Και φωτιά στον Γοργοπόταμο

Δίνοντας νέα πνοή στον γιορτασμό της επετείου του Γοργοποτάμου το σωματείο Μουσείο – Ιστορικό Αρχείο Ρούμελης 1940-1950 με τον Δήμο Λαμιέων διοργανώνουν ιστορικό περίπατο στον Γοργοπόταμο την Κυριακή 18 Νοεμβρίου στις 11 το πρωί. Σήμερα που ο φασισμός κάνει εκ νέου απειλητικά την εμφάνισή του χέρι χέρι με νεοφιλελεύθερες πρακτικές η Αντίσταση αποτελεί σύμβολο (όχι μιας επίπλαστης εθνικής ενότητας κατά το αφήγημα της δεκαετίας του ’80) και υπενθυμίζει ότι ο φασισμός για άλλη μια φορά δεν θα περάσει. Η γνώση του παρελθόντος και το ξεμπρόστιασμα του τερατώδους προσώπου του φασισμού αποτελούν τα ασφαλή αναχώματα στην εξάπλωσή του.

Το ιστορικό της ανατίναξης

Στις 25 Νοεμβρίου 1942 περίπου 150 αντάρτες του ΕΛΑΣ με τον Aρη Βελουχιώτη, 60 του ΕΔΕΣ με τον Ναπολέοντα Ζέρβα και δώδεκα ειδικά εκπαιδευμένοι άντρες της βρετανικής SOE ανατίναξαν τη γέφυρα του Γοργοποτάμου. Ηταν η πρώτη μεγάλη επιχείρηση της ένοπλης αντίστασης που συνδεόταν με τον συμμαχικό αντιφασιστικό αγώνα στα μέτωπα του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Οι Βρετανοί ήδη είχαν επεξεργαστεί συγκεκριμένα σχέδια για την πραγματοποίηση δολιοφθοράς στον σιδηροδρομικό άξονα Θεσσαλονίκης – Αθήνας ώστε να αποκοπεί η συντομότερη αρτηρία ανεφοδιασμού των δυνάμεων του στρατάρχη Ρόμελ στη βόρεια Αφρική. Αμεσοι στόχοι αποτελούσαν τρεις ευαίσθητες σιδηροδρομικές γέφυρες στην περιοχή της Στερεάς: η Παπαδιά, ο Ασωπός και ο Γοργοπόταμος. Για στρατιωτικούς λόγους επιλέχτηκε η γέφυρα του Γοργοποτάμου κοντά στη Λαμία. Η γέφυρα φυλασσόταν από ισχυρή ιταλική φρουρά, η εξουδετέρωση της οποίας απαιτούσε τη συνδρομή όσο το δυνατόν περισσότερων ανταρτών. Ως εκ τούτου, οι Βρετανοί απευθύνθηκαν για συνεργασία αρχικά στον ΕΔΕΣ και μόλις διαπίστωσαν ότι η επιχείρηση δεν μπορούσε να πραγματοποιηθεί μόνο με τις δυνάμεις του Ζέρβα πλησίασαν τον ΕΛΑΣ.

Για τις αντάρτικες οργανώσεις η ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αποτελούσε σοβαρή πρόκληση. Παρά τους κινδύνους, ιδιαίτερα όσον αφορά την επιβολή αντιποίνων στον πληθυσμό της περιοχής, οι δισταγμοί ξεπεράστηκαν. Το σχέδιο της ανατίναξης της γέφυρας επεξεργάστηκε ο αρχηγός των Βρετανών Εντι Μάγερς. Επικεφαλής της ομάδας των Βρετανών σαμποτέρ ορίστηκε ο κορυφαίος στις ανατινάξεις Νεοζηλανδός Τομ Μπαρνς. Το σχέδιο της επιχείρησης συζητήθηκε ανάμεσα στον Αρη, τον Ζέρβα και τους Βρετανούς. Οι απόψεις για την πατρότητα του σχεδίου διίστανται, το πιο πιθανό ωστόσο είναι ότι στην τελική του μορφή διατυπώθηκε από τον αρχηγό του ΕΛΑΣ με τη διαταγή επιχείρησης που ο ίδιος υπαγόρευσε στον Κωστούλα (Κώστα Καβρέτζο) λίγες ώρες προτού εκδηλωθεί η επίθεση.

Νάρκη με «λογότυπο» CIA

H ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοποτάμου αποτελεί μια από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις δολιοφθοράς του πολέμου. Λόγω της καθυστέρησης στην εκτέλεσή της είχε μικρή επίδραση στο μέτωπο της Αφρικής, σε τοπικό επίπεδο ωστόσο τα οφέλη ήταν πολλαπλά. Η διακοπή της μοναδικής σιδηροδρομικής σύνδεσης βορρά – νότου της χώρας για έξι εβδομάδες μείωσε τη διακίνηση πολεμοφοδίων και πρώτων υλών προς και από την Ελλάδα. Ο ψυχολογικός αντίκτυπος υπήρξε εξίσου σημαντικός. Η επιχείρηση είχε αφυπνιστική δράση στον κατεχόμενο λαό και ενίσχυσε το ηθικό των ανταρτών και του πληθυσμού.

Οι πρώτες πρωτοβουλίες για τον γιορτασμό της επετείου της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοποτάμου αναλήφθηκαν από πρώην αντιστασιακούς τη δεκαετία του 1960. Το 1964 επί Γεωργίου Παπανδρέου ο γιορτασμός έλαβε επίσημο χαρακτήρα, γεγονός μη ανεκτό από ακροδεξιούς κύκλους. Κατά τη διάρκεια του γιορτασμού εκείνης της χρονιάς έκρηξη τοποθετημένης νάρκης προκάλεσε τον θάνατο δεκατριών ανθρώπων και τον τραυματισμό 51. Νεότερα στοιχεία τεκμηριώνουν ότι την αιματοχυσία οργάνωσαν πράκτορες της CIA.

Το 1982 η πρώτη κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ καθιέρωσε την 25η Νοεμβρίου ως ημέρα πανελλαδικού εορτασμού της Εθνικής Αντίστασης κάνοντας ένα ουσιαστικό βήμα στον εκδημοκρατισμό της πολιτικής ζωής και προς την άρση των πολιτικών και κοινωνικών αποκλεισμών της Αριστεράς από το μετεμφυλιακό κράτος.

 

Το σχέδιο

Ο Κωστούλας με τμήμα του ΕΛΑΣ αποτελούμενο από τέσσερις ομάδες θα επιτίθετο στο νότιο βάθρο, τμήμα ΕΔΕΣ με 45 άντρες στο βόρειο βάθρο. Δύο ομάδες 15 αντρών του ΕΛΑΣ και ενός σαμποτέρ θα έπιαναν θέσεις βόρεια και νότια της γραμμής για υπονόμευσή της και παρεμπόδιση των ενισχύσεων. Μια ακόμη ομάδα 15 ΕΛΑΣιτών ανέλαβε να καταστρέψει με βενζίνη την ξύλινη οδική γέφυρα του Σπερχειού. Τμήμα σαμποτέρ με βοήθεια οκτώ αντρών του ΕΛΑΣ και τεσσάρων του ΕΔΕΣ ανέλαβε την ανατίναξη της γέφυρας. Τμήμα 30 αντρών του ΕΛΑΣ υπό τη διοίκηση του ανθυπίλαρχου Νικηφόρου ορίστηκε γενική εφεδρεία διοίκησης. Διοικητής τμημάτων επίθεσης ανέλαβε ο λοχαγός πυροβολικού Μυριδάκης και γενικός αρχηγός ο αρχηγός του ΕΔΕΣ Ναπολέων Ζέρβας. 

* Βασιλική Λάζου –  ΕΔΙΠ Τμήματος Πολιτικών Επιστημών ΑΠΘ

Πηγή: Εφημερίδα Documento