Μονταριστό ή μπουκαριστό

Η Θεσσαλονίκη είχε κάποτε 250 βιοτεχνίες υποδημάτων με χιλιάδες εργαζομένους: πατρονίστ, κόφτες, φοντοράφτες, μονταριστές. Σήμερα έχουν απομείνει ελάχιστοι υποδηματοποιοί στην πόλη που κρατούν ζωντανή την πανάρχαια τέχνη στον επαγγελματικό της χάρτη. Ενας από αυτούς, νέος στο επάγγελμα, διδάχτηκε τη βασική τεχνογνωσία από έναν έμπειρο μάστορα που εδώ και 40 χρόνια σχεδιάζει και φτιάχνει χειροποίητα παπούτσια.

Στέλιος Ψάλτης

Σχεδιαστής, υποδηματοποιός

Ερημη η Πτολεμαίων σήμερα.

Κάθε μέρα πια. Κάποτε αυτό το κτίριο είχε έναν καφετζή με τέσσερις βοηθούς και δεν προλαβαίνανε. Μέχρι τα τέλη του ’80 ήταν ένας δρόμος γεμάτος βιοτεχνίες. Το απόγευμα που σχολούσαν οι εργαζόμενοι έβλεπες ένα λεφούσι κόσμο να βγαίνει από τα κτίρια. Τώρα είμαστε τρεις και ο κούκος. Αλλαξαν οι συνθήκες, πώς να σταθείς;

Εσείς όμως είστε ακόμη εδώ.

Τα τελευταία χρόνια κάναμε στροφή στα παπούτσια χορού, λάτιν και τάνγκο, φτιάχνουμε –γιατί ξέρουμε τη δουλειά καλά– και δύσκολα καλαπόδια, ειδικά παπούτσια για πόδια με προβλήματα και μεγάλα νούμερα που δεν πουλάνε τα μαγαζιά και έτσι βρήκαμε πάλι την υγειά μας.

Πότε μπήκατε στον κόσμο της υποδηματοποιίας;

Από παιδί, ήταν η δουλειά του πατέρα μου. Το ’79 φτιάξαμε με τον αδερφό μου τη δική μας βιοτεχνία. Μια εποχή βγάζαμε 300 ζευγάρια γυναικείες δερμάτινες μπότες την ημέρα. Είχαμε 75 άτομα προσωπικό. Σιγά σιγά μείναμε τρεις άνθρωποι. Δουλεύουμε πλέον μόνο λιανική κατά παραγγελία. Παλιότερα σχεδίαζα, έφτιαχνα πατρόν και για άλλους κατασκευαστές, τώρα όμως αναλαμβάνω μόνο ξεχωριστές περιπτώσεις.

Θυμάστε μια αξέχαστη στιγμή στη δουλειά σας;

Μια χρονιά, γύρω στο ’80, είχα βρει στα ταμπάκικα μια παρτίδα άσπρα δέρματα σε καλή τιμή. Ητανε χειμώνας αλλά την αγόρασα. Εκείνες τις μέρες είδα σε ένα περιοδικό ένα ζευγάρι άσπρες μπότες. Φτιάχνω λοιπόν στο εργαστήριο ένα δείγμα. Από τον κόφτη μέχρι τους φοντοράφτες νόμιζαν ότι τα ’χασα και έκανα λάθος στις σημειώσεις να κόψουν και να ράψουν άσπρα δέρματα χειμωνιάτικα. Εξω στα μαγαζιά που τις δειγμάτιζα νόμιζαν ότι τρελάθηκα. Επέμεινα όμως και σύντομα άρχισαν οι παραγγελίες και δεν προλαβαίναμε. Δέκα άσπρες μπότες και μισή καφέ! Οι συνάδελφοι έψαχναν να βρουν άσπρα δέρματα στα ταμπάκικα και εμείς ήμασταν καβάλα στο άλογο!

Παρακολουθείτε ακόμη τη μόδα;

Βεβαίως, θέλω να είμαι ενήμερος. Παλιότερα έκανα και ταξίδια στη Γερμανία και την Ιταλία εναλλάξ.

Τι ιδιαίτερο έχουν τα παπούτσια για χορό που φτιάχνετε;

Τα φτιάχνω σε σχέση με το τι είδα εγώ στην πράξη παρατηρώντας τις κινήσεις των χορευτών. Εφερα εδώ ένα ζευγάρι επαγγελματίες και κάνανε δοκιμές χορεύοντας μέχρι να το βρω. Ολη η ιστορία είναι στη δομή – η κατασκευή στον πάτο κάνει τη διαφορά. Για τους λάτιν χορούς ο πάτος του παπουτσιού πρέπει να λυγίζει πάνω κάτω, στο τάνγκο πρέπει να λυγίζει μόνο πάνω και να ’χει ενίσχυση στο μετατάρσιο. Κάθε παπούτσι γίνεται στο πόδι του πελάτη. Οπως και για έναν άνθρωπο με προβλήματα στα πόδια το κάθε μοντέλο είναι μοναδικό. Φτιάχνουμε το δικό του καλαπόδι. Εμείς λόγω του σχεδιαστικού τμήματος που έχουμε μπορούμε να φτιάξουμε οποιοδήποτε παπούτσι μας ζητήσουν, μια δουλειά που δεν την κάνουν άλλοι.

