Κομισιόν: Πρέπει να αναπροσαρμοστεί το χρέος και οι Έλληνες να θέλουν το Μνημόνιο

Του Αδάμ Γιαννίκου

Μετά το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκφράζει κι αυτή σοβαρές ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους σε έκθεσή της που δημοσιεύτηκε σήμερα και στην οποία οι Βρυξέλλες προειδοποιούν ότι θα απαιτηθεί σημαντικός επανασχεδιασμός του προφίλ του χρέους με την προϋπόθεση ότι η Αθήνα θα εφαρμόσει ένα αξιόπιστο πρόγραμμα, θα δεσμευτεί στις μεταρρυθμίσεις και η κοινή γνώμη στην Ελλάδα θα τις υιοθετήσει.

Αναγνωρίζοντας ότι η επιβολή κεφαλαιακών ελέγχων έχει επιβραδύνει σημαντικά την ελληνική οικονομία, η Κομισιόν προβλέπει ότι το 2022 το χρέος θα παραμείνει σε υψηλά επίπεδα της τάξης του 150% του ΑΕΠ. Στην έκθεση βιωσιμότητας του Απριλίου του 2014, η Κομισιόν εκτιμούσε ότι το χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα ανέρχονταν στο 125% το 2020 και στο 112% το 2022. Με τις νέες εκτιμήσεις, τα νούμερα αυτά αναθεωρούνται προς τα πάνω στο 165% το 2020, στο 150% το 2022 και στο 111% το 2030. Αυτό είναι το καλό σενάριο, γιατί στο κακό σενάριο, οι προβλέψεις κάνουν λόγο για 187% το 2020, 176% το 2022 και 142% το 2030. Η έκθεση της Κομισιόν συντάχθηκε σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα στις 10 Ιουλίου, μετά το αίτημα της Ελλάδας προς τον ESM για νέο δάνειο.

Υπάρχει πρόβλημα με το χρέος

Ως προς το ζήτημα της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους η Κομισιόν συμπεραίνει στη σχετική παράγραφο ότι «ένας πολύ σημαντικός επανασχεδιασμός (reprofiling), όπως είναι η σε μάκρος επέκταση των ωριμάνσεων σε παλιά και νέα δάνεια, η μείωση των επιτοκίων και η χρηματοδότηση με επιτόκια σε επίπεδα αξιολόγησης ΑΑΑ θα διασκεδάσουν αυτές τις ανησυχίες από πλευράς χρηματοδοτικών απαιτήσεων, παρόλο που αφήνουν ακόμα την Ελλάδα με πολύ υψηλό δείκτη χρέους προς ΑΕΠ για μεγάλη χρονική περίοδο».

Σε προηγούμενο σημείο της παραγράφου, η Κομισιόν η σημαντική επιδείνωση της βιωσιμότητας έχει προέλθει από την «πολύ σημαντική αποδυνάμωση της δέσμευσης για μεταρρυθμίσεις και υπαναχωρήσεις σε σχέση προηγούμενες μεταρρυθμίσεις». Στη συνταγή της μη βιωσιμότητας μπαίνουν οι λιγότερες ιδιωτικοποιήσεις σε σχέση με τους αρχικούς στόχους, οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του στεγνωμένου από ρευστότητα κράτους εξαιτίας των παρατεταμένων διαπραγματεύσεων, η αποτυχία ολοκλήρωσης της αξιολόγησης, οι δόσεις που δεν πληρώθηκαν στο ΔΝΤ, η λήξη του προγράμματος του EFSF και η εισαγωγή των capital controls.

