A las barricadas – Μία έκθεση με αναρχικές εικόνες στη Βαρκελώνη

Η περίοδος που ακολούθησε τη 19η Ιουλίου 1936, όταν καταπνίγηκε το πραξικόπημα των φασιστών στη Βαρκελώνη, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί εποχή της πρωτοκαθεδρίας του ελευθεριακού κινήματος, το οποίο αρθρώθηκε γύρω από την Εθνική Συνομοσπονδία Εργασίας (Confederación Nacional del Trabajo, CNT) και την Ιβηρική Αναρχική Ομοσπονδία (FAI), στην πόλη της Καταλονίας. Στο πλαίσιο της διάδοσης των ιδεών της η CNT/FAI δημιούργησε υπηρεσία ενημέρωσης και προπαγάνδας, η οποία συγκρότησε φωτογραφικό αρχείο της κοινωνικής επανάστασης. Υπό τη διεύθυνση του δημοσιογράφου Χασίντο Τόριο ο οργανισμός αυτός ανέλαβε το έργο της διάδοσης των επαναστατικών ιδεών μέσω του Τύπου, των εκδόσεων, του κινηματογράφου, του ραδιοφώνου και της φωτογραφίας.

Στην εφημερίδα «Solidaridad Obrera» στις 19 Αυγούστου 1936 δημοσιεύτηκε μια ανακοίνωση που αφορούσε τον εμπλουτισμό του φωτογραφικού αρχείου με καινούργιο υλικό: «Το Τμήμα Φωτογραφίας του Γραφείου Πληροφοριών της CNT/FAI στη Via Leaetana 32, 4ο, αριθμός τηλεφώνου 21615, καλεί όλους τους φωτογράφους και τους δημοσιογράφους να δώσουν τις φωτογραφίες τους που αφορούν το επαναστατικό κίνημα σε αυτό το γραφείο. Θα πληρώσουμε για τις φωτογραφίες που θέλουμε στις συνήθεις τιμές μας». Με αυτό τον τρόπο το Γραφείο Πληροφοριών και Προπαγάνδας της CNT/FAI δημιούργησε το φωτογραφικό αρχείο της επανάστασης που προέκυψε από τις ερασιτεχνικές λήψεις ορισμένων αναρχοσυνδικαλιστών αλλά και από επαγγελματίες φωτογράφους, όπως η Κάτι Ορνα, η Μάργκαρετ Μικαέλις, ο Αντόνι Καμπανιά και ο Πέρεθ ντε Ρόθας.

Τα ταξίδια και οι περιπέτειες ενός αρχείου

Το Φωτογραφικό Αρχείο της Βαρκελώνης διατηρεί μερικές από αυτές τις εικόνες και σχεδόν έναν αιώνα μετά τις παρουσιάζει στην έκθεση με τίτλο «Aναρχικές εικόνες. Φωτογραφία και κοινωνική επανάσταση. 1936-1939», στην οποία αρκετές φωτογραφίες εμφανίζονται για πρώτη φορά. «Εξορισμένες στη λήθη και πλέον λυτρωμένες από την αφάνεια, οι φωτογραφίες εμπλουτίζουν την ιστορία της Βαρκελώνης, τονίζοντας τη δύναμη του αναρχοσυνδικαλισμού κατά τη διάρκεια της Δεύτερης Δημοκρατίας και του εμφύλιου πολέμου» λέει χαρακτηριστικά ο ανθρωπολόγος και επιμελητής της έκθεσης Αντρές Αντέμπι μιλώντας στο Documento.

