ΒΒ

Βαγγέλης Βάγιας

Μακαρθισμός. Πίσω από τη βιτρίνα του «υστερικού γερουσιαστή»

Εργαλείο διεμβολισμού της αντιφασιστικής συμμαχίας και των κοινωνικών κατακτήσεων

tefx 59 ar 3 f27 mccarthy newspaper

Ο γερουσιαστής Τζόζεφ Μακάρθι υπήρξε ο «αρχιερέας» στο αντικομμουνιστικό κυνήγι μαγισσών» του Ψυχρού Πολέμου. Βασίστηκε στο γεγονός ότι τρία χρόνια πριν ο Πρόεδρος Τρούμαν είχε δημιουργήσει μια επιτροπή για να ελέγξει τη νομιμοφροσύνη των υπαλλήλων του State Department. Από αυτή την άποψη ο Μακάρθι δεν πρωτοτυπούσε. Από το 1947 το Υπουργείο Δικαιοσύνης είχε καταρτίσει έναν κατάλογο οργανώσεων που θεωρούνταν ανατρεπτικές και επικίνδυνες, και στις οποίες όχι μόνο η συμμετοχή αλλά και η «σχέση συμπάθειας» αποτελούσε απόδειξη «μη νομιμοφροσύνης». Ωστόσο, ο Μακάρθι κατάφερε να προκαλέσει σάλο εξαιτίας του απίστευτα προκλητικού και ακραίου τρόπου με τον οποίο εκτόξευε δημόσια κατηγορίες. Έτσι, ο κάθε Αμερικανός έπρεπε να αισθάνεται την υποχρέωση ν’ αποδείξει ότι «δεν είναι ελέφαντας» και να ζει υπό το φόβο.

Μια επιτροπή της Γερουσίας συστάθηκε, υπό το γερουσιαστή των Δημοκρατικών Μίλαρντ Τίντιγκς για να ερευνήσει την υπόθεση. Όμως ο Μακάρθι στη συνέχεια, προκειμένου να αναδειχθεί, δεν δίστασε να κατηγορήσει ανοικτά και τον Tydings ότι «προστάτευε τους κομμουνιστές και τους προδότες».

Θα μεσουρανήσει κατά τα έτη 1950-1954. Κατά την περίοδο αυτή θα αποκτήσει μεγάλη δημοσιότητα και δημοφιλία, παίζοντας σημαντικό ρόλο και στην επιστροφή των Ρεπουμπλικάνων στην εξουσία, ύστερα από 20 χρόνια διακυβέρνησης των Δημοκρατικών, με τις εκλογές του 1952, οπότε και εξελέγη Πρόεδρος ο στρατηγός Αϊζενχάουερ, στην εκλογική νίκη του οποίου βοήθησε και η μακαρθική ρητορική της αντικομμουνιστικής «σταυροφορίας». Μιας ιδεολογικής τρομοκρατίας, της οποίας ο Μακάρθι δεν ήταν ούτε ο εμπνευστής και σχεδιαστής, αλλά ούτε ο κύριος πρωταγωνιστής. Υπήρξε, απλά, μια προσωπικότητα που ταίριαζε τόσο πολύ στο ρόλο ενός σύγχρονου ιεροεξεταστή, ώστε ξεχώρισε έτσι ως ο πιο κατάλληλος για να αναδειχθεί σε εμβληματική φυσιογνωμία αυτής της πολιτικής. Πρόκειται για το διάστημα μεταξύ της εξαγγελίας του «Δόγματος Τρούμαν» (Μάρτιος 1947) και της αποπομπής του στρατηγού Ντάγκλας Μακ Άρθουρ (Απρίλιος 1951), διοικητή των αμερικανικών δυνάμεων στην Κορέα, η επιθετικότητα του οποίου προκαλούσε τον κίνδυνο ενός αμερικανοσοβιετικού πολέμου.

Από τη Συμμαχία στον Ψυχρό Πόλεμο

Μετά τη λήξη του πολέμου η συγκυριακή και ετερογενής συμμαχία μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης διαλύεται και δίνει τη θέση της στον ανοιχτό ανταγωνισμό του Ψυχρού Πολέμου. Οι ΗΠΑ έχουν βγει από τον πόλεμο ως η ισχυρότερη παγκόσμια δύναμη και έχουν τεθεί κατά αδιαμφισβήτητο τρόπο επικεφαλής του διεθνούς ιμπεριαλιστικού συστήματος. Η επιβεβαίωση και διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας τους απαιτεί την εξασφάλιση της ομαλής αναπαραγωγής των καπιταλιστικών σχέσεων σε διεθνή κλίμακα.

Από την άλλη όμως, η Σοβιετική Ένωση έχει βγει με ενισχυμένη επιρροή και κύρος, γεγονός που αντανακλάται – έστω εν μέρει – και στην ανοδική τάση των κομμουνιστικών και επαναστατικών δυνάμεων διεθνώς, μέσα από κινήματα που προβάλουν ως απειλή για τα αμερικάνικα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα, δεδομένης αφενός της αστάθειας στο εσωτερικό των ευρωπαϊκών καπιταλιστικών χωρών, συμμάχων των ΗΠΑ (όπως στην Ιταλία, όπου οι ΗΠΑ απειλούν με στρατιωτική επέμβαση σε περίπτωση νίκης των κομμουνιστών στις εκλογές του 1948), αφετέρου της κατάστασης στις χώρες εκείνες που αρχίζουν να σπάνε τα δεσμά της αποικιοκρατίας και της εξάρτησης, χωρίς όμως να μπορεί να προβλεφθεί ο μελλοντικός τους προσανατολισμός (η νίκη των κομμουνιστών στην Κίνα το 1949 προκάλεσε μεγάλο σοκ στις ΗΠΑ). Πράγματι, οι πολιτικόστρατιωτικοί άξονες του Δόγματος Τρούμαν και οι οικονομικές κατευθύνσεις του Σχεδίου Μάρσαλ, λειτουργώντας αλληλοσυμπληρωματικά,  έπαιξαν σημαντικότατο ρόλο στη διάσωση του καπιταλιστικού συστήματος, τουλάχιστον στην Ευρώπη.

Στο στόχαστρο πλεόν μπαίνει συνολικά το εργατικό κίνημα, τόσο στο εξωτερικό όσο και στο εσωτερικό των ΗΠΑ, καθώς και οι σύμμαχοι του εργατικού κινήματος. Γιατί ένας βασικός στόχος του μακαρθισμού είναι να διαλυθεί το κοινωνικοπολιτικό μέτωπο που σχηματίστηκε στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930, ως μέτωπο των αντιφασιστικών δυνάμεων, και ενισχύθηκε κατά τη διάρκεια του πολέμου, ώστε να επιτευχθεί η πειθάρχηση του συνόλου της κοινωνίας και η πλήρης ευθυγράμμισή της με τους στρατηγικούς στόχους του αμερικάνικου ιμπεριαλιστικού συστήματος. Μια βασική διάσταση της εφαρμογής του ψυχροπολεμικού προγράμματος ήταν το χτύπημα του εργατικού και συνδικαλιστικού κινήματος, με τον νόμο Ταφτ-Χάρτλεϊ που έπληξε σημαντικά τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των εργατών.

