Lebensraum και η «Ιδεολογική Ηγεμονία» της Αριστεράς

Το 1817 δημοσιεύεται από τον G. Reimer ο πρώτος τόμος της ‘Γεωγραφίας’ του Carl Ritter (1779-1859), ο οποίος μαζί με τον Alexander von Humboldt (1769-1859) θεωρείται ένας από τους θεμελιωτές της σύγχρονης γεωγραφίας. Το τελευταίο μέρος του τεράστιου έργου του (21 τόμοι) το αφιερώνει στις αλληλεπιδράσεις της βιολογικής ζωής με τη γεωγραφία και την ιστορία. Βασικό κομμάτι της προσέγγισης του Ritter για την γεωγραφία αποτελεί ο προσδιορισμός των σχέσεων μεταξύ των διακυβευόμενων μεταβλητών. Ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για την ανάπτυξη αυτών των σχέσεων μέσα στο χρόνο και για το πώς τα συνιστώμενα συστατικά τους (τα ζώα και η γη) συνέβαλαν στην εξέλιξη. Δανειζόμενος την έννοια της ‘οργανικής ενότητας’, την οποία χρησιμοποίησε πρώτος ο Humboldt, ο Ritter, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα τη θεώρησε ως το βασικό συστατικό της ίδιας της ουσίας της γεωγραφίας.   

Η οργανική αντίληψη για τη γεωγραφία που ουσιαστικά εισήγαγε ο Ritter είχε σοβαρές επιπτώσεις και στην πολιτική θεωρία. Η οργανική αντίληψή του για το χώρο και κατ’ επέκταση για το κράτος θα μπορούσε να καταστρατηγηθεί, για να δικαιολογήσει την επιδίωξη του Lebensraum ακόμη και αν κοστίσει την ύπαρξη ενός άλλου κράτους. Και αυτό γιατί η κατάκτηση θα θεωρούνταν βιολογική αναγκαιότητα για την ανάπτυξη ενός άλλου κράτους. Οι ιδέες του υιοθετήθηκαν και μετατράπηκαν σε μια επεκτατική ιδεολογία από τον Γερμανό γεωγράφο και εθνογράφο, Friedrich Ratzel (1844-1904). Ωστόσο αμφισβητείται το γεγονός ότι ο ίδιος ο Carl Ritter είναι υπεύθυνος για μια τέτοια ερμηνεία, η οποία επρόκειτο να γίνει δημοφιλής και βασική ιδεολογία στη Γερμανία μόνο μετά το θάνατό του.  

Η έννοια του Lebensraum, που αποδίδεται στα ελληνικά ως Ζωτικός χώρος, περιλαμβάνει πολιτικές και πρακτικές εποικιστικής αποικιοκρατίας, που διαδόθηκαν στην Γερμανία από τη δεκαετία του 1890 ως τη δεκαετία του 1940. Γνωρίζοντας μεγάλη δημοτικότητα γύρω στα 1901 το Lebensraum αποτέλεσε το βασικό γεωπολιτικό στόχο του Γερμανικού Ράιχ, αρχικά κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου ως το κύριο στοιχείο της εδαφικής του επέκτασης. Η πιο ακραία μορφή αυτής της ιδεολογίας υποστηρίχθηκε από το Ναζιστικό Κόμμα και τη Ναζιστική Γερμανία μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Το Lebensraum έγινε η ιδεολογική αρχή του Ναζισμού και «δικαιολογούσε» την εδαφική επέκταση της Γερμανίας στην Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Το στρατηγικό πρόγραμμα του Lebensraum και η πεποίθηση των θιασωτών του υποστήριζαν την παγκόσμια επικράτηση, που πραγματοποιούνταν από μια φυλετικά «ανώτερη» κοινωνία. Άτομα που θεωρούνταν ότι ανήκαν σε κατώτερες φυλές, μέσα στις περιοχές που περιελάμβανε η επέκταση του Ζωτικού χώρου, υποβάλλονταν σε εκτόπιση ή εξόντωση.

Το Lebensraum, επομένως, δεν ήταν απλά και μόνο μια ιδεολογία αλλά μια ολοκληρωμένη κοσμοθεωρία. Συνοδευόταν από πατριωτικές και εθνικιστικές αφηγήσεις ανωτερότητας, από ρητορικές για το ένδοξο παρελθόν, για τις παραδόσεις και για την κουλτούρα, από «επιστημονικές διαβεβαιώσεις» (Ναζιστική ευγονική), και φυσικά από καλλιέργεια φόβου ξένων επεμβάσεων και επιβουλών (εξωτερικών και εσωτερικών). Ήταν μια ιδεολογία, η οποία απευθυνόταν κυρίως στο εσωτερικό ενδυναμώνοντας τα ένστικτα των ανθρώπων. Ταυτόχρονα καλλιεργούσε μια επιθετικότητα, η οποία δεν μπορούσε να περιοριστεί μόνο στο εσωτερικό με αποτέλεσμα η βία να διοχετεύεται προς όλες τις κατευθύνσεις.

Στον αντίποδα της ‘οργανικής ενότητας’, ως αρχή της ιδεολογίας του Lebensraum, διαμορφώθηκε από τον Marx και τους κλασσικούς μαρξιστές (Sartre, Lukács, Debord, Althusser κ.α.) το ‘οργανικό όλον’. Με βάση τον διαλεκτικό υλισμό όλα τα μέρη κωδικοποιούνται και οι ιδέες διαδίδονται. Κάθε επίπεδο ύλης υπάρχει ως τύπος οργάνωσης, στην οποία τα στοιχεία που την μετατρέπουν σε ολότητα ή σύστημα σημειώνονται από έναν συγκεκριμένο τύπο διασύνδεσης.

Με αυτόν τον τρόπο διευρύνεται ο ιδεολογικός χώρος χωρίς εθνικό ή γεωγραφικό περιορισμό και μάλιστα χωρίς να συντρέχει λόγος δυναμικής επιβολής. Θα λέγαμε, ότι πρόκειται για μια διαλεκτική οργανική που συνθέτει παρά διαλύει, δημιουργεί παρά καταστρέφει. Πιο γενικά και ελεύθερα μπορούμε να πούμε, ότι ο ζωτικός χώρος της αριστερής αυτής οπτικής δεν απευθύνεται σε έναν περιορισμένο χώρο αλλά διαχέεται αυτούσιος σε όλον τον κόσμο, δημιουργώντας μια κοινή κοσμοθεωρία.   

Σε αυτό το σημείο αξίζει να δούμε τις διαφορές ανάμεσα στην ιδεολογία και στις κοσμοθεωρητικές αντιλήψεις αναφορικά με το ζωτικό χώρο, ώστε να κατανοήσουμε περισσότερο τον τρόπο μετάβασης από το γενικό πλαίσιο διαμόρφωσης μιας ιδέας στο ειδικό. Με άλλα λόγια να κατανοήσουμε… πώς ξεκινά στην σύγχρονη εποχή μια μεταφυσική, μια οντολογία, μια κοσμοθεωρία ή ένα φαντασιακό να μετουσιώνεται σε ιδεολογία.

Οι Γερμανοί έχουν τρείς λέξεις που περιγράφουν αυτό που ονομάζουμε στα ελληνικά κοσμοθεωρία. Weltsicht (κοσμοαντίληψη), Weltanschauung (κοσμοθεωρία), Weltbild (κοσμοείδωλο). Ο όρος Weltsicht επινοήθηκε από τον Humboldt και είναι η σχηματοποίηση των εννοιολογικών πλαισίων και η οργάνωση των ιδεών, η οποία συνθέτει τη μορφή της γλώσσας. Είναι η σχηματοποίηση με βάση την οποία σκεφτόμαστε. Με άλλα λόγια ο όρος Weltsicht αναφέρεται στην πρωταρχική εννοιολογική και αισθητηριακή αντίληψη της πραγματικότητας, την οποία μοιράζεται μια γλωσσική κοινότητα (Έθνος).

Από την άλλη ο όρος Weltanschauung επινοήθηκε από τον Kant, ο οποίος στο έργο του ‘Critique of the Power of Judgment’ (1790) εξηγεί ότι σημαίνει την αντίληψη που έχουμε για τον κόσμο μέσα από τις αισθήσεις μας. Μέσα από τις αισθήσεις μας συντελείται μια διανοητική διεργασία των θεμελιωδών νοητικών πλαισίων, τα οποία μας καθιστούν ικανούς να διαμορφώνουμε ποικίλες φιλοσοφίες, πολιτισμικές και θρησκευτικές αντιλήψεις, νοοτροπίες και ιδεολογίες, μια αντίληψη για τη ζωή.