Ενδιαφέρον παρουσιάζει η ιστορία διάσωσης αυτών των ντοκουμέντων. Οι φωτογραφίες ήταν κρυμμένες σε κουτιά με καπνό και όπλα και το 1939, μετά τη νίκη του Φράνκο, στάλθηκαν με τρένο από τη Βαρκελώνη στο Παρίσι. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, μετά την εισβολή των γερμανικών στρατευμάτων στη Γαλλία, φυγαδεύτηκαν στο Λονδίνο όπου φυλάχτηκαν σε ένα γκαράζ προτού καταλήξουν στο Διεθνές Ινστιτούτο Κοινωνικής Ιστορίας στο Αμστερνταμ το 1947. Επειτα από μια μεγάλη διένεξη μεταξύ της CNT και του ινστιτούτου, το δεύτερο άρχισε να οργανώνει και να ψηφιοποιεί το φωτογραφικό αρχείο το 2016. Τώρα είναι η πρώτη φορά που αυτό το υλικό εκτίθεται δημοσίως και αναλύεται το ιστορικό του περιεχόμενο. Από τα στοιχεία που παρέχουν οι φωτογραφίες μπορούμε να αναπλάσουμε τη ζωή στην ελευθεριακή Βαρκελώνη, ίσως τη μόνη ελευθεριακή πόλη της Ισπανίας στη διάρκεια του εμφύλιου πολέμου.

«Οι φωτογραφίες αυτές ήταν όπλα της προπαγάνδας κατά τη διάρκεια των ημερών της επανάστασης, αλλά όταν τις κοιτάμε σήμερα μας εμφανίζουν άγνωστες εκδοχές της ελευθεριακής καθημερινότητας μεταξύ του 1936 και του ’39. Σβήνουν εντελώς το αποτύπωμα που ιχνογράφησαν το κράτος και ο Τύπος της μπουρζουαζίας για δεκαετίες». Ο αγώνας των αναρχικών και των κομμουνιστών την εποχή του μεσοπολέμου στο πλαίσιο της πάλης ενάντια στον φασισμό έχει συκοφαντηθεί από τους αναθεωρητές της Ιστορίας με το να εστιάζουν στο αποτέλεσμα της επαναστατικής βίας, αποκρύπτοντας ή θολώνοντας το όραμα για κοινωνική αλλαγή. «Οι ιδεολογικοί μηχανισμοί της αστικής τάξης φιλοτεχνούν για τους κοινωνικούς αγώνες μια εικόνα που στο κέντρο της αποτυπώνεται ο κουκουλοφόρος που πετάει μολότοφ σε οδοφράγματα. Είναι χαρακτηριστικό πως αποφεύγεται να γίνει οποιαδήποτε αναφορά σχετικά με την κοινωνική δυναμική και την πολιτισμική δράση τόσο εκείνης όσο και της σημερινής περιόδου. Ο φόβος και ο στιγματισμός, όπως και η ιδέα του βίαιου και παράλογου φτωχού, κυριαρχούσαν πάντα – όχι μόνο στις μέρες της επανάστασης. Η δουλειά μας στην έκθεση θέλει να αφαιρέσει αυτή την κοινωνικά κατασκευασμένη μάσκα σχετικά με τον αναρχισμό όπως διαμορφώθηκε από την κυριαρχία των μπουρζουάδων» υποστηρίζει ο Αντρές Αντέμπι.

Προλεταριακή κουλτούρα στη σύγχρονη Βαρκελώνη

Ωστόσο οι ίδιοι οι Ισπανοί ελάχιστα γνωρίζουν για τα τρία χρόνια που έκριναν το μέλλον των προλεταριακών επαναστάσεων στην Ευρώπη. «Κάποιοι επιθυμούν να κρατήσουν αυτό τον πόλεμο θαμμένο στο παρελθόν, να μη μιλούν γι’ αυτόν. Αλλοι τον αντιμετωπίζουν κατά πρόσωπο. Υπάρχουν δύο Ισπανίες από τότε» αναφέρει ο επιμελητής της έκθεσης. Και εδώ έρχονται οι «Aναρχικές εικόνες» να συμπληρώσουν κατά κάποιον τρόπο το κενό γνώσης και μνήμης. «Οι περισσότεροι επισκέπτες αντιλαμβάνονται την έκθεση ως κάτι το απαραίτητο για να μάθουμε το ίδιο μας το παρελθόν. Εχουμε πολλούς επισκέπτες, όπως και πολύ θετικά σχόλια, κάτι το οποίο πραγματικά μας εκπλήσσει. Για την ώρα δεν έχει υπάρξει καμία αντίδραση. Μόνο μερικά σχόλια ενάντια στον αναρχισμό στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή σε διαδικτυακές εφημερίδες» επισημαίνει ο Αντρές Αντέμπι.

