Μαρία Πετεβή: «Η Ιφιγένεια δεν θυσιάστηκε ούτε για την Ελλάδα ούτε για τη θεά»

Στην τραγωδία του Ευριπίδη «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» η κεντρική ηρωίδα πεθαίνει για έναν καταστροφικό και επεκτατικό πόλεµο. Τα δεινά του πολέµου υπήρξαν για τον Ευριπίδη πεδίο διερώτησης γύρω από διλήµµατα της ανθρώπινης ύπαρξης και για την αναζήτηση ενός διαφορετικού παραδείγµατος. Είναι η Ιφιγένεια το εξιλαστήριο θύµα της πολιτικής εξουσίας; Ποιος υπαγόρευσε τη θυσία της και µε ποιο τίµηµα; Οι χαρακτήρες σταδιακά θα απολέσουν το µυθικό ηρωικό υλικό για να µιλήσουν µε κοφτερή ειρωνεία ακριβώς στον πυρήνα της ανθρώπινης συνείδησης. Με αφορµή το σκοτεινό έργο του Ευριπίδη που ανεβαίνει στην Επίδαυρο σε σκηνοθεσία του Θέµη Μουµουλίδη (19 και 20 Αυγούστου) µιλήσαµε µε τη Μαρία Πετεβή. Η ηθοποιός που πρόσφατα αποχαιρέτισε τον ρόλο της Πηνελόπης στις «Αγριες µέλισσες» αντιµετωπίζει την Ιφιγένεια όπως την άνοιξη (ικανή να γεννήσει και να θανατώσει), θεωρεί εύλογες όλες τις αντιδράσεις του καλλιτεχνικού κόσµου για την αποφυλάκιση του ∆ηµήτρη Λιγνάδη και πιστεύει ότι διαχρονικά η γυναίκα καλείται από την κοινωνία να σηκώσει το βάρος κάθε άδικης θυσίας.

Η ηρωίδα πεθαίνει για έναν µάταιο και καταστροφικό πόλεµο. Ποια είναι η δική σου Ιφιγένεια;

Η «Ιφιγένεια εν Αυλίδι» είναι ένα από τα σπουδαιότερα έργα της αρχαιοελληνικής δραµατουργίας. Το κείµενο παρακολουθεί το απότοµο ταξίδι ενηλικίωσης της ηρωίδας, η οποία µεταβαίνει βίαια από την εποχή της αθωότητας σε έναν κόσµο κυνισµού και µισαλλοδοξίας. Η παράσταση εστιάζει στον αντιπολεµικό χαρακτήρα του έργου και στην ειρωνεία που το διατρέχει σε σχέση µε το διακύβευµα του πολέµου. Ποιοι θα κερδίσουν από αυτό τον πόλεµο; Γιατί γίνεται στα αλήθεια; Ποια είναι τα πραγµατικά του θύµατα; Η σκηνοθετική προσέγγιση εστιάζει στην έννοια της θυσίας και στη σύγκρουση της αγνότητας/καθαρότητας µε τη βία της εξουσίας.

Η Ιφιγένεια συµβολίζει κάθε «παράπλευρη απώλεια» του πολέµου;

Ακριβώς. Η παράσταση σκιαγραφεί έναν κόσµο αθωότητας που προσκρούει στη βαρυχειµωνιά και ισοπεδώνεται. Η ηρωίδα σταδιακά µεταµορφώνεται και οικειοποιείται τη φιλοσοφία της κυριαρχίας, για να την ξεγυµνώσει τελικά µπροστά σε όλους.

Ποια είναι τα διλήµµατα της ανθρώπινης ύπαρξης µε τα οποία µας φέρνει αντιµέτωπους η τραγωδία;

