Μανούσος Μανουσάκης: "Η αδιαφορία είναι ο χειρότερος εχθρός"

Πήρε ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα ελληνικά μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων, το «Ουζερί Τσιτσάνης» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη και το έκανε ταινία. Ο Μανούσος Μανουσάκης, σκηνοθέτης στο θέατρο, τον κινηματογράφο και την τηλεόραση δεν ξεχωρίζει κάποιο από τα τρία μέσα. «Είναι όλα τους παιδιά μου» λέει χαρακτηριστικά και μας εκμυστηρεύεται ότι το επόμενο πρότζεκτ του θα ήθελε να είναι ένα παραμύθι!

Συνέντευξη στους Παναγιώτη Φρούντζο, Κωνσταντίνο Καϊμάκη

-Πότε αποφασίσατε να γυρίσετε το «Ουζερί Τσιτσάνης» ;

Πριν από 5-6 χρόνια ήταν περίπου όταν διάβασα το βιβλίο του Γιώργου Σκαμπαρδώνη εντυπωσιάστηκα από το ύφος, τους χαρακτήρες του αλλά και το πλούτο των πληροφοριών που προσφέρει. Πρόκειται για ένα χρυσορυχείο γνώσης. Κάποια στιγμή σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να αποτελέσει εξαιρετικό υλικό καθώς προσφέρει σε ένα σεναριογράφο απέραντο φάσμα ενεργειών. Θεώρησα ότι θα μπορούσε να γίνει μια ταινία που θα τα είχε όλα: τον έρωτα, την ιστορία και φυσικά τον Τστσάνη.

-Είσαστε θαυμαστής του Βασίλη Τσιτσάνη;

Δεν είμαι… «τσιτσανολόγος» αλλά, ένας από τους εκατοντάδες χιλιάδες θαυμαστές του. Όπως κι οι περισσότεροι, φαντάζομαι,  γνωρίζω τη μεγάλη του καλλιτεχνική αξία.

-Σε σχέση με το βιβλίο τι είδους παρεμβάσεις κάνατε;

Με τους σεναριογράφους αποφασίσαμε να κρατήσουμε στο φιλμ όλα τα σημαντικά γεγονότα του βιβλίου αλλά να μετατοπίσουμε το βάρος στην ερωτική ιστορία και την εξόντωση των εβραίων της Θεσσαλονίκης από τους ναζί την περίοδο 1942-43.

-Υπάρχει μια σκηνή προς το τέλος της ταινίας όπου κάποιοι δωσίλογοι επιχειρούν να προπηλακίσουν 2 ελληνοεβραίες, όμως κάποιοι κάτοικοι αντιδρούν. Ποια στάση θεωρείτε ότι κράτησε ο λαός της Θεσσαλονίκης σε όλη αυτή την κατάσταση;

Αυτή η σκηνή που αναφέρετε είναι ενδεικτική της αντιμετώπισης που είχε η πόλη της Θεσσαλονίκης απέναντι στους εβραίους που βρίσκονταν υπό καθεστώς τρόμου και διωγμού. Υπήρχε βέβαια το παρακράτος που είχε πάντως δημιουργηθεί από πριν κι όχι με τη γερμανική κατοχή, όμως η πλειονότητα των θεσσαλονικιών δεν ήταν υπέρ της σφαγής των εβραίων. Κάποιο μεγάλο μέρος του πληθυσμού ήταν επίσης τρομοκρατημένο από όσα συνέβαιναν. Όμως το ποσοστό του ντόπιου πληθυσμού που συνήργησε μαζί με τους γερμανούς στην εξόντωση των εβραίων ήταν το ίδιο όπως και σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα ή την Γαλλία ή κάποια άλλη χώρα. Στην Αθήνα ήταν διαφορετικά γιατί η Αθήνα ήταν υπό ιταλική διοίκηση μέχρι να καταρρεύσει η Ιταλία και να φύγει από τον Άξονα. Τότε η Αθήνα πέρασε στα χέρια των γερμανών. Επί ιταλικής διοίκησης πάντως οι εβραίοι δεν διώχτηκαν πουθενά.

-Στην ίδια σκηνή ένας άντρας πάει να υπερασπιστεί τις εβραίες αλλά η γυναίκα του τον τραβάει από το χέρι λέγοντας του: «Μην μπλέκεις, πάμε να φύγουμε»…

Ναι, είναι χαρακτηριστική η σκηνή αυτή καθώς επισημαίνει άλλο ένα λόγο που οδήγησε στην εξόντωση των εβραίων. Εδώ φαίνεται καθαρά πως εκτός του ότι υπάρχουν όλων των ειδών οι άνθρωποι- οι χαφιέδες, οι δίκαιοι, εκείνοι που λοιδορούν, οι πιο φοβισμένοι αλλά και οι πιο θαραλλέοι- παρουσιάζεται ξεκάθαρα μια άλλη (πέρα από το ναζιστικό μηχανισμό, το παρακράτος κλπ) κύρια αιτία γέννησης του Ολοκαυτώματος. H αδιαφορία. Κι αυτή ίσως είναι ο χειρότερος εχθρός. Κι είναι σίγουρα η πιο επικίνδυνη,  γιατί αφορά την πλειοψηφία. 