Eπιχειρώντας να καταγράψει το βασικό και το αντίξοο σενάριο αναφορικά με τη βιωσιμότητα του χρέους οι Κομισιόν εστιάζει σε τέσσερα θέματα: ρυθμοί ανάπτυξης, πρωτογενές πλεόνασμα, ιδιωτικοποίησεις και χρηματοδότηση των τραπεζών:

• ΑΝΑΠΤΥΞΗ 

2015: Βαθιά ύφεση μεταξύ -4% και -2%, έναντι προβλέψεων για οριακή ανάπτυξη 0,5% την προηγούμενης πρόβλεψης.
2016: Πτώση του ΑΕΠ μεταξύ -1,75% και -0,5%.
2017: Επιστροφή της ανάπτυξης στην πορεία του έτους, με την προϋπόθεση ότι θα αποκατασταθεί σύντομα η πολιτική σταθερότητα και θα υπάρξει σταδιακή ελάφρυνση των διοικητικών μέτρων στον τραπεζικό τομέα (capital controls).
Βασικό σενάριο για μακροχρόνια ανάπτυξη στο 1,8%, αντίξοο σενάριο στο 1,5%.

• ΠΡΩΤΟΓΕΝΕΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ

2015: Έλλειμμα 1%-0%.
2016: Πλεόνασμα 0,5%-1,0% .
2017: Πλεόνασμα 2,0%-2,25%.
2018: Πλεόνασμα 3,5% και για τα επόμενα χρόνια.

• ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΕΙΣ

Βασικό σενάριο 10 δισ. ευρώ έως το 2022, αντίξοο σενάριο 4 δισ. ευρώ (έναντι 22 δισ. ευρώ της προηγούμενης πρόβλεψης), παρά το ότι «η κυβέρνηση σκοπεύει να προχωρήσει με σχέδια ιδιωτικοποιήσεων», όπως τονίζεται.

• ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΡΑΠΕΖΩΝ

Έχοντας αναφέρει ότι εως τα τέλη του πρώτου τριμήνου το 36% των συνολικών χορηγήσεων είχε κατηγοριοποιηθεί ως μη εξυπηρετούμενο και το 8% ως αναδιαρθρωμένο, η έκθεση διαπιστώνει ότι η διαδικασία ρύθμισης των κόκκινων δανείων έχει καθυστερήσει, κάτι που σε συνδυασμό με την κατάσταση της οικονομίας και τα capital controls, δημιουργεί μεγαλύτερες κεφαλαιακές ανάγκες για τις τράπεζες. Καθώς δεν θα έχουν πιθανότατα πρόσβαση στις αγορές στο μέλλον, θα χρειαστεί ένα επαρκές χρηματοδοτικό πακέτο, στο πλαίσιο του επόμενου προγράμματος. Το εκτιμώμενο ύψος ανέρχεται στα 25 δισ. ευρώ. Σε επόμενη παράγραφο, ειδικά για τις χρηματοδοτικές ανάγκες της Ελλάδας, η Κομισιόν λέει χαρακτηριστικά ότι «μετά την επιβολή capital controls, δεν είναι πλέον ρεαλιστικό να υποθέσει κανείς μια επαναϊδιωτικοποίηση των τραπεζών».

Μεταφράζοντας τα προαπαιτούμενα ως ownership

Στην έκθεση τονίζεται για άλλη μια φορά ότι οι ανησυχίες για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους μπορούν να αντιμετωπιστούν μόνο μέσω ενός μεγάλης κλίμακας και αξιόπιστου προγράμματος μεταρρυθμίσεων. Για τον ίδιο σκοπό, η Κομισιόν ζητά πλήρη επαναφορά των συμφωνιών δανειοδότησης, καθώς μόνο τότε θα χορηγηθούν μέτρα περιορισμού του χρέους, αν και εφόσον έχει αποδειχθεί η δέσμευση της ελληνικής κυβέρνησης για την πραγματοποίηση των μεταρρυθμίσεων. Σ’ αυτό το σημείο γίνεται και η πιο ενδιαφέρουσα τοποθέτηση, καθώς η Κομισιόν δεν ζητά μόνο την εφαρμογή του τρίτου μνημονίου αλλά -για την αντιμετώπιση των ανησυχιών περί βιωσιμότητας- απαιτεί από την ελληνική κυβέρνηση να ενστερνιστεί το πρόγραμμα, ή όπως γράφει χαρακτηριστικά οι ελληνικές αρχές να επιδείξουν ισχυρή «κυριότητα /οικειοποίηση («ownership») για ένα τέτοιο πρόγραμμα».

Δηλαδή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, του φίλου της Ελλάδας Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, δεν αρκείται μόνο η κυβέρνηση Τσίπρα να εφαρμόσει το μνημόνιο αλλά να δείξει και ότι το θέλει.

Τα πράγματα γίνονται χειρότερα, καθώς η έκθεση αναφέρει άλλη μια φορά τη λέξη «ownership» στην παράγραφο όπου εξηγεί τους κινδύνους για την χρηματοπιστωτική σταθερότητα στην Ευρωζώνη. Πιο συγκεκριμένα, η έκθεση αναφέρει ότι θα δοθεί στήριξη «μόνο στη βάση ενός εκτεταμένου και αξιόπιστου μεταρρυθμιστικού προγράμματος που θα έχει υψηλό βαθμό κυριότητας από τις ελληνικές αρχές και το ευρύ κοινό».

Δηλαδή, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή του φίλου της Ελλάδας Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ που δεν τον νοιάζει η κυβέρνηση αλλά ο ελληνικός λαός, δεν αρκείται μόνο η κυβέρνηση Τσίπρα να εφαρμόσει το μνημόνιο και να δείξει ότι το θέλει, αλλά ζητά να το θέλουν και οι Έλληνες.

Αναρωτιέται κανείς με ποια κριτήρια θα αξιολογηθεί από τα τεχνικά κλιμάκια της τρόικας που θα επισκέπτονται την Αθήνα για να δώσουν το πράσινο φως κάθε επόμενης δόσης, η «κυριότητα», η αποδοχή των προαπαιτούμενων και των εφαρμοστικών νόμων από το ευρύ κοινό. Με δημοσκοπήσεις; Με απλές διαβεβαιώσεις των υπό έλεγχο υπουργών και της αντιπολίτευσης; Με ραβασάκια της παλιάς καλής εποχής των δύο πρώτων μνημονίων από παράκεντρα εξουσίας;

Χωρίς πρόγραμμα τα πάντα θα καταρρεύσουν

Οι παραπάνω επισημάνσεις της έκθεσης γίνονται, αφού έχει τονιστεί ότι μεγάλο μέρος του χρηματοπιστωτικού κινδύνου, που έχει επισημανθεί τα προηγούμενα χρόνια ως φαύλος κύκλος της αλληλεξάρτησης μεταξύ των τραπεζών και των δημοσίων οικονομικών, προέρχεται από την Ελλάδα.

Οι συντάκτες της έκθεσης εκτιμούν ότι οι ελληνικές τράπεζες θα χρειαστούν μεγαλύτερη στήριξη και προειδοποιούν ότι, εάν δεν υπάρξει στήριξη από τον ESM, όχι μόνο οι χρηματοπιστωτικοί κίνδυνοι δεν θα είναι διαχειρίσιμοι και το τραπεζικό σύστημα θα καταρρεύσει, αλλά αυτό θα έχει επίδραση σε κλάδους της οικονομίας πέρα από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, επηρεάζοντας με βαρύ τίμημα τις επενδύσεις, τον εμπόριο, τον τουρισμό, την ανάπτυξη και τις προοπτικές απασχόλησης (σ.σ. με την προσθήκη της λέξης «προοπτικές», οι συντάκτες τηρούν κάποια προσχήματα, καθώς η απασχόληση έχει ήδη πληγεί σε βαθμό πέραν κάθε εκτιμήσεως). Άμεση συνέπεια όλων αυτών είναι η «χρεοκοπία της πλειοψηφίας των ελληνικών επιχειρήσεων».

Στη συνέχεια, η Κομισιόν παραδέχεται ότι παρά το μικρό μέγεθος της ελληνικής οικονομίας συγκριτικά με το μέγεθος της Ευρωζώνης (1,77% του συνολικού ΑΕΠ), ενδεχόμενη κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος θα μεταδοθεί σε ολόκληρη την Ευρωζώνη.