Ο μακαρθισμός επιβλήθηκε για να «παγώσει» όχι μόνο κάθε περαιτέρω διεκδίκηση ριζοσπαστικών αλλαγών, αλλά και οποιαδήποτε κίνηση στην αμερικανική κοινωνία προς την κατεύθυνση της διεύρυνσης των ελευθεριών, των δικαιωμάτων και των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Για το σκοπό αυτό έπρεπε να διεμβολιστεί το κοινωνικό μπλοκ που είχε σχηματιστεί στο εσωτερικό της αμερικανικής κοινωνίας ως αντανάκλαση της διεθνούς αντιφασιστικής συμμαχίας που επικράτησε στον πόλεμο και να δεθούν τα μεσαία και μικροαστικά στρώματα στο άρμα της επιθετικής πολιτικής του μονοπωλιακού κεφαλαίου. Επίσης, να καταλυθούν βίαια όλοι οι δεσμοί που είχαν αναπτυχθεί ανάμεσα στην αμερικανική Αριστερά και τμήματα του παραδοσιακού δημοκρατικού χώρου. Μέσω της πολιτικής του μακαρθισμού, ένα μεγάλο μέρος των φιλελεύθερων, που είχαν στηρίξει την πολιτική Ρούζβελτ, καλούνταν τώρα ή να προσχωρήσουν στη νέα συμμαχία ή να σιωπήσουν. Ανάμεσα στους δεκάδες ανθρώπους που φυλακίστηκαν, πολλοί δεν είχαν καμία σχέση με το κομμουνιστικό κίνημα, απλά κρίθηκαν ως «μη νομιμόφρονες». Περίπου 6.600.000 Αμερικανοί ανακρίθηκαν μεταξύ του 1947 και του 1952.

Όταν ο …Ρόι λογόκρινε τον Τόμας Τζέφερσον!

Ο Μακάρθι, ως πρόεδρος της Μόνιμης Υποεπιτροπής Ερευνών της Γερουσίας, διόρισε τον Ρόι Κον ως επικεφαλής σύμβουλο και τον έστειλε να περιοδεύσει στην Ευρώπη, εξετάζοντας τους καταλόγους των βιβλιοθηκών του Στέιτ Ντιπάρτμεντ και των πρεσβειών των ΗΠΑ, σε αναζήτηση «ακατάλληλων» και φιλοκομμουνιστικών βιβλίων. Τελικά αποσύρθηκαν κάπου 40 τίτλοι, μεταξύ των οποίων και η Ανθολογία Έργων του Τόμας Τζέφερσον. Επίσης ύποπτη για κομμουνιστική διείσδυση θεωρήθηκε και η «Φωνή της Αμερικής», το κρατικό ραδιοτηλεοπτικό δίκτυο παγκόσμιας εμβέλειας των ΗΠΑ.

Αλλά η κορυφαία περίπτωση πολιτικής δίωξης υπήρξε αυτή του Άλγκερ Χις, διακεκριμένου μέλους της κυβέρνησης Ρούζβελτ. Στις 5 Αυγούστου 1948 ο Χις παρουσιάστηκε ενώπιον της Επιτροπής Αντιαμερικανικών Ενεργειών, όπου μέλος ήταν και ο Ρίτσαρντ Νίξον, μετέπειτα πρόεδρος των ΗΠΑ. Αν και ο Χις αντέκρουσε τις κατηγορίες, τελικά σε δεύτερο βαθμό το 1950 καταδικάστηκε για ψευδορκία και φυλακίστηκε για τέσσερα χρόνια. Επρόκειτο για μια παραδειγματική τιμωρία, μια δημόσια πολιτική τελετουργία εξαγνισμού της ψυχροπολεμικής πολιτικής.

Η παράσταση τελειώνει. Μια στυμμένη λεμονόκουπα

Το 1949 η Σοβιετική Ένωση αποκτά κι αυτή την ατομική βόμβα. Την ίδια χρονιά η Κίνα γίνεται κομμουνιστική, και το 1950 ξεσπά ο πόλεμος της Κορέας. Τα γεγονότα αυτά οξύνουν την αντικομμουνιστική υστερία στις ΗΠΑ. Και ανάβει η πυρά για τους Ρόζενμπεργκ, ένα ζευγάρι επιστημόνων με αριστερές πεποιθήσεις, που έγιναν τα θύματα μιας δημόσιας παράστασης εφάμιλλης της Ιεράς Εξέτασης. Κατηγορήθηκαν για κατασκοπία και καταδικάστηκαν, παρά την έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων, και ενώ για την Έθελ δε μπορούσε να διατυπωθεί καν κατηγορία. Εκτελέστηκαν στις 19 Ιουνίου 1953 στην ηλεκτρική καρέκλα.

