Καραγκιοζοπαίκτης: Ένα επάγγελμα σε… κίνδυνο;

Τα χρόνια πέρασαν. Οι περισσότεροι από τους μάστορες, είτε έχουν φύγει απ’ τη ζωή είτε είναι αρκετά ηλικιωμένοι. Οι σπόροι που άφησαν πίσω τους έχουν βγάλει γερές ρίζες. Από τη μια μεριά όμως, η οικονομική κρίση και από την άλλη οι έντονες έριδες ανάμεσα στους καραγκιοζοπαίκτες, έχουν βάλει σε κίνδυνο το επάγγελμα. Ολοένα και περισσότερες παραφωνίες έρχονται στο φως που πλήττουν με βάναυσο τρόπο το ίδιο το θέαμα. Τον Καραγκιόζη. Άραγε, κινδυνεύει;

Η άνοδος του Καραγκιόζη και οι δυσκολίες

Το ελληνικό Θέατρο Σκιών παρουσιάζει άνθηση τα τελευταία χρόνια. Αρκετοί νέοι καραγκιοζοπαίκτες έχουν μπει στο επάγγελμα την ίδια στιγμή που η ζήτηση για τον Καραγκιόζη ολοένα και αυξάνεται. «Βλέπω μια τεράστια στροφή των παιδιών και των νέων στον Καραγκιόζη. Ίσως να έχουν κορεστεί από τις υπόλοιπες ασχολίες. Τις οθόνες κινητών και υπολογιστών. Τους μαγεύει το θέαμα», αναφέρει στο koutipandoras.gr η κόρη του αείμνηστου Ευγ. Σπαθάρη, Μένια Σπαθάρη. «Το ελληνικό Θέατρο Σκιών αποτελεί συλλογικό δημιούργημα του ελληνικού λαού τον οποίο και εκφράζει με τον απόλυτο τρόπο. Ο ελληνικός Καραγκιόζης μιλάει και σκέφτεται ελληνικά», υπογραμμίζει ο Κώστας Τσίπηρας, επί πολλά έτη μελετητής του Καραγκιόζη και συγγραφέας του βιβλίου «Ο ήχος του Καραγκιόζη».

«Ο κόσμος ήρθε κοντά στον Καραγκιόζη για ακόμη μια φορά στα δύσκολα. Με το που ξέσπασε η κρίση έψαξε και τον βρήκε», αναφέρει ο καραγκιοζοπαίκτης Χρήστος Στανίσης, που μαθήτευσε δίπλα στον Ευγ. Σπαθάρη. Το ίδιο επιβεβαιώνει και ο Γιάννης Νταγιάκος, αξιόλογος καραγκιοζοπαίκτης που μαθήτευσε κι αυτός κοντά στον Ευγ. Σπαθάρη. «Από τη δεκαετία του 1990 υπάρχει άνοδος. Τα τελευταία όμως χρόνια εκτοξεύθηκε. Τα παιδάκια τον έχουν αγαπήσει περισσότερο. Μικροί και μεγάλοι βλέπουν Καραγκιόζη». «Είναι καλές εποχές για τον Καραγκιόζη. Είναι μια περίοδος αναγέννησης», προσθέτει ένας ακόμη σημαντικός καραγκιοζοπαίκτης, ο  Άθως Δανέλλης, μαθητής του μεγάλου δασκάλου, του Μάνθου του Αθηναίου. Ο ίδιος στην πολυετή του καριέρα βρέθηκε πίσω από τον μπερντέ και με άλλους σπουδαίους καλλιτέχνες, όπως ο Γιάνναρος, ο Χαρίδημος κ.α. «Ο Καραγκιόζης είναι μια σπουδαία τέχνη με προεκτάσεις. Είναι χρήσιμος για την κοινωνία και αποτελεί βασικό όπλο στα χέρια των παιδιών απέναντι στη σύγχρονη σαβούρα».

«Ο Καραγκιόζης έχει πάθει πολλά από τους καραγκιοζοπαίκτες»

Ποια τα αντικειμενικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα ο κλάδος; «Μιλάμε για ένα ελεύθερο επάγγελμα. Τίθεται καθημερινά το θέμα της επιβίωσης καθώς οι φόροι είναι πολλοί και δυσβάσταχτοι. Πρέπει να αφιερώσεις χρόνο. Να δώσεις ενέργεια αλλά κυρίως την ψυχή σου», δηλώνει στο koutipandoras.gr ένας από τους νεαρότερους σε ηλικία καραγκιοζοπαίκτες, ο Μπάμπης Μακρής. Μαθήτευσε δίπλα στον πατέρα του, Κώστα Μακρή, μεγάλο όνομα του Πατρινού Θεάτρου Σκιών. «Το καλοκαίρι είναι λίγο καλύτερα τα πράγματα σε σχέση με το χειμώνα γιατί αν το κυνηγάς και είσαι οργανωμένος, έχεις δουλειά καθημερινά. Το χειμώνα μπορείς να έχεις δουλειά αλλά πρέπει να μπεις σε σχολεία, να κάνεις περιοδείες σε θέατρα κ.α», λέει ο Μπ. Μακρής.

Από τη δική του μεριά ο Γιαν. Νταγιάκος αναφέρει: «Ο Καραγκιόζης δεν έχει χρήματα. Μπορείς ναι μεν να ζήσεις σαν ελεύθερος επαγγελματίας, αλλά πλούσιος δεν θα γίνεις ποτέ». «Σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουμε είναι η γραφειοκρατία. Για να παίξεις σ’ ένα σχολείο, σ’ έναν δήμο, χρειάζεται να πηγαίνεις κάθε φορά δεκάδες χαρτιά, πράγμα δυσκίνητο και χρονοβόρο», υπογραμμίζει.

Αρκετοί καραγκιοζοπαίκτες θίγουν στο koutipandoras.gr το θέμα της υψηλής φορολογίας. «Σίγουρα δεν διαφέρουμε από τους άλλους επαγγελματίες. Σε εποχές που τα εργασιακά δικαιώματα έχουν καταστρατηγηθεί σε τέτοιο βαθμό, ποιος θα θυμηθεί να φτάσει σε εμάς;», διερωτάται ο γνωστός καραγκιοζοπαίκτης Τάσος Κώνστας. «Ο Καραγκιόζης είναι ριγμένος στην Ελλάδα. Θα έπρεπε οι καραγκιοζοπαίκτες να εμπίπτουν με κάποιο τρόπο στο υπουργείου Πολιτισμού. Δεν αναφέρομαι σε επιχορηγήσεις αλλά σε κάποιες ίσως φροντίδες», επισημαίνει ο Άθ. Δαννέλης.

Βλέπουν φως πίσω από τις σκιές και… μπαίνουν

Αυτό που ταλανίζει περισσότερο τον κλάδο είναι όλοι αυτοί που είδαν φως πίσω από τον μπερντέ και… μπήκαν. Όπως αναφέρει η πλειοψηφία των καραγκιοζοπαικτών αλλά και μελετητών και φίλων του ελληνικού Θεάτρου Σκιών, διάφορα άτομα εκμεταλλευόμενα την οικονομική κρίση και τη μη ύπαρξη ελέγχου από αρμόδιους φορείς στήνουν ένα πανί, πιάνουν δυο φιγούρες, αρκετές φορές αγοραστές και παίζουν ως κακοί μίμοι μια παράσταση που έτυχε να δουν στο YouTube ή κάπου αλλού στο διαδίκτυο. «Πολλοί βλέπουν το χώρο ως “μπίζνα”. Δεν αγαπούν τον Καραγκιόζη. Παίζουν για να βγάλουν εύκολα χρήματα με αθέμιτους τρόπους. Πώς γίνεται ένας καραγκιοζοπαίκτης να παίζει ταυτόχρονα σε τέσσερα διαφορετικά μέρη;», διερωτάται ο Κ. Τσίπηρας.

«Λόγω της κρίσης μπήκαν αρκετοί στο χώρο, χωρίς να τον γνωρίζουν ή να τον έχουν μελετήσει. Δεν είναι καραγκιοζοπαίκτες. Με αυτόν τον τρόπο εκτός της τιμής πέφτει και η ποιότητα. Χτυπούν έτσι τους καταξιωμένους καραγκιοζοπαίκτες. Οι περισσότεροι μάλιστα εξ΄αυτών, βγάζουν πιο πολλά από τις φιγούρες που θα πουλήσουν παρά από την παράσταση. Δεν τους υποτιμώ αλλά όπως γίνεται πάντα, η Ιστορία θα κρίνει», τονίζει η Μ. Σπαθάρη. «Βλέπω βέβαια και νέους που το προσπαθούν πολύ. Είναι ταλέντα και έχουν μέλλον», προσθέτει. Ο Κ. Μακρής σημειώνει: «Έχει εκφυλιστεί το επάγγελμα απ’ αυτούς που νομίζουν ότι μπορούν να παίζουν επειδή είδαν μια παράσταση στο fakebook ή στο YouTube. Έχουμε πολλά τέτοια φαινόμενα σ’ όλη την Ελλάδα με τέτοιους ανίδεους».

Σύμφωνα με τον Γ. Νταγιάκο, το παραπάνω πρόβλημα μαστίζει κυρίως την επαρχία όπου δεν υπάρχουν και άλλες επιλογές. «Στην Αθήνα είμαστε αρκετοί και ανεβαίνει το επίπεδο μέσω του ανταγωνισμού. Υπάρχουν κάποιοι που δεν έχουν μάθει την τέχνη δίπλα σε κάποιο δάσκαλο και βγαίνουν να παίξουν. Ακόμη και ταλέντο να ‘χεις κάποια πρέπει να τα μάθεις δίπλα σε άλλον καραγκιοζοπαίκτη».

Διαφορετική προσέγγιση έχει ο Αθ. Δανέλλης. «Είναι ένα γενικό πρόβλημα της εποχής και συμβαίνει σε διάφορα επαγγέλματα. Είναι καλό που βγαίνουν πιτσιρικάδες αλλά κάποιοι απ΄αυτούς κάνουν πρόσκαιρο κακό μέσα από την αμάθεια. Δεν μπορείς να κοροϊδεύεις για πάντα το κοινό». Από την πλευρά του ο Τ. Κώνστας, με πολυετή παρουσία στο χώρο μέσα από το Θέατρο Σκιών «Φιγούρες και Κούκλες» που μεταφέρθηκε στο Π. Φάληρο από την Πλάκα, αναφέρει: «Είμαστε στη χώρα του ό,τι δηλώσεις είσαι. Την κακή δουλειά τη βρίσκει μπροστά του κι αυτός που κάνει καλή. Ο χρόνος και το κοινό είναι αυτοί που έχουν τον τελικό λόγο. Κάνουν το ξεκαθάρισμα». «Στα 20 χρόνια που ασχολούμαι επαγγελματικά έχω δει αρκετούς που τεντώνουν ένα πανί, αγοράζουν φιγούρες, ανάβουν τη λάμπα και μιμούνται άλλους καλλιτέχνες σε παραστάσεις. Παίρνει η μπάλα και εμάς», επισημαίνει ο Χρ. Στανίσης.

Δίνουν παραστάσεις με CD στα μάτια ενός Σωματείου χωρίς… καραγκιοζόπαικτες

Και όμως, υπάρχουν καραγκιοζοπαίκτες που αντί να παίζουν ζωντανά, ως οφείλουν καθώς αφενός αυτό επιβάλλει η παράδοση και αφετέρου, ο Καραγκιόζης είναι διαδραστικός και «ζωντανός», βάζουν ένα CD και κουνούν τις φιγούρες. Το θέμα θίγει η πλειοψηφία των σοβαρών καραγκιοζοπαικτών και μελετητών. Αρκετοί το κατανοούν ως ένα σημείο, λέγοντας στο koutipandoras.gr πώς μόνο αν υπάρχει μια πάρα πολύ δύσκολη τεχνικά παράσταση ή ίσως κάποια αδυναμία του καραγκιοζοπαίκτη λόγω ασθένειας ή γήρατος, μόνο τότε και εφόσον ο καλλιτέχνης ενημερώσει το κοινό του ότι η παράσταση θα είναι ηχογραφημένη, μπορεί να συνεχίσει.

«Πρέπει να σέβεσαι το κοινό σου. Αυτό είναι αθέμιτος ανταγωνισμός», τονίζει ο πολύπειρος, Σωκράτης Κοτσορές. «Καταλαβαίνω ότι είναι μια ελεύθερη αγορά αλλά μέχρι ένα σημείο», λέει ο Μπ. Μακρής ενώ από την πλευρά του ο Γ. Νταγιάκος τονίζει σε τηλεφωνική συνομιλία με το koutipandoras.gr πως: «Ο Καραγκιόζης έχει πάθει πολλά από τους καραγκιοζοπαίκτες. Είναι μικρή η μερίδα που το πράττει. Έχω ταχθεί εναντίον».

Την πρακτική αυτή καταγγέλλουν και μέλη του «Πανελληνίου Σωματείου Θεάτρου Σκιών». Ειδικότερα, ο πρόεδρος του Δ.Σ και γνωστός καραγκιοζοπαίκτης, Πάνος Καπετανίδης αναφέρεται σε «λάθρα είσοδο, ασχέτων στο επάγγελμα, χωρίς παιδεία και μαθητεία σε δάσκαλους». Επισημαίνει δε, πως διάφοροι «πιτσιρικάδες έχουν καβαλήσει το καλάμι και παίζουν με καμία συναίσθηση της σοβαρότητας τις φιγούρας που κρατούν στα χέρια τους». Το ίδιο υποστηρίζει και ο αντιπρόεδρος του Δ.Σ, Τάκης Κωστιδάκης, ερασιτέχνης καραγκιοζοπαίκτης κάνοντας λόγο και για γενικότερη «καχυποψία» που δημιουργείται για το χώρο.

Δεν είναι λίγοι όμως οι καραγκιοζοπαίκτες που υποστηρίζουν στο koutipandoras.gr την απραξία του Σωματείου. Μάλιστα, κάνουν λόγο για ένα Σωματείο χωρίς Καραγκιοζοπαίκτες. Έναν πολιτιστικό σύλλογο και όχι ένα συνδικαλιστικό όργανο που δεν τους εκφράζει σε κανέναν απολύτως βαθμό και δεν διεκδικεί τίποτα.

Την απάντηση στο πιο βασικό ερώτημά μας, αν δηλαδή ο Καραγκιόζης βρίσκεται σε κίνδυνο απ’ όλα αυτά, δίνει ο γνωστός καλλιτέχνης, Νίκος Βουρλιώτης. Εγγόνι του μεγάλου δασκάλου, Αβραάμ Αντωνάκου. «Ο Καραγκιόζης λαογραφικά δεν διαθέτει κανένα κίνδυνο. Ακόμα κι αν σταματήσει να αναπαράγεται σε παραστάσεις, υπήρχε, υπάρχει και θα υπάρχει πάντα».