Τι θέλει ένα παπούτσι ώστε να το φοράς και να πετάς;

Ολα παίζουν ρόλο και κυρίως ποιος θα το φτιάξει. Αν θέλεις να κάνεις μια γνήσια κατάσταση θα έχεις αποτέλεσμα με επιμονή και μεράκι. Τη δουλειά μου την αγαπώ και την πιστεύω και όσο θα είμαι στα πόδια μου θα ασχολούμαι με το σωστό παπούτσι που πρέπει να φοράει ο καθένας ανεξαρτήτως χρήσεως, προβλήματος ή μεγέθους.

Θοδωρής Σκέντος

Χειροτέχνης

Από πότε κατασκευάζεις παπούτσια;

Ξεκίνησα πριν από έξι χρόνια. Ηθελα πολύ να φτιάξω παπούτσια με τον πιο απλό τρόπο, μόνο με τα χέρια μου. Δεν είχα καμμιά τεχνογνωσία αλλά πειραματίστηκα. Σύντομα γνώρισα σε ένα μπαρ τον Σωτήρη –είχε τελειώσει τη σχολή υποδηματοποιίας, τότε που υπήρχαν ακόμη στη Θεσσαλονίκη πολλές βιοτεχνίες– και προθυμοποιήθηκε να μου φέρει ένα καλαπόδι και να μου δείξει την πιο απλή μορφή για να φτιάξεις ένα παπούτσι, το «μπουκαριστό», που δεν διαφέρει από την αρχική μου ιδέα.

Τι είναι το «μπουκαριστό»;

Είναι αυτό που ράβεται όλο στο χέρι μαζί με τον πάτο και μετά «μπουκάρει» το καλαπόδι μέσα για να σχηματοποιηθεί το παπούτσι. Δεν ράβεται πάνω στο καλαπόδι όπως το «μονταριστό». Είναι μια πολύ παλιά τεχνική που την εγκατέλειψαν εδώ και χρόνια. Είναι μπελαλίδικο αλλά μερακλίδικο παπούτσι και πολύ ανθεκτικό. Παλιοί μάστορες μου είπαν ότι μόνο σε ιδιαίτερους πελάτες έκαναν «μπουκαριστά» παπούτσια.

Πώς βλέπουν οι παλιοί μάστορες τη δουλειά σου;

Συγκινούνται αλλά και αναρωτιούνται γιατί το κάνω. Είναι μια δύσκολη κατασκευή, θέλει χρόνο, δεν μπορείς να κάνεις μεγάλη παραγωγή, ο κόπος της δεν πληρώνεται και δεν έχεις περιθώριο λάθους. Αν κάτι δεν πάει καλά το κάνεις όλο από την αρχή. Οταν ήρθε ο καιρός να βάλω τη σόλα στο πρώτο παπούτσι που θεωρούσα σωστό και να το δείξω σε κάποιον έμπειρο να το δει, ο Σωτήρης μου σύστησε τους αδερφούς Στέλιο και Θόδωρο Ψάλτη ως τους καλύτερους στη Θεσσαλονίκη για να συμβουλευτώ. Ετσι μαθαίνοντας όσα γενναιόδωρα μου έδειξε ο κ. Στέλιος δεν παιδεύομαι πια με τα στάμπα μου (πατρόν). Νομίζω ότι με βοήθησαν γιατί ως παλιοί μάστορες θεώρησαν ότι είναι μια τέχνη που πρέπει να μείνει.

Εχεις αντιμετωπίσει κάποιο περιστατικό που δεν ξεχνάς;

Πέρυσι μια κυρία μπήκε στο μαγαζί και μόλις με είδε στον πάγκο να φτιάχνω ένα παπούτσι συγκινήθηκε. Η καταγωγή της είναι αρμένικη. Ο παππούς της, ο τελευταίος από τα έντεκα αδέρφια του και ο μόνος που δεν σπούδασε, έμαθε την τέχνη του υποδηματοποιού. Οταν βρέθηκαν πρόσφυγες στην Αμερική ήταν αυτός που δούλεψε για να επιβιώσει όλη η οικογένεια επειδή ήξερε μια τέχνη. Ετσι η κυρία Κάθι Νας είχε μεγάλη αγάπη στα παπούτσια. Της έφτιαξα πέντε ζευγάρια και τα πήρε μαζί της στην Αμερική!

Σε ποια άλλα μέρη του κόσμου έχουν φτάσει τα παπούτσια σου;

Εχω φωτογραφίες τους στο Μάτσου Πίτσου στο Περού, στην Ινδονησία, στο αστέρι του Μίκυ Μάους στη λεωφόρο της Δόξας στο Χόλιγουντ, στην Κωνσταντινούπολη και σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Επίσης, έχω κάνει την πρώτη μικρο-εξαγωγή σε έναν Ελληνα μόνιμο κάτοικο στην Ταϊβάν.

Πόσα ζευγάρια φτιάχνεις την εβδομάδα;

Ράβω σίγουρα ένα και ποτέ πάνω από τρία. Με προστατεύσει η κατασκευή που θέλει χρόνο και έτσι διατηρώ τη χαρά της δημιουργίας αλλά και τα χέρια μου να μην πάθουν ζημιά.

Τι θέλει ένα παπούτσι για να ’ναι σωστό;

Επιμέλεια, συγκέντρωση και μεράκι. Για μένα είναι απόλαυση η κατασκευή του και νιώθω μεγάλη ευχαρίστηση να το βλέπω φορεμένο. Πρόσφατα συνάντησα το παιδί που αγόρασε πριν από πέντε χρόνια το πρώτο σωστό ζευγάρι που έφτιαξα τα φορούσε και συγκινήθηκα.