Το κινηματογραφικό ζεϊμπέκικο του Μίκη Θεοδωράκη που χόρεψε ο Βασίλης Διαμαντόπουλος

Το 1962 ο σκηνοθέτης Ροβήρος Μανθούλης γύρισε την ταινία «Ψηλά τα χέρια, Χίτλερ» με πρωταγωνιστές τον Βασίλη Διαμαντόπουλο και τον Θανάση Βέγγο. Επρόκειτο για μια γλυκόπικρη ταινία στα πρότυπα του ιταλικού νεορεαλισμού που αναφερόταν στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής στην Αθήνα. Το αρχικό σενάριο του, πρόωρα χαμένου, ηθοποιού Διονύση Μήλα είχε φτάσει στα χέρια του Μανθούλη από τον αδερφό του, τον οπερατέρ Νίκο Μήλα, με τον τίτλο «Θα σε γνωρίσω μ’ ένα πρόσωπο», τελικά όμως ο σκηνοθέτης επέλεξε το «Ψηλά τα χέρια, Χίτλερ» που υπήρχε ως ατάκα μεσ’ στο σενάριο. 

Η ταινία γυρίστηκε μέσα σε χρόνο ρεκόρ. Σύμφωνα με τον Μανθούλη, τα γυρίσματα ξεκίνησαν στις 3 Ιανουαρίου του ’62 και στις 15 Φεβρουαρίου είχε ήδη παραδοθεί κόπια στους αιθουσάρχες, οι οποίοι την πρόβαλαν δύο εβδομάδες αργότερα στους κινηματογράφους. Σημείωσε μεγάλη επιτυχία και μάλιστα ο Βέγγος τιμήθηκε για πρώτη φορά ως Καλύτερος Ηθοποιός της χρονιάς από την Ένωση Κριτικών, κάτι που δεν άρεσε του ίδιου, καθώς έβλεπε τον κόσμο να τρέχει πάνω του για αυτόγραφο και κανείς να μη δίνει σημασία στον Βασίλη Διαμαντόπουλο, έναν γίγαντα του θεάτρου της εποχής. «Πάρτε κι από τον κύριο Διαμαντόπουλο» έλεγε συνέχεια…

Ωστόσο ήταν και η περίοδος που ο Βέγγος έχτιζε τη μεγάλη κωμική καριέρα του και η συγκεκριμένη ταινία δεν άρεσε στο κοινό του – ένα κοινό πιο ψυλλιασμένο πολιτικά και αισθητικά. Ο Μανθούλης στην αυτοβιογραφία του (Ο κόσμος κατ’ εμέ – Ο Βίος και τα Πάθη μου, εκδόσεις Γαβριηλίδης, 2014) αναφέρει πως αναγκάστηκε να αφαιρέσει δύο πλάνα, εφόσον κάποιο απ’ τα μέλη της Επιτροπής Λογοκρισίας, χαφιές ο ίδιος, είχε αναγνωρίσει τον εαυτό του. Λίγα χρόνια μετά η ταινία θα σημείωνε νέα μεγάλη επιτυχία μέσα στη δικτατορία και μια βασική αιτία ήταν το πρωτότυπο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη. 

Λεγόταν Έχει η νύχτα θάνατο, ήταν σε στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου, στενού συνεργάτη του Θεοδωράκη τότε, και γράφτηκε επίσης σε χρόνο ρεκόρ για τις ανάγκες της ταινίας. Δανείζομαι τα λόγια του Θεοδωράκη από καταγραμμένη συνομιλία μας στο σπίτι του, τον Μάιο του 2017: Τον καιρό εκείνο όλο και κάτι γράφαμε με τον Χριστοδούλου και τον Μπιθικώτση, όλο και σε κάποιο στούντιο θα μας έβρισκες. Λειτουργούσαμε σαν κομμουνιστές εν τη ενώσει και το έργο αυτό ήταν φτιαγμένο από κομμουνιστές, όπως είχε γίνει και με το ”Συνοικία το Όνειρο” του Αλεξανδράκη: Εγώ, ο Μανθούλης, ο Βέγγος και φυσικά ο φίλος μου ο Διαμαντόπουλος, που παρέμεινε κομμουνιστής ως το τέλος της ζωής του. Ο Βασίλης με έπιασε και μου μίλησε για ένα τραγούδι που χρειάζονταν σε μια καινούργια ταινία, για την οποία δεν είχαμε πολύ χρόνο. Κάτσαμε και γράψαμε με τον Δημήτρη ένα δωρικό ζεϊμπέκικο με αντιστασιακές αναφορές, φωνάξαμε τον Γρηγόρη, το ηχογραφήσαμε πρόχειρα, μια κι έξω, και το παραδώσαμε στον Μανθούλη. Αν εξαιρέσεις την ταινία, μάλλον ξεχάστηκε τις επόμενες δεκαετίες και μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισαν να με ξαναρωτάνε γι’ αυτό.  

Ο Μίκης Θεοδωράκης καλά τα λέει στην αφήγηση του, αν υποτεθεί πως το Έχει η νύχτα θάνατο, ένα από τα πιο σκοτεινά και θλιμμένα ζεϊμπέκικα του, ανακαλύφθηκε εκ νέου το 1999, όταν εντάχθηκε στο CD Μίκης Θεοδωράκης – Σπάνιες εκτελέσεις ως premium με το περιοδικό Μελωδία. Κάτι αντίστοιχο είχε συμβεί με τον Γκρεμό, ένα παλιό ζεϊμπέκικο του Μάνου Χατζιδάκι, που το επανέφερε στην επικαιρότητα σαράντα χρόνια αργότερα ο ερμηνευτής Γεράσιμος Ανδρεάτος. Την περίοδο, όμως, της χούντας λειτούργησε κάπως σαν σύμβολο έκφρασης του αντιδικτατορικού αισθήματος, τουλάχιστον κατά τη διάρκεια προβολής του φιλμ. Ο Ροβήρος Μανθούλης θυμάται: Οι θεατές άκουγαν τον Μπιθικώτση να τραγουδάει το αντιστασιακό τραγούδι του Μίκη σε στίχους Χριστοδούλου και φώναζαν αντιχουντικά συνθήματα στις σκοτεινές αίθουσες. Άναβαν τα φώτα κι ερχόταν η αστυνομία. Με το ”Ψηλά τα χέρια, Χίτλερ”, έστω και πρωθύστερα, εκδικήθηκα τη χούντα για την απαγόρευση του ”Πρόσωπο με Πρόσωπο”…

Στην ταινία δεν εμφανιζόταν ο Μπιθικώτσης. Ούτως ή άλλως το σενάριο διαδραματιζόταν τα χρόνια της Κατοχής και δεν υπήρχε περίπτωση να έδειχνε φτωχούς πεινασμένους ανθρώπους να διασκεδάζουν σε κάποιο μαγαζί. Αντίθετα, ακουγόταν σε μια μικρή γιορτή που είχε στηθεί- υποτίθεται- στην κάμαρα του Βέγγου και του Διαμαντόπουλου, παρουσία της Μίρκας Καλατζοπούλου, του μικρού Γιάννη Καλατζόπουλου και δύο λαϊκών μουσικών – επαιτών, φίλων των πρωταγωνιστών. Σε κάποια στιγμή, ο Βασίλης Διαμαντόπουλος σηκώνεται και το χορεύει. Παρατηρήστε αυτόν τον τεράστιο Έλληνα ηθοποιό πως ”πιάνεται” από τους στίχους Κι έχει η καρδιά το φάρμακο και τρέφει τις ελπίδες για να αρχίσει να σέρνει το ζεϊμπέκικο χορό. Έπειτα κάθεται σε μια γωνιά της κάμαρας και μοιάζει ν’ απολαμβάνει αυτό το αυτοσχέδιο γλέντι. Στο τέλος, μελαγχολεί και η σκηνή κλείνει με την ατάκα Και του χρόνου λεύτεροι…

Μιαν άλλη μνήμη από τον Βασίλη Διαμαντόπουλο και τη σχέση του με τη μουσική του Μίκη Θεοδωράκη, είχε μοιραστεί μαζί μου η Λένα Πλάτωνος τον Ιούλιο του 2010. Την πρώτη βραδιά που ακολούθησε την πτώση της χούντας, η νεαρή τότε συνθέτρια είχε κατέβει στους δρόμους της Αθήνας με το αυτοκίνητο του ηθοποιού. Εκτός απ’ τους δυο τους, στο αυτοκίνητο ήταν ακόμη η μητέρα της Πλάτωνος και η πιανίστρια Ντόρα Μπακοπούλου: Ήμασταν όλοι πολύ ενθουσιασμένοι, σχεδόν τρελοί απ’ τη χαρά μας! Από την Ιπποκράτους κατεβήκαμε στο Σύνταγμα. Εκεί, όσο κι αν ακούγεται τρελό, αφήσαμε τ’ αμάξι, βγήκαμε έξω και ενωθήκαμε με τον κόσμο του ΚΚΕ. Πανζουρλισμός και παντού κόκκινα λάβαρα, ένα πανηγύρι που κράτησε μέρες ολόκληρες. Μία μεγάλη παρέα από την μια άκρη της Σταδίου ως την άλλη κρατιόταν χέρι-χέρι τραγουδώντας ”Βασιλικός θα γίνω”, αποσκοπώντας βέβαια στη γελοιοποίηση του βασιλιά. Ο Διαμαντόπουλος τραγουδούσε μαζί μου ”Τη Ρωμιοσύνη μην την κλαις” του Θεοδωράκη και του Ρίτσου, που τους λάτρευε – ακόμα υπάρχει η κασέτα αυτή με τις φωνές μας ηχογραφημένες…

Στο Συνοικία το Όνειρο, γυρισμένο ένα χρόνο πριν, το ζεϊμπέκικο Βρέχει στη φτωχογειτονιά ταυτίστηκε με τον χορό του Αλέκου Αλεξανδράκη – Ρίκου μπροστά στον Γρηγόρη Μπιθικώτση. Στο Ψηλά τα χέρια, Χίτλερ το Έχει η νύχτα θάνατο, ένα αδέσποτο λαϊκό τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη, έμελλε να ταυτιστεί μ’ αυτό τον σύντομο χορό του Βασίλη Διαμαντόπουλου. Και όχι μόνο! Ο Διαμαντόπουλος δεν παραδίνεται στο ζεϊμπέκικο μόνο σωματικώς. Παραδίνεται με το βλέμμα του, με όλες του τις αισθήσεις και με όλα τα εκφραστικά του μέσα. Αξέχαστος! 

* Ο ηθοποιός Βασίλης Διαμαντόπουλος γεννήθηκε στον Πειραιά το 1920 και πέθανε στην Αθήνα, στις 5 Μαΐου του 1999.