Η σύγκρουση του ανθρώπου µε τη µαταιοδοξία και τη φιλοδοξία του. Ο Μενέλαος και ο Αγαµέµνονας µπλέκονται µέσα σε αυτά τα δίχτυα, πέφτουν σε τραγικά λάθη και τελικά τρώνε τις σάρκες τους. Τίποτε δεν θα είναι το ίδιο µετά τη θυσία της Ιφιγένειας. Ο κύκλος της βίας και του αίµατος γίνεται χείµαρρος που τους καταπίνει όλους. Τα διλήµµατα που τίθενται σχετίζονται µε τη ζωή και τον θάνατο, την άγνοια και τη γνώση, την τύχη και την επιλογή. Είναι θέληµα της µοίρας και της θεάς αυτή η θυσία; Το περιτύλιγµα ενός χρησµού κάνει τη συγκεκριµένη πράξη να φαίνεται ότι αφορά κάτι ανώτερο: τα ιδανικά της πατρίδας. Τα πράγµατα όµως είναι πολύ πιο περίπλοκα και η εξουσία είναι έτοιµη να προχωρήσει µε φανατισµό σε εγκλήµατα στο όνοµα αυτών των ιδεών.

Ο Ευριπίδης θεωρείται ο ποιητής των παθών. Με ποιον τρόπο απογυµνώνονται οι χαρακτήρες από την ηρωική τους υπόσταση;

Ο Ευριπίδης αποδίδει ανθρώπινη διάσταση σε όλους τους ήρωες και µε αυτό τον τρόπο ο θεατής αισθάνεται οικειότητα. Τα ηρωικά και µακρινά περιεχόµενα δεν δηµιουργούν τόσο έντονες ταυτίσεις. Ο ποιητής εξανθρωπίζει τους χαρακτήρες και τους προσδίδει λάθη, πάθη, αδυναµίες, ψέµατα, εσωτερικές αντιφάσεις και συµπλέγµατα. Χρησιµοποιεί το σκωπτικό χιούµορ µε µαγικό τρόπο και καλλιεργεί την αίσθηση της αµφισβήτησης µέσα από τα λόγια των ηρώων του. Αυτά τα κείµενα είναι διαχρονικά επειδή φέρνουν τους χαρακτήρες πολύ κοντά στην ανθρώπινη διάσταση. Οι ήρωες κατακρηµνίζονται και γλιστρούν σε λάθη. Ο πυκνός και λυρικός λόγος του Ευριπίδη δηµιουργεί αυτόνοµους χαρακτήρες, οι οποίοι ταυτόχρονα µετατρέπονται σε σύµβολα.

Πάντοτε οι γυναίκες δεν είναι αυτές που καλούνται να θυσιαστούν; Αυτές σηκώνουν τα µεγαλύτερα βάρη µε αφορµή τη µητρότητα, την κοινωνία και τους συζύγους τους. Οι γυναίκες προσέχουν για να µην πει η γειτονιά ότι φοράνε κοντή φούστα, τα κορίτσια παλεύουν για να βγάλουν ασπροπρόσωπους τους γονείς τους και να συµµορφωθούν µε τα κυρίαρχα πρότυπα. Εχει εδραιωθεί το συγκεκριµένο κοινωνικό αφήγηµα. Η γυναίκα όµως συµπυκνώνει και τη δύναµη της φύσης, που έχει σαρωτική και απόλυτη ενέργεια. Εχω έντονα την αίσθηση ότι η Ιφιγένεια είναι η άνοιξη. Είναι ικανή να γεννήσει και να θανατώσει. Η ηρωίδα αντιλαµβάνεται τη µαταιότητα του πολέµου και συνδέεται ριζικά µε τα αποτελέσµατα που παράγει, ενώ βλέπει αυτά που οι ενήλικες δεν θέλουν να δουν. ∆εν την αντιµετωπίζω σαν ηρωίδα που θυσιάζεται για την Ελλάδα. Είναι σαν να µας φωνάζει: «Σας τα λέω όλα αυτά για να σας δείξω πόσο µικροί είµαστε και πόσο λάθος κάνετε. Χρησιµοποιώ τα δικά σας λόγια για να αντιληφθείτε τον παραλογισµό που φέρει όλη αυτή η κατάσταση». Είναι το µόνο πλάσµα στο έργο µε τόσο ανοιχτή καρδιά, ένα πλάσµα που δεν έχει µολυνθεί ακόµη από την ανάγκη της κυριαρχίας. Η σύγκρουση τη σκοτώνει. «∆εν θέλω να χυθεί σταγόνα αίµα» λέει χαρακτηριστικά. Περνάει µέσα από το κάτοπτρο για να φανερώσει την αλήθεια. ∆εν θυσιάζεται ούτε για την Ελλάδα ούτε για τη θεά.

