Μας συγχωρείτε αλλά ο Σίντνεϊ Πουατιέ δεν θα ‘ρθει απόψε

Ένας από τους ελάχιστους έως σήμερα Αφροαμερικάνους ηθοποιούς που κατάφερε να αναγνωριστεί η αξία του στις πολυτάραχες δεκαετίες του ‘50 -’60 στην Αμερική. Ο Σίντεϊ Πουατιέ έφυγε από την ζωή στα 94 του χρόνια την περασμένη Παρασκευή αφήνοντας πίσω του μια σπουδαία κληρονομιά σε ένα Χόλυγουντ που παραμένει..κατάλευκο.

Την Παρασκευή η Κάθριν Χεπμπορν και ο Σπένσερ Τρέισι υποδέχτηκαν τον Σίντεϊ Πουατιέ σε ένα δείπνο στον Παράδεισο. Ο Πουατιέ άφησε αυτόν τον κόσμο, που αλλάζει με αργούς ρυθμούς, για να συναντήσει αγαπημένους και από καιρό χαμένους φίλους. Ξέρω τι σκέφτεστε: «Α, καλά ΑΝ υπάρχει άλλη ζωή». Θα ήταν παρήγορο αν υπάρχει, μα ακόμα και αν δεν υπάρχει και ως κομμουνίστρια τείνω στην μη ύπαρξη της, υπάρχει ακόμα η ταινία όπου ξανά και ξανά ο Πουατίε μπαίνει ως μαύρος σε ένα σπίτι μεσοαστών λευκών Αμερικάνων. Επανάσταση για την εποχή και την μεγάλη οθόνη καθώς σε πολλές πολιτείες της Αμερικής, το 1967 όταν γυρίστηκε η ταινία, οι διαφυλετικοί γάμοι ήταν απαγορευμένοι. Μα ακόμα και εκεί που δεν ήταν απαγορευμένοι, ο ρατσισμός καλά κρατούσε μέσα στα κεφάλια των ανθρώπων.

Η παρουσία, όχι μόνο των Αφροαμερικάνων αλλά και άλλων φυλών στο κινηματογραφικό πανί ήταν ταμπού για πολλές δεκαετίες. Οι ρόλοι ήταν συγκεκριμένοι, κυρίως υποστηρικτικοί, και σε αντίθεση με τους λευκούς πρωταγωνιστές που ήταν πάντα πιο έξυπνοι και πιο καλοί από τους υπόλοιπους. Συνθήκη που συνέχιζε να συμβαίνει μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του ‘90 όπου όλα τα δίδυμα, σε αστυνομικές κωμικές ταινίες κυρίως, αποτελούνται απαραίτητα από έναν πειθαρχημένο λευκό και έναν τρελούτσικο αφρικανικής ή ασιατικής καταγωγής συνέταιρο.

Ο Πουατιέ τα κατάφερε όσο λίγοι σε μια δύσκολή εποχή. Ονομάστηκε ο ‘’Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ των ταινιών’’ σπάζοντας τα στερεότυπα που ήθελαν τους έγχρωμους ηθοποιούς να παίζουν συγκεκριμένους χαρακτήρες. Αυτό δεν τον έθεσε στο απυρόβλητο βέβαια. Πολλοί υπογράμμισαν, κάπως χαιρέκακα, πως αυτό το ΄΄σπάσιμο’’ ήταν επιλεκτικό αφού επέλεγε ρόλους με βάση την αντίθεση με τους στερεοτυπικούς χαρακτήρες των άλλων έγχρωμων ηθοποιών. Εν ολίγοις, κατηγορήθηκε πως επέλεγε ρόλους με χαρακτηριστικά λευκών σαν να τόνιζε πως εκείνος είχε καταφέρει να γίνει περισσότερο αποδεκτός από το σύστημα σε σχέση με τους υπόλοιπους έγχρωμους συναδέλφους τους. Χολυγουντιανές κακίες.

Από την πρώτη του ανάσα ο Πουατιέ έδινε μάχες όχι μόνο για την δική του αδικημένη φυλή αλλά για όλους. Γεννήθηκε πρόωρα στο Μαϊάμι της Φλόριντας στις 27 Φεβρουαρίου του 1927 . Κανείς δεν περίμενε πως θα ζούσε. Οι γονείς του ήταν πάμφτωχοι καλλιεργητές ντομάτας και ο πατέρας του δούλευε περιστασιακά σαν φορτηγατζής όποτε έβρισκε μεροκάματο. Καταγόταν από σκλάβους προγόνους της Aϊτής, οι οποίοι το έσκασαν από το νησί και εγκαταστάθηκαν στις Μπαχάμες. Το όνομα Πουατιέ είναι φυσικά γαλλικής προελεύσεως. Λέγεται πως προέρχεται από ένα πλούσιο Γάλλο γαιοκτήμονα στον οποίον ανήκαν δεκάδες σκλάβοι. Ήταν σύνηθες εκείνοι την εποχή οι πλούσιοι γαιοκτήμονες να βιάζουν ή να συνάπτουν σεξουαλικές σχέσεις με τις σκλάβες τους. Κάποια από αυτά τα παιδιά που γεννιόντουσαν λάμβαναν το επώνυμο της πλούσιας οικογένειας. Με αυτό το τρόπο εικάζεται πως έλαβε το όνομα και η οικογένεια του Πουατιέ.

Κερδίζοντας την πρώτη μάχη με την ζωή συνέχιζε να παλεύει. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο βάζει το χακί και υπηρετεί σε ψυχιατρική κλινική βοηθώντας τους στρατιώτες που γυρίζουν από μάχη να ξεπεράσουν τα ψυχολογικά τους τραύματα. Αγωνίζεται απέναντι σε ένα σύστημα που ‘’πετά’’ τους ήρωες του σχεδόν αβοήθητους μέσα σε ανθρωπο-αποθήκες σακατεμένων μυαλών. Θέλοντας να ξεφύγει προσποιείται και ο ίδιος ψυχική ασθένεια ώστε να αποστρατευτεί.

Απορρίπτεται από το θέατρο των Νέγρων γιατί δεν μπορεί να τραγουδήσει και να χορέψει έχοντας το αυτί του Βαν Γκονγκ στην μουσική, αν θέλουμε να αστειευτούμε. Ένα βασικό χαρακτηριστικό της Αφροαμερικανικής κοινότητας είναι η ιδιαίτερη σχέση τους με το τραγούδι και το χορό. Μορφές τέχνης που τους στήριξαν σε δύσκολες στιγμές στον καιρό της δουλείας και αποτελούσε συνεκτικό κρίκο τόσο με τις χαμένες πατρίδες και τους προγόνους τους όσο και με την σχέση τους με τον ίδιο τον Θεό ή τους θεούς αν ανήκαν σε παραδοσιακές θρησκείες. Αυτόματα η δυσκολία να αντιλαμβάνεται τον ρυθμό τον έθετε εκτός πολλών καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων του θεάτρου.

Η ευκαιρία στο θέατρο του ανοίγεται με την παράσταση ‘’Λυσιστράτη’’ στο Μπρόντγουει όπου στέφεται με αποτυχία μεν καταφέρνει δε, να πείσει τελικά τους υπευθύνους στο Θέατρο των Νέγρων να τον πάρουν στην παράσταση ‘’Άννα Λουκάστα’’, η οποία θα αποτελέσει και την πιο πετυχημένη παράσταση στην ιστορία του εν λόγω θεάτρου. Παρά την επιτυχία του μέχρι να εμφανιστεί στο κινηματογράφο κοιμάται σε στάσεις λεωφορείων..

Μέσα στην εποχή του Μακαρθισμού, ιδρύει την ‘’Επιτροπή Νέγρικων Τεχνών’’ η οποία αναλύει την επικρατούσα κουλτούρα της Αμερικής με αριστερή ματιά. Ο ίδιος αργότερα θα μάθει να μιλά άπταιστα την ρωσική γλώσσα και είμαι σχεδόν σίγουρη πως ένας φάκελος που θα τον χαρακτηρίζει ως φιλικά προσκείμενο σε κομμουνιστικές ιδέες κάπου σε κάποιο συρτάρι θα βρίσκεται.

Το 1950 εμφανίζεται στο πρώτο του φιλμ ‘’Αδιέξοδος’’ λαμβάνοντας το ρόλο του Αφροαμερικάνου γιατρού Λούθερ Μπρουκς ο οποίος κατηγορείται για το θάνατο ενός λευκού ασθενή. Η ταινία αυτή αποτέλεσε το κλειδί για την κινηματογραφική του καριέρα. Οι ρόλοι που λαμβάνει στην συνέχεια είναι όλο και πιο ενδιαφέροντες και περίπλοκοι σε σύγκριση με τους τυπικούς ρόλους των Αφροαμερικάνων.

Οκτώ χρόνια αργότερα έρχονται τα πρώτα βραβεία για την ταινία ‘’Όταν σπάσαμε τις αλυσίδες’’ με συμπρωταγωνιστή το Τόνι Κέρτις. Στο ρόλο δυο δραπετών το δίδυμο δίνει τα ρέστα του. Ο Πουατιέ κερδίζει εκτός αμερικανικής ηπείρου το βραβείο της ασημένιας Άρκτου στο φεστιβάλ Βερολίνου και το βραβείο BAFTA στην Μεγάλη Βρετανία. Ενώ τίθεται και υποψήφιος για βραβείο Όσκαρ το οποίο δεν λαμβάνει. Θα συμπληρώσει και άλλα βραβεία στα ράφια του το 1961 με την ταινία ‘’Ένα σταφύλι στον ήλιο’’. Η κινηματογραφική διασκευή του έργου, το οποίο είχε πρώτα παίξει στο θεατρικό σανίδι, θα του φέρει ένα ακόμα BAFTA και μια Χρυσή Σφαίρα. Θα φέρει και πονοκέφαλο στην επιτροπή των Όσκαρ που… πόσο να εξακολουθήσει να αγνοεί τον ταλαντούχο …μαύρο του Χόλυγουντ; Όχι για πολύ.

Η ταινία ‘’Κάτω από το βλέμμα του Θεού ‘’ το 1963 του φέρνει ένα Όσκαρ στην συλλογή των βραβείων και σηματοδοτεί μια ιστορική στιγμή για την παγκόσμια ιστορία. Για πρώτη φορά ένας Αφροαμερικάνος καταφέρνει να λάβει το βραβείο Όσκαρ και μάλιστα για ρόλο πρωταγωνιστικό. Η Αφροαμερικανίδα Χάτι ΜακΝτάνιελ είχε βραβευτεί με Όσκαρ β’ γυναικείου ρόλου για την ταινία ‘’Όσα παίρνει ο άνεμος’’ το 1939, 24 χρόνια πριν. Θα περάσουν άλλα 20 χρόνια για να πάρει Όσκαρ ένας ακόμη Αφροαμερικάνος ηθοποιός, ο Λουίς Γκόσετ Τζούνιορ για την ταινία ‘’Ιπτάμενος και Τζέντλεμαν’’.

Την ίδια χρόνια, τον Αύγουστο του 1963, λαμβάνει μέρος στην μεγάλη πορεία του προς στην Ουάσιγκτον και ακούει την διάσημη φράση από τα χείλη του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ‘’Έχω ένα όνειρο’’.

Χρονιά ορόσημο στέκεται και το 1967 για εκείνον όταν γυρνά δυο από τις πιο γνωστές στο ευρύ παγκόσμιο κοινό ταινίες του : ‘’ Στον κύριο μας με αγάπη ‘’ και το ‘’Μάντεψε ποιος έρχεται για δείπνο απόψε’’. Το τραγούδι της ταινίας ‘’To Sir, with love’’ γίνεται το χιτ της χρονιάς ενώ η δεύτερη ταινία βάζει σε σκέψεις την αμερικανική κοινωνία για τις διαφυλετικές σχέσεις. Δεν είναι η πρώτη φορά που ο Πουατιέ εμφανίζεται να ΄χει σχέση με μια λευκή γυναίκα στην μεγάλη οθόνη. Ακριβώς δυο χρόνια πριν είχε πρωταγωνιστήσει σε ταινία όπου ήταν ο σύντροφος μιας λευκής τυφλής ωστόσο η ταινία του 1967 έθετε το θέμα των διαφυλετικών σχέσεων επί τάπητος.

Οι συγκρούσεις στους δρόμους γίνονταν όλο και πιο έντονες και η αμερικανική κοινωνία εγκυμονούσε τις μεγάλες αλλαγές που θα την σάρωναν σε ένα χρόνο. Ο γαλλικός Μάης του ‘68 ήταν απλά το εναρκτήριο λάκτισμα για τις δυτικές νεολαίες όπου παντού σήκωναν κεφάλι. Η δολοφονία του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ θα στρέψει την αφροαμερικάνικη νεολαία προς στην βία και την δεκαετία του ‘70 οι ήρεμες φωνές για ειρηνική συνύπαρξη και αναγνώριση δικαιωμάτων θα ακούγονται όλο και λιγότερο κάτω από τις ιαχές βίαιων συμμοριών και εξτρεμιστικών ομάδων.

Τις δεκαετίες ‘70 και ‘80 ο Πουατιέ στρέφεται περισσότερο στην σκηνοθεσία. Η κωμωδία ‘’Τώρα δεν μας σταματά κανείς’’ με τους Τζιν Γουαιλντερ και Ρίτσαρντ Πράιορ θα μείνει στην ιστορία του κινηματογράφου σαν την πιο επικερδή κωμωδία Αφροαμερικάνου σκηνοθέτη με πάνω από 100.000.000 εισπράξεις.

Εμφανίζεται στην μίνι σειρά ‘’ Ξεχωριστά μα ίσοι’’ υποδυόμενος ένα πραγματικό πρόσωπο, το νομικό Θέργουντ Μάρσαλ. Ο Μάρσαλ υπήρξε ακτιβιστής υπέρ των δικαιωμάτων των Αφροαμερικάνων και ένας δικηγόρος θρύλος αφού κατάφερε στην υπόθεση Μπράουν εναντίον Εκπαιδευτικού συστήματος να αποδείξει την αντισυνταγματικότητα του δόγματος ‘’Ξεχωριστά μα ίσοι’’.

Αυτό το κατάπτυστο νομικό δόγμα στο Αμερικανικό Σύνταγμα είχε χρησιμοποιηθεί ώστε να δικαιολογεί τον φυλετικό διαχωρισμό τόσο εντός του εκπαιδευτικού συστήματος όσο και σε άλλους δημόσιους χώρους. Σύμφωνα με την 14η διάταξη του Αμερικανικού Συντάγματος όλοι οι πολίτες των ΗΠΑ είναι ίσοι μεταξύ τους, αυτό δεν άρεσε στις συντηρητικές πολιτείες του Νότου και έτσι εισήχθη το νομικό δόγμα ‘’Ξεχωριστά μα ίσοι’’. Θεωρητικά, δεν παραβιαζόταν η συνταγματική διάταξη αν οι παροχές που απολάμβαναν οι πολίτες των ΗΠΑ ήταν οι ίδιες έστω και αν υπήρχαν ξεχωριστά σχολεία ή νοσοκομεία. Ο Μάρσαλ απέδειξε πως όχι μόνο το νομικό δόγμα παραβίαζε την συνταγματική διάταξη αλλά πως οι παροχές απέναντι στους Αφροαμερικάνους ήταν άνισες σε σχέσεις με τους λευκούς πολίτες σε όλα τα επίπεδα. Η νίκη του απέναντι στο εκπαιδευτικό σύστημα το 1954 άνοιξε την πόρτα ώστε να καταργηθούν τα ξεχωριστά ιδρύματα και υπηρεσίες στην Αμερική.

Το 1997 κερδίζει βραβείο EMMY για την ενσάρκωση του Νέλσον Μαντέλα σε τηλεοπτική σειρά.Το κύκνειο άσμα του έρχεται το 2001 με την ταινία ‘’ The last brickmaker in America’’ κλείνοντας έτσι συνολικά 51 χρόνια πετυχημένης καριέρας.

Από το 1997 έως το 2007 γίνεται Πρέσβης στην Ιαπωνία για την χώρα του τις Μπαχάμες ενώ από το 2007 γίνεται μέλος της UNESCO. Μέχρι το τέλος της ζωής του έλαβε σωρεία τιμητικών βραβείων για την προσφορά του ως ηθοποιός και ακτιβιστής.

Το μικρό φτωχό παιδί από τις Μπαχάμες που μέχρι τα 23 του χρόνια κοιμόταν σε στάσεις λεωφορείων κατάφερε να ζήσει το αμερικάνικο όνειρο που πολλοί κυνηγούν αλλά λίγοι το κατορθώνουν. Ο Πουατιέ δεν σταμάτησε ποτέ να θυμάται από που καταγόταν και να αγωνίζεται ώστε να αλλάξει τις ζωές των άλλων, των λιγότερο τυχερών από εκείνον.

Θα κλείσουμε κυκλικά, όπως ξεκινήσαμε, με την φαντασία μας ο Πουατιέ να περιμένει πίσω από μια πόρτα που περιμένει να ανοίξει για να μια πρόσκληση σε δείπνο με όσα αγαπημένα πρόσωπα είχε χάσει. Μόνο που ξέρουμε πως κάθε τόσο θα ρίχνει κλεφτές ματιές και προς τα κάτω μέχρι επιτέλους η φυλή του όντως να γίνει ίση με την λευκή φυλή, όπως της αξίζει.