Max von Sydow (1929 – 2020): «Έφυγε» ένας από τους σημαντικότερους ηθοποιούς του 20ου αιώνα

Με αφορμή το θάνατο του ηθοποιού Max von Sydow, λίγο πριν κλείσει τα 91 του χρόνια, κάθισα και ξανάδα μετά από πολλά χρόνια την «Έβδομη σφραγίδα» του τεράστιου Ingmar Bergman (1918 – 2007). Προηγουμένως, έβλεπα στον ΣΚΑΪ τη Σία Κοσιώνη στην εκπομπή που διαφημιζόταν ως «Όλη η αλήθεια για τον κορονοϊό» να συνομιλεί με τους καλεσμένους της για την παγκόσμια οικονομική κρίση που θα επιφέρει η πανδημία, για την πτώση των αγορών, για τις συνέπειες στη μικρή ήδη φτωχευμένη Ελλάδα κλπ. Μίζερα πράγματα δηλαδή και στενόχωρα. Ευτυχώς που με την ευκολία πια του διαδικτύου μπορείς να βρεις αριστουργήματα κι έτσι η ταινία του Bergman με όλη της τη φιλοσοφική διάθεση μού έφτιαξε πραγματικά την υπόλοιπη νύχτα. 

Κι αν σήμερα βρισκόμαστε εν μέσω μιας άγριας, απ’ ότι λένε, πανδημίας που ποιος ξέρει πόσους νεκρούς θ’ αφήσει πίσω της, η ανθρωπότητα έχει περάσει στην ιστορία της πολλές άλλες πανδημίες, πολύ πιο φρικιαστικές και δύσκολες στην αναχαίτιση τους. Η ασπρόμαυρη «Έβδομη σφραγίδα», για παράδειγμα, που γυρίστηκε το 1957, διαδραματιζόταν στη Σουηδία την περίοδο του «Μαύρου Θανάτου», που διήρκεσε από το 1347 μέχρι το 1351, σκοτώνοντας μαρτυρικά σχεδόν 200.000.000 ανθρώπους σε Ευρώπη και Ασία και αλλάζοντας τα πληθυσμιακά δεδομένα του πλανήτη. 

Μεταφέροντας στη μεγάλη οθόνη ένα δικό του θεατρικό έργο, ο Bergman αξιοποίησε όλες τις θρησκειολογικές εσχατολογικές αναφορές, από την «Αποκάλυψη» του Ιωάννη μέχρι τις μεσαιωνικές δοξασίες περί θανάτου, κι έφτιαξε ένα συγκλονιστικό κινηματογραφικό δοκίμιο. Έδωσε στον 28χρονο ηθοποιό Max von Sydow τον ρόλο του Ιππότη Antonius Block και τον έβαλε να παίξει μία παρτίδα σκάκι με τον Θάνατο – Bengt Ekerot. Άτυχος αυτός ο Ekerot! Δεν του έμελλε να έχει τη μακροζωΐα του συμπρωταγωνιστή του, αφού πέθανε το 1971, σε ηλικία μόλις 51 ετών, από τις καταχρήσεις. Μόνο η φιγούρα του διασώθηκε στην «Έβδομη σφραγίδα» να παίζει σκάκι ως Θάνατος με τον Ιππότη δίπλα στη θάλασσα. 

Ο Max von Sydow, αντίθετα, έκανε μεγάλη καριέρα. Τον Bergman που του άλλαξε τη ζωή και συνεργάστηκαν σε πολλές ταινίες του, τον είχε γνωρίσει δυο χρόνια πριν, το 1955, όταν άφησε τη γενέτειρα του, το Lund της Σουηδίας, για να μετοικήσει στην πόλη Malmo και να γίνει μέλος του Malmo City Theater. Ο Bergman, που διηύθυνε καλλιτεχνικά τον θεατρικό οργανισμό, καθ’όλη τη διάρκεια της πιο γόνιμης κινηματογραφικής καριέρας του, δεν σταμάτησε να συνεργάζεται και στο θέατρο με τον Max von Sydow. Άλλωστε, επρόκειτο για έναν Σουηδό ηθοποιό που είχε βρεθεί στο Malmo με σοβαρές θεατρικές σπουδές από τη δραματική σχολή του Βασιλικού Θεάτρου της Στοκχόλμης και με ένα σημαντικό κρατικό βραβείο σε νέους ανερχόμενους ηθοποιούς. 