Σχεδόν σαράντα χρόνια στυγνής και εφιαλτικής δικτατορίας πέρασε η Ισπανία τον καιρό του Φράνκο. Το εκπληκτικό στην περίπτωση της πολιτειακής αλλαγής είναι πως έγινε χωρίς κραδασμούς, δίχως επαναστατικές ρήξεις. Το 1975 μια κανονικότητα έμοιαζε να διαδέχεται μια άλλη κανονικότητα. Γιατί συνέβη αυτό σε μια χώρα με μακρά παράδοση στον ένοπλο μαζικό αναρχισμό; «Ο αναρχισμός νικήθηκε στον ισπανικό εμφύλιο. Και νικήθηκε ξανά στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Η αποκαλούμενη “μετάβαση” ήταν στην πραγματικότητα καθοδηγούμενη από την ελίτ. Το καθεστώς του Φράνκο βρήκε έναν δρόμο διάσωσης μέσα από την επαναφορά της μοναρχίας».

Μια από τις χώρες του ευρωπαϊκού νότου με τόσο δυνατό επαναστατικό παρελθόν δυστυχώς δείχνει να συγχρονίζεται με τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, τα οποία προτάσσουν την ξενοφοβία και τη μισαλλοδοξία και όπου αναδεικνύονται ισχυρές οι δυνάμεις της ακροδεξιάς. Τι πιστεύει ο ίδιος ο Αντρές Αντέμπι, με την ιδιότητα του ανθρωπολόγου, ότι οδήγησε στην ήττα των ιδεών της Αριστεράς στην κοινωνία; «Η κοινοβουλευτική Αριστερά στην Ισπανία δεν υπάρχει πια. Το PSOE (σοσιαλιστές) και οι Unidos Podemos, κόμματα που στην πραγματικότητα δεν είναι αριστερά, αποτελούν τη νέα ισχυρή πολιτική συμμαχία στη χώρα. Ας πούμε ότι εκπροσωπούν ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο του νεοφιλελευθερισμού. Η μαύρη σελίδα της σοσιαλδημοκρατίας στην Ευρώπη που γράφτηκε με τη στροφή της προς τη δεξιά διαχείριση των κοινών καλλιέργησε το έδαφος για την κυριαρχία της παραδοσιακής Δεξιάς που μπορεί να βρισκόταν σε χειμερία νάρκη αλλά ποτέ δεν πέθανε».

Ωστόσο ακόμη και στις σημερινές συνθήκες, με την κυριαρχία της Δεξιάς κυρίως ως αντίληψης και προσέγγισης των δημόσιων πραγμάτων, η οπτική του Αντρές Αντέμπι παραμένει αισιόδοξη καθώς θεωρεί ότι στοιχεία από τον προλεταριακό πολιτισμό των αναρχικών εκείνης της εποχής μπορούν να ανιχνευτούν στην καθημερινότητα της σημερινής Βαρκελώνης, συγκεκριμένα «στους αγώνες της κάθε γειτονιάς, στις συλλογικότητες, τις underground κουλτούρες, σε κοινές στρατηγικές υποστήριξης, σε εναλλακτικά εκπαιδευτικά προγράμματα, στις καταλήψεις. Είναι ένα είδος αμνιακού υγρού στην πόλη».

INFO

Η έκθεση παρουσιάζεται στο Φωτογραφικό Αρχείο της Βαρκελώνης έως τις 16/5. Η έκθεση αποτελεί συλλογική εργασία του διεπιστημονικού φορέα Observatory of Everyday Life, ο οποίος αποτελείται από τους Αντρές Αντέμπι, Πάμπλο Γκονσάλες, Τερέζα Φερέ και Ρότζερ Ανταμ.