-Αναγωγές με το σήμερα υπάρχουν στην ταινία σας;

Αυτή ερώτηση σας απαντά σε μια άλλη… ερώτηση! Στο γιατί κάναμε αυτή την ταινία σήμερα. Τώρα. Γιατί μέσω ενός μεγάλου συνθέτη, ο οποίος είναι ο παρατηρητής των γεγονότων ή ο μεταφραστής τους αν θέλετε που καταγράφει αυτά που συμβαίνουν γύρω του κι όταν χρειαστεί επεμβαίνει, και μέσω ενός μεγάλου έρωτα θέλαμε να δείξουμε τι είναι ο ναζισμός. Ποια είναι η πραγματική φύση της εν λόγω ιδεολογίας και τον παραλογισμό των φυλετικών διακρίσεων. Και τα δύο αυτά πράγματα είναι εξαιρετικά σημαντικά σήμερα. Με την άνοδο της ακροδεξιάς και των φασιστικών μορφωμάτων σε όλη την Ευρώπη και με την απειλή της έξαρσης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, η ταινία γίνεται πιο επίκαιρη από ποτέ. Θέλαμε λοιπόν να δείξουμε αυτά τα δύο στοιχεία για να θυμίσουμε σε όσους δεν γνωρίζουν τι σημαίνει ναζισμούς και σε  κάποια άλλα αρρωστημένα μυαλά ότι δεν πρέπει να ξεχνάμε τι έχει γίνει στο παρελθόν. Έτσι ώστε να μην επαναλάβουμε τα ίδια λάθη. 

-Μπήκατε στον πειρασμό να βάλετε αρχειακό υλικό στο φιλμ ή να αναφερθείτε με κάποιο τρόπο στη δράση της αντίστασης, του ΕΛΑΣ… ; 

Ψάξαμε να βρούμε αρχεία αλλά δεν βρήκαμε αρκετά. Μπορούσαμε να βάλουμε κάποια – κι ήταν στις σκέψεις μας- στο τέλος του φιλμ αλλά δεν υλοποιήσαμε την ιδέα αυτή για λόγους ομοιογένειας της ταινίας. Την εποχή πάντως που αναφερόμαστε στην ταινία ο ΕΛΑΣ δεν υπάρχει. Αρχίζει μόλις να σχηματίζεται. Υπάρχει όμως στη Θεσσαλονίκη αντίσταση πόλης κι αυτό καταγράφεται στην ταινία. Η δράση στο βουνό δεν έχει ακόμη ξεκινήσει. Όπως δεν υπάρχουν ακόμη οργανωμένες μονάδες ταγματασφαλιτών από την άλλη μεριά. Η Αντίσταση Θεσσαλονίκης που περιγράφουμε ήταν οργανώσεις κάποιων αξιωματικών  ή απόστρατων από το αλβανικό μέτωπο με τη μορφή που δείχνουμε: οι ασύρματοι που στέλνουν τα σήματα μορς κλπ

-Ακούγεται κάποια στιγμή στην ταινία η φράση: «Αυτοί (σ.σ. οι εβραίοι) ήταν ήρωες που πολέμησαν στο μέτωπο. Γιατί δεν αντιδρούν τώρα;» κι αναφέρεται στη στάση των περισσοτέρων εβραίων που περιμένουν στωικά την τιμωρία τους.

Το αλβανικό μέτωπο είναι ακόμη πολύ πρόσφατο και ο χαρακτήρας του φιλμ που λέει την ίδια φράση -κι είναι κι ο ίδιος εβραίος- σωστά μιλάει για ήρωες.  Μάλιστα ο πρώτος νεκρός αξιωματικός του ελληνικού στρατού στο αλβανικό μέτωπο είναι εβραίος. Οι εβραίοι στρατιώτες πλήρωσαν μεγάλο φόρο αίματος σε εκείνο τον πόλεμο.

-Πώς επιλέξατε τα συγκεκριμένα μέρη. Είναι αυθεντικά τα περισσότερα ή αποτελούν στουντιακά πλατό?

Η επιλογή αυτών ήταν από τα δυσκολότερα σημεία της παραγωγής. Θέλαμε να δώσουμε αυθεντικότητα στην ταινία για αυτό ψάξαμε τους πραγματικούς χώρους. Δυστυχώς κάποιοι δεν υπήρχαν πια. Όπως το «Ουζερί Τσιτσάνης» που ήταν κάπου στην Παύλου Μελά και τώρα έχει μετατραπεί σε μπουτίκ. Όλοι γνωρίζουμε ότι είμαστε μια χώρα που έχει κατεδαφίσει σχεδόν όλη την πολιτιστική κληρονομιά της. Ποτέ όμως δεν φανταζόμουν πόσο μεγάλή είναι αυτή η καταστροφή.  Ευτυχώς όμως είχαμε βοήθεια από παντού (ο ΟΣΕ για παράδειγμα έφερε την ατμομηχανή από τη Δράμα ενώ σκόρπια παρατημένα βαγόνια μαζεύτηκαν από παντού για την τελική σκηνή)  και ο σκηνογράφος μας Αντώνης Χαλκιάς έκανε εξαιρετική δουλειά.

-Ο Τσιτσάνης τι άνθρωπος ήταν;

Προσηλωμένος στην τέχνη του. Ένας αυθεντικός δημιουργός που μιλούσε κοφτά, παρατηρούσε κι ότι τον συγκινούσε ή του έκανε εντύπωση το αποτύπωνε στους στίχους του ή το έπαιζε με το μπουζούκι του.

-Γιατί αργήσατε να ξανακάνετε σινεμά;

Δεν μου το επέτρεπε η δουλειά μου στο θέατρο και την τηλεόραση. Ειδικά για τις τηλεοπτικές σειρές δούλευα πάρα πολλές ώρες. Τώρα που βρήκα λίγο ελεύθερο χρόνο ξαναγύρισα στην πρώτη μου αγάπή, τον κινηματογράφο. 

Ινφο

Η ταινία «Ουζερί Τσιτσάνης» προβάλλεται από τις 3 Δεκεμβρίου στις αίθουσες από τη Feelgood.