Τέλος ο όρος Weltbild συνδέεται με την επιστήμη και είναι στην ουσία ο φυσικός κόσμος. Η εικόνα του κόσμου. Ο όρος Weltbild είναι συνήθως μια θεωρητική άποψη του εξωτερικού περιβάλλοντος καθώς και μια οπτική της θέσης μας στον κόσμο, που μας υποδεικνύει πώς πρέπει να δρούμε. Με βάση το πώς βλέπει κάθε άνθρωπος ή μια ομάδα ή ακόμη περισσότερο μια ολόκληρη κοινωνία τον κόσμο αλλά και τον εαυτό της μέσα σε αυτόν, διαμορφώνεται η κάθε κοσμοθεωρία, για να καταλήξει να ενσαρκώνεται κατ’ επέκταση και μέσα από μια ιδεολογία. 

Ιδεολογία είναι η οργανωμένη συλλογή ιδεών ή όπως θα έλεγε ο εισηγητής του όρου, Κόμης Antoine Destutt de Tracy, «Ιδεολογία είναι η επιστήμη των ιδεών». Η ιδεολογία αποτελεί ένα συνολικό όραμα και ένα σύνολο ιδεών που παρουσιάζει ή προτείνει μια κοινωνική τάξη στην κοινωνία. Βασικός στόχος της κάθε ιδεολογίας είναι η αλλαγή της κοινωνίας μέσω μιας αξιακής ή ρυθμιστικής διαδικασίας.  

Η περίπτωση της Ελλάδας και σε αυτό το ζήτημα είναι μοναδική, καθώς την κοσμοθεωρητική της αντίληψη δεν την διαμόρφωσε κάποια ιδεαλιστική ή ιδεολογική πρωτοβουλία της διανόησης της εποχής του Διαφωτισμού. Οντολογικά δεν αμφισβητήθηκε τίποτα από το παλιό, ειδικά την εποχή που άρχισαν να διαμορφώνονται αυτές οι αντιλήψεις. Ο λόγος είναι απλός… οι Έλληνες ήταν και είναι ένας δραματικός λαός που βρίσκονταν και βρίσκεται σε μια διαρκή εσωτερική αμφισβήτηση.

Διαφορά προκύπτει κυρίως κατά τον εμφύλιο πόλεμο, όταν κατά τη διάρκεια του οποίου καλούνται οι άνθρωποι να διαλέξουν ποια κοσμοθεωρία θα είναι η κυρίαρχη… η ‘δεξιά’ αντίληψη ή… η ‘αριστερή’. Ο ζωτικός χώρος μεταμορφώθηκε σε ιδεολογική επιρροή ταυτόχρονα σε κρατικό και κοινωνικό επίπεδο. Κράτη πέρασαν σε σφαίρες επιρροής των μεγάλων δυνάμεων και οι λαοί χωρίστηκαν ιδεολογικά.

Εδώ προκύπτει ένα ζήτημα ουσίας. Οι θιασώτες της δεξιάς ιδεολογίας διέθεταν μόνο τα όπλα της επιβολής και όχι της διαλεκτικής. Η ηγεμονία της δεξιάς, μέχρι τη μεταπολίτευση όσο και να προσπαθούσε να προπαγανδίσει την ιδεολογία της, επέστρεφε πάλι μέσα στα στενά όρια του κράτους και μάλιστα με τον τρόπο που της υπαγόρευε η κοσμοθεωρία της. Τη βία, την επιβολή και τον εκτοπισμό. Η καταπίεση που νιώθει μετά το 1980 η δεξιά, αφορά το γεγονός ότι μέσα στο ίδιο το κράτος που θεωρούσε δικό της φέουδο δεν μπορεί να εκφράσει την πραγματική της ιδεολογία. Το μόνο που θα μπορούσε να καλλιεργήσει είναι εργαλεία του ιδεολογικού της Lebensraum.

Αρχικά, προσπάθησαν να επιβληθούν με βίαιες συμμορίες (Rangers, Κένταυροι, Φοιτητική Εθνική Πρωτοπορία, Ενιαίο Εθνικιστικό Κίνημα, κτλ.) που έδρασαν τη δεκαετία του 1980 και αφού δεν έφεραν σημαντικά αποτελέσματα προχώρησαν σε μια θεωρητική στρατηγική προπαγάνδας. Αυτή περιελάμβανε μια αντι-αριστερή και αντικομουνιστική θεωρία περί «Ιδεολογικής ηγεμονίας της Αριστεράς». Αλλά και πάλι δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα, αφού πάντα η αριστερά χρησιμοποιούσε τη διαλεκτική ως εργαλείο. Έτσι άρχισαν να χρεώνουν στην αριστερά τις πρακτικές της δεξιάς και τη θεωρία των δύο άκρων.  

Και εδώ φαίνεται η ιδεολογική ένδεια της σύγχρονης δεξιάς. Η αριστερά, μέσα από τα διαπλεκόμενα ΜΜΕ, εμφανίζεται να εκπροσωπεί το κακό σταλινικό καθεστώς του λαϊκισμού, της βίας και του πελατειακού κράτους και η ιδεολογία που υπηρετεί τα συμφέροντα και τις συντεχνίες, τις ιδεοληψίες, τον Ρουβικώνα και την ανομία των Εξαρχείων.

Ο ζωτικός χώρος της νέας νεοφιλελεύθερης δεξιάς δεν μπορεί να είναι ιδεολογικός, διότι τόσα χρόνια χωρίς θεωρητικό υπόβαθρο τα μέλη της εκφυλίστηκαν. Για το λόγο αυτό έκαναν μεταγραφές από το ΛΑ.Ο.Σ, που γνωρίζουν και ευαγγελίζονται τον παραδοσιακό Ζωτικό χώρο, γιατί είναι οι μόνοι από αυτούς που έχουν ιδεολογία (ακροδεξιά). Οι νέοι καθοδηγητές της νεοφιλελεύθερης δεξιάς ΝΔ επαναφέρουν την ρητορική της πλήρους ανατροπής της ισχύουσας κατάστασης με όλα τα μέσα, αναδεικνύοντας τη θλιβερή ακροδεξιά τους θέση. Η ΝΔ τώρα πια έχει μείνει με δυο ακροδεξιούς και μερικά λούμπεν στοιχεία. Μέχρι τις εκλογές θα φύγουν και κάποιοι λίγοι σοβαροί που της έχουν απομείνει.   

Σε αντίθεση με την εκφυλισμένη Δεξιά, ο χώρος της Αριστεράς αναπτυσσόταν παράλληλα με το λαό, τον οποίο και εκπροσωπούσε και γι’ αυτό δεν έχασε ούτε το κοινωνικό της έρεισμα ούτε το ηθικό της πλεονέκτημα. Ποτέ δεν θα τα χάσει γιατί είναι θέμα της αριστερής ιδεολογίας. Η αριστερά μπορεί να μελαγχολεί αλλά ούτε θυμώνει ούτε εκδικείται. Μπορεί να έχει ηττηθεί αρκετές φορές αλλά δεν απελπίζεται. Αυτά τα ενσταλάζουν οι ίδιες οι αρχές, οι αξίες και οι αρετές της αριστερής κοσμοθεωρίας και ιδεολογίας. Η αντίθεση με την εκφυλισμένη νεοφιλελεύθερη δεξιά και η απόδειξη στην πράξη και στην καθημερινότητα είναι τόσο προφανής.

Αρκεί να παρακολουθήσει κανείς αυτά που λένε και τον τρόπο που τα λένε ο Κώστας Μπακογιάννης και οι άλλοι ΄άριστοι’ της ΝΔ και να τα συγκρίνει με τον τρόπο που αρθρώνουν πολιτικό λόγο ο Νάσος Ηλιόπουλος και οι υποψήφιοι που στηρίζει ο Σύριζα (Μπελαβίλας, Νοτοπούλου κ.α.). Οι μεν πρώτοι είναι η επιτομή της κενότητας ενώ οι δε ξέρουν για ποιο λόγο είναι… υποψήφιοι.

Τα άρθρα που δημοσιεύονται στην κατηγορία «Απόψεις» εκφράζουν τον/την συντάκτη/τριά τους και οι θέσεις δεν συμπίπτουν κατ' ανάγκην με την άποψη του koutipandoras.gr