Τα πρώτα μνημόνια έσωσαν την Ευρωζώνη, το τρίτο;

Σ’ αυτό το σημείο η Κομισιόν λέει τα πράγματα με το όνομά τους. «Ο άμεσος κίνδυνος μετάδοσης στην ζώνη του ευρώ μέσω του τραπεζικού συστήματος έχει περιοριστεί από τα δύο προγράμματα προσαρμογής. Οι κίνδυνοι έχουν μετριαστεί από την ενοποίηση του τραπεζικού τομέα και τη μείωση των ξένων ανοιγμάτων, ιδίως την έξοδο των ξένων τραπεζών από την ελληνική αγορά, καθώς και την απορρόφηση των κυπριακών υποκαταστημάτων που λειτουργούσαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του 2013».

«Επιπρόσθετα», τονίζει η έκθεση, «το θεσμικό πλαίσιο της Ευρωζώνης έχει βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια και έχει γίνει πιο ανθεκτικό».

Με λίγα λόγια, η Κομισιόν παραδέχεται αυτό που όλοι γνωρίζουν από τις διαρροές στον διεθνή Τύπο τα τελευταία δύο χρόνια, ότι τα ελληνικά προγράμματα σχεδιάστηκαν για να προστατεύσουν την Ευρωζώνη και να δώσουν χρόνο στις συστημικές τράπεζες να μειώσουν την έκθεσή τους στην Ελλάδα. Η τεχνογνωσία ήρθε μετά.

Δεν υπάρχει ιστορικό προηγούμενο

Το ρίσκο τώρα ακολουθεί αντίστροφη πορεία, καθώς μετά τις ξένες τράπεζες στην Ελλάδα, είναι οι ελληνικές τράπεζες στο εξωτερικό που χρήζουν αντιμετώπισης. Όπως αναφέρει η έκθεση, σε μερικές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι θυγατρικές των ελληνικών τραπεζών αντιστοιχούν στο 15-25% του τραπεζικού τομέα και ως εκ τούτου είναι συστημικά σημαντικές. Η αναταραχή στις ελληνικές τράπεζες, το ενδεχόμενο spill-over και η αντιδραση των αρχών χωρών που φιλοξενούν τράπεζες ελληνικών συμφερόντων ενδέχεται να επηρεάσουν έμμεσα τις συμπεριφορά των καταθετών σε Ευρωζώνη και Ευρωπαϊκή Ένωση για λόγους εμπιστοσύνης. Η Κομισιόν τονίζει ότι δεν μπορεί να αποκλείσει ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Επιπλέον, «η άτακτη κατάρρευση του ελληνικού τραπεζικού συστήματος και της Ελλάδας ως κυρίαρχου πιστωτή θα δημιουργούσε σημαντικές αμφιβολίες για την συνοχή της Ευρωζώνης στο σύνολό της, τώρα και στο μέλλον».

Για την Κομισιόν, οι κίνδυνοι αποσταθεροποίησης στην Ελλάδα προκλήθηκαν από την αβεβαιότητα των οικονομικών πολιτικών στην Ελλάδα για πάνω από ένα εξάμηνο και πιο συγκεκριμένα από το δ’ τρίμηνο του 2014. «Αν και οι μεταρρυθμίσεις τα τελευταία χρόνια θα έπρεπε να επιτρέπουν στην Ευρωζώνη να διαχειριστεί καλύτερα τέτοια spill-overs, οι μακροπρόθεσμες συνέπειες που απορρέουν από τις εξελίξεις οι οποίες επηρεάζουν την ακεραιότητα της Ευρωζώνης πιθανόν να είναι σημαντικές, αν και δύσκολα μπορούν να εκτιμηθούν εξαιτίας της έλλειψης ιστορικού προηγουμένου», υποστηρίζει η έκθεση και καταλήγει: «Παρόλα αυτά, στήριξη μπορεί να δοθεί μόνο στη βάσης ενός εκτεταμένου και αξιόπιστου μεταρρυθμιστικού προγράμματος που θα έχει υψηλό βαθμό κυριότητας από τις ελληνικές αρχές και το ευρύ κοινό».

Επομένως, ασχέτως ιστορικού προηγούμενου, απαιτείται οι Έλληνες όχι μόνο να μπορούν αλλά και να θέλουν. Το «ownership» είναι το επόμενο μεγάλο προαπαιτούμενο της νέας μνημονιακής δυστοπίας.