Ο Μακάρθι τίθεται επικεφαλής του πιο επιθετικού μπλοκ στο εσωτερικό του αμερικανικού κατεστημένου. Στα 1951 δημοσιεύει ένα βιβλίο με τίτλο «Η αμερικανική υποχώρηση μπροστά στη νίκη. Η ιστορία του Μάρσαλ», όπου κατηγορεί τον πρώην στρατηγό για προδοσία, θεωρώντας τον υπεύθυνο για την απώλεια της Κίνας. Στη συνέχεια επιτίθεται εναντίον του Τρούμαν για την αποπομπή Μακ Άρθουρ, υποστηρίζοντας το στρατηγό που πρότεινε τη χρήση πυρηνικών κατά της Κίνας. Ο Μακάρθι δεν αμβλύνει την πολεμική του, ούτε μετά την ανάληψη της προεδρίας από τον Αϊζενχάουερ, στον οποίο καταλογίζει ολιγωρία απέναντι στις προσπάθειες των κομμουνιστών να διαβρώσουν τη CIA.

Την Άνοιξη του 1954, ο Μακάρθι αποχαλινωμένος ξεκινά έρευνα για τον εντοπισμό υποτιθέμενων ανατρεπτικών στοιχείων στο στρατό των ΗΠΑ. Προκαλεί την αντίδραση τόσο των Δημοκρατικών όσο και των Ρεπουμπλικάνων. Στις 2 Δεκεμβρίου 1954 η Γερουσία, με μεγάλη πλειοψηφία, καταδικάζει τον Μακάρθι για περιφρόνηση των κανόνων της υποεπιτροπής του καθώς και για ανάρμοστη συμπεριφορά.

Από ένα σημείο και έπειτα δεν ήταν πλέον χρήσιμος, αλλά ενοχλητικός. Σύμφωνα με τον Νίξον ήταν ένας «επιδέξιος αλλά απερίσκεπτος performer». Δεν υπήρξε ποτέ ο ιθύνων νους της αντικομμουνιστικής πολιτικής που προώθησε, αλλά υπήρξε ιδανικός για να προβληθεί ως η δημόσια εικόνα αυτής της πολιτικής, ειδικά σε μια εποχή με αυξανόμενο το ρόλο των ραδιοτηλεοπτικών μέσων, κυρίως δε της τηλεόρασης.

Ένθετο

*Ο Βαγγέλης Βάγιας είναι ιστορικός

Μητσοτάκης: Σε πανικό στη Βουλή – Αντί για απαντήσεις, επίθεση και «δεν ντρέπεστε» στην αντιπολίτευση (video)

6167665

Μητσοτάκης: Σε πανικό στη Βουλή – Αντί για απαντήσεις, επίθεση και «δεν ντρέπεστε» στην αντιπολίτευση (video)

«Ουδέποτε, δόθηκε καμία εντολή για συγκάλυψη», τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης κοιτώντας τους συγγενείς των θυμάτων

Βουλή: Ο λόγος για τα άδεια έδρανα του ΚΚΕ και της Νέας Αριστεράς στην ομιλία της Κωνσταντοπούλου

6167422

Βουλή: Ο λόγος για τα άδεια έδρανα του ΚΚΕ και της Νέας Αριστεράς στην ομιλία της Κωνσταντοπούλου

Μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου, οι βουλευτές των δύο κομμάτων επέστρεψαν στις…

Μητσοτάκης: Όλο το παρασκήνιο για τις εκκαθαρίσεις Μπρατάκου και Παπασταύρου

InCollage 20240328 205245331

Μητσοτάκης: Όλο το παρασκήνιο για τις εκκαθαρίσεις Μπρατάκου και Παπασταύρου

O Κυριάκος Μητσοτάκης φαίνεται πως «παραίτησε» τους δύο στενούς του συνεργάτες προκειμένου να μην απολογηθεί…