Το µυθικό υλικό του Ευριπίδη συναντάει τη σηµερινή εποχή;

Το κείµενο είναι πιο επίκαιρο από ποτέ και αποτυπώνει τον τρόπο µε τον οποίο ο καπιταλισµός έχει καταφέρει να αρρωσταίνει όλο και περισσότερο τον άνθρωπο, να τον αποµακρύνει από την ίδια του τη φύση, να τον οδηγεί στον ναρκισσισµό και να τον αποκόπτει από οτιδήποτε συλλογικό. Ο άνθρωπος παλεύει για να υπερισχύσει εις βάρος των άλλων και χάνεται όλο και περισσότερο µέσα σε αυτήν τη δίνη. Τα δάση καίγονται, οι πόλεµοι εξελίσσονται διαρκώς –πότε φανεροί και πότε κρυφοί–, η πολιτική εξουσία συνεχίζει να παραπλανά την κοινωνία και να παραπληροφορεί. Ο µονόλογος του Μενέλαου παραµένει εξαιρετικά επίκαιρος και ας έχουν περάσει χιλιάδες χρόνια από τότε που γράφτηκε.

Η απελευθέρωση του ∆ηµήτρη Λιγνάδη προκάλεσε θυµό και απογοήτευση στον καλλιτεχνικό κόσµο, αλλά και αντιδράσεις σε θέατρα και συναυλιακούς χώρους. Τι σκέφτηκες στο άκουσµα της απόφασης;

Η κοινωνική αδικία γεννάει θυµό. Πόσα πράγµατα πρέπει να συµβούν ακόµη για να ξεχυθεί ο κόσµος στους δρόµους; Παρακολουθούµε σχεδόν σε καθηµερινή βάση γυναικοκτονίες και πολεµικές επιχειρήσεις, ενώ σε όλα τα παραπάνω προστίθενται και οι παράλογες αποφάσεις της ∆ικαιοσύνης. Ο κόσµος είναι θυµωµένος. Είναι αδιανόητο να κρίνεται κάποιος ένοχος για δύο βιασµούς και να αφήνεται ελεύθερος. Θεωρώ εύλογες τις διαµαρτυρίες και τη δυσαρέσκεια στον καλλιτεχνικό χώρο. Αντιλαµβάνοµαι τον συσσωρευµένο θυµό που υπάρχει για την ανεξέλεγκτη κοινωνική βία που βιώνουµε. Είµαι και εγώ θυµωµένη. ∆εν νοµίζω πως η συγκεκριµένη απόφαση µπορεί να νικήσει την αλήθεια.

Τι αποκόµισες από τον ρόλο της Πηνελόπης στις «Αγριες µέλισσες» και ποιος είναι ο απολογισµός σου για την πετυχηµένη σειρά που έφτασε στο τέλος της;

Οι «Άγριες µέλισσες» –ακόµη δεν έχω προλάβει να συνειδητοποιήσω το τέλος και να τις αποχαιρετίσω– ήταν ένα πανέµορφο ταξίδι µε πολλή κούραση και αγάπη. Όλοι οι συντελεστές κάναµε ό,τι καλύτερο µπορούσαµε για να σταθούµε µε ειλικρίνεια απέναντι στον κόσµο. Μια καθηµερινή σειρά εµπεριέχει έντονους ρυθµούς, ικανούς να σε κάνουν να παραιτηθείς. Όλοι λειτουργήσαµε σαν να µην υπήρχαν τα εµπόδια του χρόνου. Αυτό ήταν η νίκη µιας οµάδας. Το πάθος µπορεί να µεταµορφώσει τις ρεαλιστικές συνθήκες και να τις αναβαθµίσει. Θα µου πάρει χρόνο αυτός ο αποχαιρετισµός. Ζήσαµε τρία χρόνια και για κάθε µέρα συνέχεια µαζί. Θέλει χρόνο να βιώσεις το τέλος. Είµαι ευγνώµων που βρέθηκε αυτή η δουλειά στον δρόµο µου.

INFO

«Ιφιγένεια εν Αυλίδι» του Ευριπίδη

Μετάφραση: Παναγιώτα Πανταζή

Σκηνοθεσία: Θέμης Μουμουλίδης

19 και 20 Αυγούστου, Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου