Ισιδώρα Ντάνκαν: Η μητέρα του μοντέρνου χορού με το τραγικό τέλος

Η Ισιδώρα Ντάνκαν γεννήθηκε στο Σαν Φρανσίσκο στις 26 Μάιου του 1877 ή το 1878. Οι γονείς της ήταν αρχικά εύποροι. Ο πατέρας της ένας τραπεζίτης ο οποίος θα χάσει την περιουσία του έπειται από ένα οικονομικό σκάνδαλο όταν εκείνη θα είναι πολύ μικρή. Η οικογένεια χωρίζει. Εκείνη και τα αδέρφια της ζούνε κάτω από συνθήκες φτώχειας και αναγκάζονται να διδάσκουν στα υπόλοιπα παιδιά της γειτονιάς τους διάφορα μαθήματα ώστε να εξασφαλίσουν ένα εισόδημα.

Επιλέγει το χορό. Δεν θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά αφού σχεδόν δεν γνώριζε τίποτα άλλο. Είχε εγκαταλείψει το σχολείο στα 10 της χρόνια μιας και υπήρξε κάκιστη μαθήτρια. Μόνο ο χορός την ενδιέφερε αλλά και αυτός προσαρμοσμένος στα δικά της μέτρα.

Με την φαντασία της έπλαθε νέες χορογραφίες από έφηβη και συχνά με υπερηφάνεια της επιδείκνυε στις σχολές χορού που είχε πάει για να διδαχτεί η ίδια. Φυσικά μια τέτοια ‘’επαναστατικότητα’’ από μαθήτρια δεν ήταν ανεκτή! Οι σχολές της εποχής είχαν αυστηρότητα και πειθαρχία. Οι τεχνικές του μπαλέτου έπρεπε να εκτελούνται άψογα καθότι ο θεατής θα έκρινε το ταλέντο του χορευτή και την επιτυχία ενός έργου βασισμένος στο πόσο άρτια απέδιδε τις τεχνικές.

Η Ισιδώρα ονειρευόταν ένα άλλο είδος χορού. Όχι τόσο απελευθερωμένο από τεχνικές όπως πιστεύουν σήμερα οι πολλοί αλλά με περισσότερη ελευθερία κινήσεων από τεχνική άποψη. Ήθελε η κίνηση να πηγάζει μέσα από όλο το σώμα του χορευτή σαν εκείνος να συμμετέχει σε ένα ηδονιστικό γλέντι και το κορμί του να δείχνει πως αφήνεται στην ροή του αέρα, στην ερωτική επιθυμία που υπάρχει στην ατμόσφαιρα χωρίς ποτέ να εκχυδαΐζεται σε σωματική πραγμάτωση αλλά αντίθετα να ανυψώνεται και να ενώνεται με το θείο.

Κατάφερε να την διώξουν από όλες τις σχολές χορού λόγω απειθαρχίας και απρέπειας.

Απογοητευμένη από τον συντηρητισμό της Αμερικής, στα 20 της χρόνια βρίσκεται στο Λονδίνο. Εκεί έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον ελληνικό πολιτισμό μέσω των εκθεμάτων στο Εθνικό Μουσείο αλλά και από προσωπικές συλλογές πλούσιων οικογενειών της εποχής. Για να βγάζει τα προς το ζην, δίνει δικές στις παραστάσεις χορού στα σαλόνια ευκατάστατων οικογενειών.
Βλέποντας τις ελληνικές παραστάσεις πάνω στα αγγεία εμπνέεται από την ελληνική μυθολογία η οποία ταίριαζε γάντι στις αντιλήψεις της. Ο Διονυσιακός χαρακτήρας του ελληνικού πολιτισμού ταίριαζε με την φιλήδονη Ντάνκαν η οποία επιθυμούσε να ‘’σπάσει’’ τα σώματα των χορευτών και να τα καλουπώσει σε καινούργιες τεχνικές και κινήσεις.

Εκείνη την εποχή υπήρχε ένα νέο ρεύμα (επαν-) ανακάλυψης του αρχαίου κόσμου από την Δυτική Ευρώπη, όχι μόνο αυστηρά του ελληνικού πολιτισμού. Βρισκόμαστε ακόμα στην εποχή που στιγματίζεται από την Βασίλισσα Βικτώρια η οποία ασκεί τεράστια επιρροή στην μαζική κουλτούρα, όχι μόνο της Μεγάλης Βρετανίας αλλά ολόκληρου του Δυτικού πολιτισμού. Επιβάλλεται ο ρομαντισμός, η σεμνότητα και ευπρέπεια στην κοινωνία και ιδιαίτερα στις διαπροσωπικές σχέσεις ανδρών – γυναικών εντός και εκτός κεκλεισμένων θυρών. Παράλληλα στον χώρο της πολιτικής υπάρχει αναβρασμός.

Η Οθωμανική Αυτοκρατορία έχει αρχίσει να κλυδωνίζεται και οι Δυτικές Δυνάμεις ήδη σκέφτονται ποια κομματάκια θα μπορούσαν να προσαρτήσουν σαν μελλοντικές αποικίες ή προτεκτοράτα. Αναπτύσσεται μια συμπάθεια προς τους καταπιεσμένους λαούς και την ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα τους η οποία συμφωνεί σε πολλές περιπτώσεις -όπως και με την ελληνική – με τον αρχαίο πολιτισμό κάνοντας μια υπερπήδηση αιώνων.

Ο κόσμος της Τέχνης εμπνέεται από την Ανατολή και τους αρχαίους πολιτισμούς όπου το σώμα φαίνεται να απελευθερώνεται από τα δεσμά της συντηρητικής Δύσης. Ο Οριενταλισμός ή Ανατολισμός θα επηρεάσει βαθιά τον Δυτικό Πολιτισμό στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι περίπου και την δεκαετία του ‘30. Η Ανατολή ιδιαίτερα, και η Ελλάδα μαζί με αυτή, μυθοποιείται και αποτυπώνεται στην συνείδηση των Ευρωπαίων σε ένα αντιθετικό δίπολο : Στο ένα άκρο είναι η λογική Δύση η οποία αναγνωρίζει τον εαυτό της σαν κάτι το ανώτερο από την Ανατολή αλλά στο άλλο άκρο υπάρχει μια νοσταλγία για ένα χαμένο ( ερωτικό ) παράδεισο που έχει μείνει ακόμα στις χώρες της Ανατολής. Άρα δεν ήταν πως η Ντάνκαν η μόνη καλλιτέχνιδα που επηρεάστηκε εκείνη την εποχή από την μυθολογία και τον ερωτισμό, αλλά ήταν εκείνη που τόλμησε σαν πρωτοπόρος να το φέρει σαν νέα πνοή στο χορό.

Το 1900 ταξιδεύει στο Παρίσι και εμπνέεται από την Διεθνή Έκθεση. Το Παρίσι έχει αγκαλιάσει παράφορα τον Οριενταλισμό τόσο στην Τέχνη όσο και στην Πολιτική. Μέσα στα επόμενα τέσσερα χρόνια η τεχνική της Ντάνκαν έχει γίνει πασίγνωστη σε ολόκληρο το κόσμο. Εκείνη περιοδεύει ασταμάτητα σε Ευρώπη και Αμερική. Η φιλοσοφία της για τον χορό και την υψηλή Τέχνη την καθιστά ωστόσο ανικανοποίητη.

Δεν επιθυμεί να γίνει άλλη μια ‘’διασκεδαστική χορεύτρια’’ που θα βγάζει χρήματα. Σιχαίνεται τα συμβόλαια και όπως ο χορός της θέλει να είναι ελεύθερη να διδάσκει και να δίνει στον κόσμο την δυνατότητα να εκφράζεται μέσω του χορού. Το 1904 θα ανοίξει στο Βερολίνο την πρώτη της σχολή όπου από μέσα θα ξεπηδήσουν οι έξι υιοθετημένες κόρες της γνωστές ως ‘’ISADORABLES’’. Αυτά τα έξι κορίτσια ( Άννα, Μαρία- Τερέζα, Ίρμα, Λισελ, Γκρέτελ και Έρικα ) θα συνεχίσουν το έργο της μετά το θάνατο της. Είναι οι καλύτερες και πιο αγαπημένες της μαθήτριες. Τις προστατεύει και τις φροντίζει ακριβώς όπως και τα δικά της παιδιά. Το 1919 θα τις υιοθετήσει επίσημα αλλά μέχρι το θάνατο της, το 1927, μόνο μια θα παραμείνει κοντά της στην Σχολή και στην ζωή. Το 1914 λόγω του πολέμου θα μεταφέρει την σχολή της στην Αμερική ενώ το 1921 ανοίγει μια νέα σχολή στην Μόσχα.

Έχουν γραφτεί πολλά για την ερωτική της ζωή. Ήταν γνωστό πως ήταν αμφιφυλόφιλη και διατηρούσε ερωτικές σχέσεις με δυο από τις πιο διάσημες λεσβίες της εποχής της: την Λίνα Πολέττι, λεσβία φεμινίστρια, και την Μερσέντες Ντε Αουγκούστα, ποιήτρια και θεατρική συγγραφέα. Ήταν εξίσου γνωστός και ο τίτλος της σαν ‘’Τρίτο πρόσωπο ‘’ σε πολλούς γάμους της εποχής. Το πρώτο της παιδί γεννιέται εκτός γάμου από τον ήδη παντρεμένο σκηνογράφο, σκηνοθέτη και ηθοποιό Έντουαρντ Γκόρντον Γκρεγκ και ακολουθεί δεύτερο παιδί εκτός γάμου, με άλλον πατέρα το 1910. Αυτή την φορά ευτυχής γονιός ήταν ο εξίσου παντρεμένος Παρί Σίνγκερ, γόνος της γνωστής οικογενείας των ραπτομηχανών ‘’SINGER’’.

Αν την νοιάζει που είναι ανύπανδρη μητέρα και τι θα πει ο κόσμος; ΚΑΘΟΛΟΥ. Απορρίπτει οποιαδήποτε πρόταση γάμου της γίνεται και προτιμά να φλερτάρει ασύστολα, να κοιμάται με όποιον/όποια της γυαλίσει και να ζει τον έρωτα από το ουράνιο μεγαλείο έως το πάτο του. Όταν είναι ερωτευμένη δημιουργεί και το κορμί της πάλλεται μέσα σε νέες κινήσεις και τεχνικές ενώ όταν χωρίζει ή χάνει το ενδιαφέρον της βυθίζεται εξίσου σε μια δημιουργική θλίψη με πιο αργές νωχελικές κινήσεις σαν να ξεψυχά όπως ακριβώς και το συναίσθημα του έρωτα μέσα της.

Το 1913, η Ντάνκαν βιώνει μια πραγματική τραγωδία. Χάνει και τα δυο της παιδιά σε ένα δυστύχημα. Το 7χρονο κορίτσι της και το 3χρονο αγόρι της βρίσκουν το θάνατο από πνιγμό μέσα στα βουρκώδη νερά του Σηκουάνα μαζί με τη νταντά τους. Από εκείνη την στιγμή τίποτα δεν θα είναι το ίδιο για εκείνη.

Πέφτει σε βαριά κατάθλιψη, παίρνει κιλά, αποσύρεται από το χορό. Απομονώνεται με φίλους και τα αδέρφια της στο νησί της Κέρκυρας. Ο μύθος λέει πως χόρεψε στην κηδεία των παιδιών της αλλά στην πραγματικότητα εκείνη είχε μείνει ανέκφραστη, παγωμένη μπροστά στα μικρά φέρετρα. Ικετεύει τον νεαρό Ιταλό γλύπτη Ρομάνο Ρομανέλι να κοιμηθούν μαζί ώστε να ξαναγίνει μητέρα. Τελικά τον πείθει και ξεκινούν τις προσπάθειες. Μένει έγκυος και γεννά ένα αγόρι στις 13 Αυγούστου του 1914 το οποίο  πεθαίνει λίγες ώρες αργότερα.

Αμελεί σχεδόν τα πάντα γύρω της. Γεμίζει χρέη. Χαλά φιλίες και συνεργασίες χρόνων. Προσπαθεί να αναστήσει πάλι την καριέρα της και τα καταφέρνει. Γυρνά στην Αμερική και ασχολείται με την σχολή της. Η συμπάθεια της για την κομμουνιστική ιδεολογία έχει ξεκινήσει πριν την Οκτωβριανή επανάσταση και το 1917 αισθάνεται αισιοδοξία όπως πολλοί καλλιτέχνες της εποχής της. Πολιτογραφείται Σοβιετική πολίτης και δεν χάνει ευκαιρία, ακόμα και πάνω στην σκηνή, να μιλήσει για την ιδεολογία της.

Στην Βοστώνη μένει γυμνόστηθη μπροστά στο κοινό και κουνώντας ένα κόκκινο μαντήλι τους λέει ‘’Αν αυτό είναι κόκκινο, τότε και εγώ είμαι κόκκινη. ‘’ Φυσικά και ο αμερικανικός τύπος δεν της χαρίζεται. Πολλοί εμφανίζονται να σχολιάζουν πως πλέον το κορμί της δεν ήταν νεανικό, ευλύγιστο και λεπτό όπως παλιά.

Το 1921 ανοίγει την σχολή της στην Μόσχα και ταυτόχρονα παντρεύεται τον κατά 18 χρόνια μικρότερό της Σεργκέι Γεσένιν, έναν διάσημο -τότε- Ρώσο ποιητή. Δυστυχώς η Σοβιετική Ένωση δεν ήταν όπως την περίμενε. Παρά τις υποσχέσεις πως θα στήριζαν την σχολή της χρηματοδοτώντας της σύντομα βρέθηκε να κολυμπά στα χρέη ενώ ο γάμος της παρέπαιε εξίσου. Ένα χρόνο μετά εγκαταλείπει το 1922 τον συζυγό της ο οποίος θα αυτοκτονήσει το 1925.

Το περιοδικό ‘’The New Yorker’’ τον Ιανουάριο του 1927 δεν της χαρίζεται καθόλου. Την περνά από ψιλό κόσκινο ειρωνευόμενο την αντιαμερικανισμό της, τις ψευδαισθήσεις που έτρεφε για την Σοβιετική Ένωση και την καλλιτεχνική ζωή εκεί, την σχεδόν ανύπαρκτη καριέρα της, τα περασμένα της μεγαλεία. Γράφει σε ένα σημείο η δημοσιογράφος Τζάνετ Φλάνερ :

‘’ Είναι η τελευταία από τις τρεις μεγάλες γυναικείες προσωπικότητες που γέννησε ο αιώνας μας. Δύο από αυτές , η Ελεονώρα Ντουζέ και η Σάρα Μπερνάρ αναπαύονται ήδη στους τάφους τους. Μόνο η Ντάνκαν, η νεότερη, η Αμερικανίδα, παραμένει στην ευρωπαϊκή γη.’’

Κατά την ειρωνεία της τύχης, 8 μήνες μετά από αυτό το άρθρο η 50χρονη Ντάνκαν θα συναντήσει τις άλλες δυο μεγάλες του αιώνα.

Τις 14 Σεπτεμβρίου του 1927 επιβιβάζεται στο αυτοκίνητο του Ιταλο-γάλλου μηχανικού Μπενουά Φαλτσέτο στην Νίκαια της Γαλλίας. Αποχαιρετά τους φίλους της λέγοντας πως πρόκειται να κάνει έρωτα στο ξενοδοχείο με το νεαρό μηχανικό. Τυλίγει το μαντήλι της ευτυχισμένη γύρω από το λαιμό της και χαμογελαστή κατευθύνεται στο αμάξι. Μια φίλη της, εκείνη που της δώρισε το μαντήλι, της φωνάζει να το μαζέψει. Είναι μακρύ και ανεμίζει. Εκείνη αχνογελά. Αγαπούσε πάντα τον αέρα και την αγαπούσε και εκείνος. Τουλάχιστον όταν ήταν νέα και χόρευαν μαζί.

Το μαντήλι της ανεμίζει τριγύρω της στο ανοιχτό αυτοκίνητο. Σε μια στιγμή μπλέκεται στον άξονα της ρόδας..Ένα απίστευτα τραγικό φινάλε για μια γυναίκα που ήδη είχε θρηνήσει δυο παιδιά από ένα εξίσου τραγικό δυστύχημα. Το μαντήλι σφίγγει γυρω από το λαιμό της και εκείνη φεύγει από την ζωή βίαια. Ο θάνατος της επέβαλλε την τελευταία της χορευτική κίνηση που, κατά τραγική ειρωνεία, ήταν η απόλυτη απότομη ακινησία. Ζήλεψε ο Θάνατος, το δίχως άλλο, εκείνα τα σεντόνια του ξενοδοχείου που θα γέμιζαν από έρωτα, ζωή και κίνηση.