Ο Bergman, ακόμη, ήταν εκείνος που σύστησε στον Max von Sydow να μη φύγει στο Χόλιγουντ όταν του προτάθηκε να υποδυθεί τον Ιησού Χριστό σε μία συντηρητική αμερικανική κινηματογραφική μεταφορά του βίου του Θεανθρώπου. Κι εκείνος, ενώ από το 1959 απέρριπτε τις προτάσεις Αμερικανών παραγωγών, δέχτηκε τελικά να παίξει τον Χριστό στην ταινία «The Greatest Story Ever Told» (1965) του George Stevens. Σχεδόν αστείο να βλέπεις τον Max von Sydow ως τον απόλυτο Ιησού Χριστό των Καθολικών, αυτόν, που υπήρξε μια ζωή αγνωστικιστής και άθεος. Ήταν η αρχή, όμως, της μεγάλης διεθνούς καριέρας του που θα έφτανε στο απόγειο της από το δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 μέχρι και τις μέρες μας, εφόσον δούλευε ακατάπαυστα – παρεμπιπτόντως, η τελευταία ταινία του Max von Sydow ήταν το «Echoes of the past» του Έλληνα του εξωτερικού, Νικόλα Δημητρόπουλου, για τις ανάγκες της οποίας μάλιστα είχε έρθει πριν από ένα χρόνο στα Καλάβρυτα. Η ταινία βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο στάδιο του post production.

Η φιλμογραφία του είναι ιλιγγιώδης και δεν ξέρεις πραγματικά σε ποια ταινία και σε ποιον δημιουργό να πρωτοαναφερθείς! Σταχυολογώ μερικές μόνο από τις πιο σημαντικές ταινίες, στις οποίες τον είδαμε επί σειρά δεκαετιών: Το «Hawaii» (1966) του George Roy Hill, που εμφανίζονταν και οι δυο γιοι του – καρποί του πρώτου γάμου του με τη Σουηδή ηθοποιό Christina Olin. To «The Kremlin Letter» (1970) του John Houston και ο θρυλικός «Εξορκιστής» (1973) του William Friedkin, όπου υποδύθηκε τον ασθενικό Father Merrin. Ο «Εξορκιστής» πρέπει νά’ναι και η πιο διάσημη ταινία του, διότι αλήθεια είναι πως δεν έσπαγαν τα ταμεία όλες οι αμερικανικές ταινίες που συμμετείχε. Του χάρισε, πάντως, υποψηφιότητα για χρυσή σφαίρα ερμηνείας, κάτι που είχε συμβεί και στο παρελθόν, κυρίως όμως τον έκανε μία χαρακτηριστική φιγούρα του Καλού – εν προκειμένω του θεολογικού πάλι στοιχείου – στον κινηματογράφο του τρόμου. Τον είδαμε ακόμη στις «Τρεις μέρες του Κόνδορα» (1975) του Sydney Pollack, στην «Καρδιά του σκύλου» (1976) του Alberto Lattuada, στο «Flash Gordon» (1980) του Mike Hodges, στο «Κόναν ο Βάρβαρος» (1982) του John Milius και στο «Πελέ ο Κατακτητής» (1987) του Billie August – από ένα σημείο και μετά, ο Max von Sydow συμμετείχε κατά μέσο όρο σε πέντε ταινίες το χρόνο, εξ ου και μιλάμε για μία ιλιγγιώδη φιλμογραφία. Ηθοποιός – χαμαιλέοντας, μπορούσε να παίζει ή να δανείζει απλά τη φωνή του σε αμερικανικά μπλοκμπάστερ των 80s – 90s και ταυτόχρονα να επιστρέφει πάντα στην αγαπημένη του Σουηδία, συνεργαζόμενος με συμπατριώτες του σκηνοθέτες, σαν τον Tage Danielsson και τον Jan Troell. Εννοείται πως ποτέ δεν σταμάτησε να είναι επιστήθιος φίλος και συνεργάτης του Ingmar Bergman, με τελευταία τους ταινία το «The Touch» (1971).

Άξιες αναφοράς και οι συνεργασίες του με τον David Lynch στο καλτ «Dune» (1984), με τον Woody Allen στο «Hannah and her sisters» (1986), με τον Lard von Trier στο «Europa» (1991, ως αφηγητής), με τον Steven Spielberg στο «Minority Report» (2002), με τον Martin Scorsese στο «Shutter Island» (2010) και με τον Δανό Thomas Vinterberg στο «Kursk» (2018), μία απ’ τις τελευταίες ταινίες του.  

Ο Max von Sydow πέθανε την περασμένη Κυριακή, 8 Μαρτίου, στο σπίτι του, στην Προβηγκία της Γαλλίας, από φυσικά αίτια. Ήταν γεννημένος στις 10 Απριλίου του 1929, επομένως σε ένα μήνα ακριβώς θα γινόταν 91 ετών. Αφήνει την 7η Τέχνη φτωχότερη και τους λαούς του κόσμου να παλεύουν με μία θανατηφόρο πανδημία, σαν τη μαύρη πανώλη που πριν από 63 χρόνια ενέπνευσε το πιο χαρακτηριστικό του πέρασμα από τη μεγάλη οθόνη. Ο ίδιος είχε δηλώσει το 2012 πως ο Ingmar Bergman, λίγο πριν πεθάνει, του είχε υποσχεθεί πως θα τον επισκεπτόταν ως απόδειξη μεταθανάτιας ζωής. Κι όταν ο δημοσιογράφος ρώτησε αν αυτό συνέβη πράγματι, ο Max von Sydow απάντησε καταφατικά χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες.