί πιστεύουν πως θα δώσουν μ’ άλλο τρόπο τη μάχη τους. Υπάρχουν κι αυτοί που δεν επιθυμούν ρήξη με το σύστημα, όχι μόνο σαν καλλιτέχνες, γιατί – κακά τα ψέματα – ζουν κι εργάζονται μέσα σ’ ένα καπιταλιστικό σύστημα. Το κολακεύουν, ζουν απ’ αυτό και ενδεχομένως να ταυτίζονται μ’ αυτό. Οι καλλιτέχνες είναι άνθρωποι όπως όλοι οι άλλοι, δεν είναι απαραίτητο πάντα να σηκώνουν την παντιέρα.  

Είναι κι οι καλλιτέχνες, όμως, οι ευνοημένοι μέσα στη δύσκολη περίοδο που διανύουμε.

Δεν με νοιάζει καθόλου αυτό. Δεν με αφορά καν για να το δω. Με νοιάζει μόνο τι κάνουν όλοι οι υπόλοιποι, όπως με νοιάζει πρωτίστως τι κάνω εγώ. Μεγάλωσα με αξίες και με θυμάμαι από μικρό παιδί, ακόμη κι όταν έβλεπα την αδικία στο σχολείο, να υποχρεώνομαι να πάρω θέση. Έτσι πορεύομαι μέχρι σήμερα. Τι θα πω στον άνθρωπο που μπορεί να με πετύχει σ’ ένα ασανσέρ και να με ρωτήσει: «Τι κάνετε εσείς, παιδιά; Παίρνετε θέση; Την παλεύετε μ’ αυτό που ζούμε;» Μου συνέβη πριν λίγες μέρες, γι’ αυτό και το αναφέρω. Χάρηκα που μου το είπε με αγωνία ο άνθρωπος. Του απάντησα ότι παίρνουμε θέση και στηρίζουμε τις συλλογικότητες. Μακάρι όλοι ως πολίτες να φέρναμε τον άλλον στην υποχρέωση να απαντήσει και να πάρει θέση.

Αυτό δείχνει και ένα λαϊκό έρεισμα που έχετε κατακτήσει. Δε νομίζω ο ίδιος άνθρωπος να ρώταγε έναν άλλο καλλιτέχνη ευθαρσώς.

Η αλήθεια είναι πως αυτό το καμαρώνω. Έχω αυτή την κανονική σχέση με τους ανθρώπους που μπορεί να μ’ αγκαλιάσουν και να μου πουν κάτι, που δεν θα ήθελα να ακουστεί μικροαστικό: «Κορίτσι μου, είσαι πολύ καλό παιδί» και μετά «πολύ καλή τραγουδίστρια». Μου αρέσει αυτό. Είναι ο στόχος της ζωής μου με την έννοια του ότι είμαι εντάξει. Με αφορά να το βλέπουν οι άνθρωποι μέσα στους οποίους ζω.

Είστε διεκδικητική με τα δικαιώματα των συνεργατών σας;

Εννοείται! Είναι προτεραιότητα μου. Για να’μαστε τόσα χρόνια μαζί, την έχουμε βρει την άκρη, αλλά δεν είναι μόνο δική μου κατάκτηση. Πολλές φορές ακούμε να λένε: «Α, γι’ αυτό φταίει ο μάνατζερ» ή «ο τεχνικός». Δεν υπάρχουν αυτά! Αν ο μάνατζερ σου κάνει πράγματα που δεν σε αντιπροσωπεύουν, απλά τον αλλάζεις. Υπάρχει λόγος για να λέω κάθε φορά ότι οι μουσικοί στην «Εποχή του θερισμού» έδωσαν ένα κομμάτι απ’ την ψυχή τους. Άκουγα, λόγου χάριν, ένα live μας πριν από έξι χρόνια και, εντάξει, δεν παίζαμε πολύ καλά. Σήμερα παίζουμε καλύτερα, έχοντας δουλέψει όλοι μαζί και τόσο πολύ. Με ανακουφίζει η εξέλιξη μας μέσα στα χρόνια, αφού δεν θα ήθελα να γυρίσω πίσω και να ντρέπομαι. Μου αρέσω καλύτερα σήμερα με τη δυνατότητα να τραγουδώ και να συγκινώ πέντε ανθρώπους. Αξιοποίησα την αγάπη των ανθρώπων που με στήριξαν τα προηγούμενα χρόνια κι αυτό είναι πολύ σημαντικό. 

Σας ακούω πολύ χορτασμένη και σίγουρα ψυχικά υγιή.

Είμαι χορτασμένη, πολύ, αλλά έχω και κόμπλεξ που θα εξακολουθήσω να πολεμάω. Νιώθω πολύ τυχερή, όπως σας είπα πριν.

Σας διακατέχει η ζήλια;

Όχι, καθόλου. Ούτε στα προσωπικά μου, ούτε στα επαγγελματικά μου. Μπορεί να ζηλέψω με την καλή έννοια ένα τραγούδι συναδέλφου, αλλά μπέσα σας λέω ποτέ δεν έχω πει:«Αχ, γιατί να μην το έχω πει εγώ;» Με συγκινεί το τραγούδι και η μεγάλη τέχνη γενικά, γι’ αυτό και χαίρομαι ως ακροατής, όταν δηλαδή δεν εμπλέκομαι σε κάτι. Παίρνω μεγάλη ικανοποίηση όταν ακούω κάτι και μ’ αρέσει.

Αν υποτεθεί ότι είστε η τοπ Ελληνίδα τραγουδίστρια, που όμως θα γίνει 40 ετών, πως θα νιώσετε αν αύριο βγει ένα κοριτσάκι 20 ετών και πέσουν πάνω του όλο ενθουσιασμό τα ΜΜΕ;

Το έχω σκεφτεί πάρα πολλές φορές. Πρώτα απ’ όλα γιατί θέλω να μπαίνω στην ψυχολογία ανθρώπων που το έκαναν αυτό. Εννοώ που υπήρξαν απίστευτα δημοφιλείς και έδειξαν στους νεότερους το χειρότερο εαυτό τους. Η πλειοψηφία είναι έτσι.

Δεχτήκατε δηλαδή bullying από μεγαλύτερους σας;

Πλάκα κάνετε; Πάρα πολύ ειδικά τα πρώτα χρόνια. Χοντράδες, να σε μηδενίσει, να σε κάνει σκουπίδι ο άλλος. Και μπροστά μου, αλλά και πισώπλατα. Να ξέρετε, όμως, έχω το καλό να πιστεύω πως κανείς δεν μου χρωστάει τίποτα: Τη θέση του, το στέμμα του, το χώρο του, την πιάτσα του, το κοινό του. Στενοχωριόμουν ως ακροάτρια τους κι εγώ, έλεγα «Γιατί να μου το πει αυτό;»

Οι οποίοι αναθεώρησαν απέναντι σας με το χρόνο;

Κάποιοι, ναι. Έπρεπε να βρω τον τρόπο να καταλάβω και το ακριβώς αντίθετο, διότι παράλληλα μ’ αυτό, υπήρχε και μία απέραντη συγκινητική γενναιοδωρία. Δηλαδή δεν ξεχνάω πόσο καλά μου φέρθηκε η Γαλάνη στο αφιέρωμα στον Τσιτσάνη, έλεγα «Μα, τι κάνει αυτή η γυναίκα; Πόσο μεγάλη είναι; Πως θα γίνει να τη φτάσω; Να πάω στην ηλικία της και να έχω κάνει τέτοια καριέρα που δεν θα με αγγίζει τίποτα;» Και ο Μάλαμας το ίδιο, όπως και πολλοί άλλοι. Τελικά κατέληξα ότι για να είσαι γενναιόδωρος, πρέπει να τα’χεις καλά με τον εαυτό σου, να ξέρεις ότι τίποτα δεν σου ανήκει και πως όταν ένας άλλος παίρνει τα φώτα, δεν σημαίνει ότι εσύ σβήνεις. Προσπάθησε να είσαι καλά με το μέσα σου και ν’ αφήσεις ένα αποτύπωμα που να’χει σημασία. Όλα θα πάνε καλά. Τέλος, εγώ από τώρα λαχταράω να βγει μια τραγουδίστρια που να μπορώ να παίξω μαζί της και να γίνω μέρος της αθωότητας της.

Ο Γιώργος Νταλάρας το κάνει πολύ αυτό.

Μα, τι πιο ωραίο; Στο εξωτερικό βλέπουμε πάρα πολλούς «βασιλιάδες» και «βασίλισσες» να συνεργάζονται με πολλούς που είναι νέοι και μοιραία θα τους πάρουν το στέμμα. Ίσως γιατί πραγματικά έχουν απολαύσει και καρπωθεί την επιτυχία. Τον Φοίβο Δεληβοριά, ας πούμε, που όσο μεγαλώνει γίνεται πιο δημοφιλής και καλός, εγώ τον έχω πρότυπο. Θέλω να μάθω απ’ αυτόν. Ξέρετε γιατί το πέτυχε αυτό ο Φοίβος; Γιατί έχει φίλους. Δεν έχει γλείφτες να του λένε «Τι καλός που είσαι».

Εσείς διακρίνετε τους φίλους ανάμεσα στους αυλοκόλακες;

Δεν με έχει πλησιάσει ποτέ αυλοκόλακας. Που να με πιάσει εμένα ο κόλακας; Όταν είμαι με την παρέα μου, παραγγέλνουμε σουβλάκια και πίτσες και λέμε βλακείες; 

Εντάξει, το λέτε σήμερα που είστε 38 ετών και δεν το έχετε ανάγκη.

Ναι, αλλά έχω δουλέψει πολλά χρόνια κι έχω δοκιμαστεί. 

Άχαρο λίγο εκ μέρους μου να λέω συνέχεια την ηλικία σας.

(γελάει) Δεν με πειράζει καθόλου. Ξέρεις τι αγώνα έχω δώσει εγώ, αγάπη μου, για να πάω 38 χρονών; Θέλω να πω ότι θα μπορούσε να ισχύει αυτό που με ρωτάτε, αν σκεφτεί κανείς πως εμείς έχουμε κάνει 12.000 εισιτήρια μέσα σ ένα διήμερο. Ή 11.000 εισιτήρια μέσα σε μια μέρα στο Θέατρο Πέτρας. Έχουμε ζήσει μεγάλες δόξες. Σε καμία περίπτωση τις δόξες που έχουν ζήσει οι παλαιότεροι, οι οποίοι ακούνε τι κάνουμε εμείς σήμερα και γελάνε οι άνθρωποι. 

Σας απασχολούν τα εισιτήρια, το ταμείο;

Δεν σημαίνει τίποτα, γιατί την επόμενη, του χρόνου, μπορεί να πέσεις στα 5.000 εισιτήρια. Θεωρώ τεράστια φυλακή το sold out και δεν πιστεύω σ’ αυτό. Κελλί κανονικό! Είχα για ένα διάστημα την αγωνία του, αφού ήξερα ότι θα αναβάθμιζε τη ζωή όλων μας εντός και εκτός σκηνής. Ξαφνικά, όμως, είπα: «Τι λες, μωρή; Αυτό είναι κάτι τυχαίο, που δεν θα σου συμβαίνει πάντα». Έτσι, σταμάτησα να ρωτάω τι κόσμο έχουμε. Μπορεί να σας το επιβεβαιώσει η μάνατζερ μου ή και η μπάντα μου! Τις προάλλες, στα «Ελληνικά διάφορα» που κάναμε, αν και δεν βρεθήκαμε με 100 εισιτήρια, σίγουρα είχαμε 40% λιγότερο κόσμο. Έτυχε να παίξω στις Σέρρες, που τη μια χρονιά ο κόσμος δε χωρούσε να μπει και σχηματίζονταν ουρές. Την αμέσως επόμενη χρονιά, βρεθήκαμε σ’ ένα άδειο μεγάλο θέατρο με μερικούς ανθρώπους μόνο στη μέση. Βγήκα στη σκηνή και τους είπα: «Παιδιά, απόψε είστε εδώ όσοι πραγματικά θέλατε να είστε. Τι πιο γαμάτο να ζήσουμε παρέα αυτή τη μοναδική στιγμή;» Δεν έγινε και κάτι, θα συμβεί κι αυτό. Τα πάντα έχουν υφέσεις και εξάρσεις.

Ίσως, πάντως, στα 11 και στα 12.000 εισιτήρια σας να βασίζεται ο φθόνος κάποιων πρεσβύτερων σας.

Όχι, διότι όταν ο άλλος σου έλεγε ωμά «Δεν πιάνεις μία, δεν κάνεις γι’ αυτό», εκείνος ήταν στο ζενίθ του κι εγώ στο ναδίρ μου. Το αντίθετο, λοιπόν, συμβαίνει όταν κόβεις 12.000 εισιτήρια, καταξιώνεσαι και ο άλλος δεν έχει λόγο να σου επιτεθεί, φοβούμενος και ότι θα εκτεθεί. Το να σου πει «Δεν μ’ αρέσεις» έχει κάθε δικαίωμα, δεν μπορεί όμως να εξουσιάσει τη μοίρα σου.

Πάμε πάλι στο δίσκο σας. Ομολογώ ότι μου φαίνεται αδιανόητο να μη μπορεί να παιχτεί live, λόγω συνθηκών. 

Μου ανοίγετε την πληγή μου τώρα. Ανυπομονώ να γίνει, αλλά – ξέρετε – εμείς λέμε πως όταν το κάνουμε, θα’ρθουν άνθρωποι να μας ακούσουν. Τι θα γίνει, όμως, με τα παιδιά που ξεκινάνε τώρα και δεν έχουν προλάβει να φτιάξουν τ’ όνομα τους; Πραγματικά με στενοχωρεί τόσο πολύ το θέμα αυτό! Απ’ την άλλη, πάντα στην κρίση η τέχνη άνθιζε κι είμαστε όλοι εμείς εδώ να βάλουμε ένα λιθαράκι.    

Το πιστεύετε ότι η τέχνη ανθίζει στην κρίση; Δεν το πολυπιστεύω.

(σκέφτεται) Θέλετε την αλήθεια τώρα; Ούτε εγώ το πιστεύω κατά βάθος. Πως θα πορευτούμε, όμως, άμα δεν το πιστεύουμε;  Δηλαδή έχω άλλο στην καρδιά και άλλο στο μυαλό. Η καρδιά μου λέει «Πάει, τη βάψαμε», αλλά το μυαλό μου λέει «Ε, όχι, δεν γίνεται». Άκουγα μια δημοσιογράφο να λέει στην τηλεόραση «Μην παραπονιούνται οι καλλιτέχνες, εδώ άλλοι εργάτες χάνουν τα μεροκάματα τους». Φυσικά δεν ήξερε τι είναι εργάτης, ούτε την πήρε ο πόνος για την εργατιά.

Τσαντίστηκα και μόνο που σας άκουσα να το λέτε.

Μα, γι’ αυτό οι φίλοι μου μού έκλεισαν το twitter. Έχω υπογράψει χαρτί ότι δεν θα ξανακάνω λογαριασμό στο twitter (γέλια). Πραγματικά, ήθελα να βρω το τηλέφωνο της, να την πάρω και να της πω: «Χρυσή μου, μη λες χαζομάρες. Δεν μιλάμε για το 0,1& των καλλιτεχνών που έχουν επιτυχία και κάνουν λεφτά. Μιλάμε για καλλιτέχνες που έχουν δέκα μήνες να κάνουν ένα μεροκάματο». Είναι αυτοί που χτυπάνε την πόρτα του Πανελλήνιου Μουσικού Συλλόγου και λένε «Μπορείς να μου δώσεις γάλα; Μπορείς να μου δώσεις ένα μπουφάν;» Δεν λαϊκίζω τώρα, την πραγματικότητα αναφέρω. Γι’ αυτό και συντονιζόμαστε με τις συλλογικότητες, με ανθρώπους που θα μπορέσουν να επανακκινήσουν το επάγγελμα μας με κάποιες καλύτερες συνθήκες. Και εννοείται πως ότι κοινωφελές κάνουμε, το κάνουμε και για τον ίδιο μας τον εαυτό. Οργανωνόμαστε στο σύνολο ως μέρος του συνόλου. 

Είστε υπέρ της διατύπωσης άποψης για τα πάντα;

Εξαρτάται, καλό είναι ο καθένας να μιλάει εκεί που του αναλογεί. Ένας δημοσιογράφος, π.χ., σαν αυτή που σας είπα, δεν έχει ιδέα ποια είναι η δική μου ανάγκη. Εσείς μπορεί να μην ξέρετε, ας πούμε, ότι μία γυναίκα στο δικό μου επάγγελμα παίρνει λιγότερα λεφτά απ’ τους άντρες. 

Ισχύει τέτοιο πράγμα;

Πάρα πολύ ισχύει! Δεν είναι κάπου γραμμένο, αλλά άτυπα γίνεται κατά κόρον. Και την τέχνη, ξέρετε, δεν τη διαμορφώνουν τα πρώτα ονόματα.

Αυτό που μου λέτε αγγίζει την καταγγελία.

Φυσικά! Τους είναι πιο εύκολο, γιατί μια γυναίκα τραγουδίστρια θα ντραπεί να διεκδικήσει τα δικαιώματα της. Έχω φίλες που δεν ζητάνε οι ίδιες τα μεροκάματα τους, αλλά βάζουν ένα φίλο τους να το κάνει. Δυσκολεύονται να πάνε να διαπραγματευτούν με τον εκάστοτε επιχειρηματία. Πρόκειται για έναν εμετικό σεξισμό! Μ’ ενδιαφέρει το θέμα των γυναικών και το πώς υπάρχουμε μέσα σ’ αυτή τη δουλειά ως γυναίκες. Έχουμε ανάγκη συσπείρωσης και διεκδίκησης και σκοπεύω ν’ ασχοληθώ. 

Το 2020 φεύγει. Είστε η τελευταία μας συνέντευξη στο koutipandoras.gr. Θα ήθελα μία ευχή για τους αναγνώστες μας.

Εύχομαι δύναμη. Να αντιστέκοναι οι άνθρωποι σε όλα αυτά που δεν τους αναλογούν και δεν τους αρέσουν. Επίσης, να διεκδικήσουν όλα αυτά που δικαιούνται, που τους ανήκουν και τους αξίζουν. 

* Το CD των Νατάσσας Μποφίλιου – Θέμη Καραμουρατίδη – Γεράσιμου Ευαγγελάτου με τίτλο «Η εποχή του θερισμού» κυκλοφορεί από την Cobalt Music

** Οι φωτογραφίες είναι του Κώστα Αυγούλη