Μια απλή – απλούστατη Αντιγόνη αυτή της Επιδαύρου

Η Αντιγόνη που πάρα πολλοί είδαμε στην Επίδαυρο όπως φάνηκε στους αριθμούς το Παρασκευοσάββατο που πέρασε, δεν μου φάνηκε σε πρώτη ανάγνωση τόσο κακή. Ή τουλάχιστον όχι κακή για τους λόγους που άκουσα.

Τα κοστουμοκάπελα και οι τρίποδες παρατημένες καρέκλες μιας ούτως ή άλλως ανισόρροπης κοινωνίας που ρέει ηρακλείτεια προς πάσα κατεύθυνση, μετασχηματίζεται εκ των έσω και αναπόφευκτα τρεκλίζει “σε τούτο το τρομακτικό ταξίδι του χαμού” που προειδοποιεί κι ο Καββαδίας, δεν με αποθάρρυναν και τόσο. Ίσα ίσα μπορώ να πω σε κάποιο βαθμό ότι μου φάνηκαν αναζωογονητικά στοιχεία για το έργο, το οποίο κι αν έχουμε δει να παίζεται κατά καιρούς στατικά, χωρίς καμία απολύτως πνοή. Με το στήθος σφιγμένο, με πρόζα, σχεδόν μουσειακά, σαν απαγγελία που υποχρεούμαστε να καταλάβουμε ως σύγχρονοι θεατές και μάλιστα να συμμεριστούμε. Τα ξέφρενα ζεϊμπέκικα του χορού όπως και του Κρέοντα να κουβαλούσαν ενδεχομένως κι έναν γοητευτικό αντίλαλο από τον ψηλό εκείνο χορό των ονειρικών φιγούρων του Μπέργκμαν στην Έβδομη Σφραγίδα, και τον μετέπειτα εκστατικό χορό στο σουρεαλιστικό 8½ ενός κάποτε νέο-ρεαλιστή Φελίνι. Ο χορός και η λύπη πάνε μαζί. Αγκαλιάζονται και βγάζουν το ένα μέσα από το άλλο του καθενός τον υπόλοιπο εαυτό που λείπει χωρίς αυτή την ωραία σύγκρουση. Μία λύπη που καταφεύγει στον όρθιο περήφανο χορό αναδεικνύεται περισσότερο εξ αντιθέσεως. Ζωηρεύουν μεγαλύτερα τα χρώματά της. Όλο το δημοτικό τραγούδι κάπου εκεί πατάει ούτως ή άλλως, και κατ’ επέκταση το ρεμπέτικο, το λαϊκό, κτλ. Αυτό δεν ήταν το δικό μου πρόβλημα.

Το πρόβλημα προέκυψε κάπου στην μέση και ειδικά προς το τέλος. Όπου το έργο παίρνει εμφανέστατα την αρχαιοελληνική ύβρη και αρχίζει να την τσαλακώνει ενώπιον όλων σε αμαρτίες. Όπου ο θεατής δεν γίνεται πλέον μάρτυρας του παραπατήματος της ανθρώπινης συμπεριφοράς των Κρέοντα και Αντιγόνης, το οποίο και πληρώνουν ο καθένας τους με τον δικό του οριστικό τρόπο, αλλά μιας υπεραπλουστευμένης πάλης καλού – κακού. Αγάπης – μίσους. Ο μισητός από όλους Κρέων απομένει στο τέλος στην άκρη μόνος, ενώ τις αναστημένες ψυχές της αδικοσκοτωμένης Αντιγόνης, του Αίμονα και της Ευρυδίκης τις υποδέχεται ο χορός και όλοι μαζί πανηγυρίζουν. Νίκη! Αλλά και μια βαθύτατη εξευτελιστική ήττα για το περιπετειώδες πνεύμα. Το πραγματικό μετέωρο της ανθρώπινης κατάστασης αντικαταστάθηκε γρήγορα απ’ την κουλτούρα της αθανασίας και των εδραιωμένων κατάλοιπων του χριστιανισμού. Οι αχανείς Προσωκρατικοί από έναν τακτοποιημένο Πλάτωνα. Η Ανάγκη από μια εύκολη εξίσωση Παραδείσου – Κόλασης, σαν να προϋποτίθεται το στήσιμο μιας κοινωνίας ψυχών που αποτελείται από μεν κι από δε, και όχι από ανώτερους διαπεραστικούς καιρούς, κατακλύζοντα περιβάλλοντα, αφόρητες αδυναμίες, εγωισμούς και πάθη. Σαν η ανθρώπινη ζωή πάνω και μέσα στη φύση να μην είναι από μόνη της μια μέγιστη διαρκής αλαζονεία που θα λάβει κι αυτή αναπόφευκτα το δικό της τέλος. Σαν το ανθρώπινο στοιχείο να μην είναι μέρος μιας ευρύτερης νομοτέλειας, μα το παπικό κέντρο των συμπαντικών πάντων. Σαν η παγκόσμια λογοτεχνία να μη μας πέρασε ακόμη αυτό το σημαντικό της κληρονόμημα που προήλθε από την ίδια την αττική τραγωδία: το μεταβαλλόμενο στοιχείο της ανθρώπινης συνθήκης. Την ανυπόταχτη υποκειμενικότητα απέναντι στη σύλληψη του κόσμου. Τη μηδενική απολυτότητα. Τη ρευστότητα. Το ασχημάτιστο. Αυτό το εν εξελίξει μέχρι νεωτέρας.

Αν είναι τεράστιοι οι αρχαίοι τραγωδοί, ο βάρδος Σαίξπηρ, ο βόρειος Ίψεν κι ο Ντοστογιέφσκι, αν θεωρούνται οικουμενικοί, είναι για αυτό. Είναι γιατί οι ήρωες τους είναι κάτι πολύ πιο σύνθετο από ένα καλοσχηματισμένο συμπέρασμα, όπως βγήκε στην παράσταση της Αντιγόνης. Είναι πλήθος ατόμων, πλήθος νόων ο καθένας τους ξεχωριστά. Σε αυτούς τους συγγραφείς όλα είναι ασαφή, όλοι οι χαρακτήρες ένα ανικανοποίητο χάος. Στην παράσταση όλα τους πάλι ανακουφιστικά όμορφα, σε περίγραμμα και παντελώς ξεκάθαρα. Καμία αναρώτηση. Κανένας υπαινιγμός – και η τέχνη κι αν πρόκειται για το βασίλειο του υπαινιγμού!

Δεν έφυγα με το δίλλημα στη ψυχή, αλλά με τη σιγουριά στο χέρι. Δεν έφυγα τόσο με απορία, όσο με απαντήσεις. Όχι με έναν ανήσυχο Σοφοκλή, μα με έναν ετοιμόλογο Χριστό, όπως τελοσπάντων μας τον έχουν μάθει. Εκεί εμένα μου ισοπέδωσαν το έργο, δυστυχώς.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr