Ιοί και εμβόλια – ιστορίες επιτυχίας

«Η ευλογιά υπήρχε ανέκαθεν, γέμιζε τα νεκροταφεία με πτώματα, βασάνιζε ακόμη και όσους είχαν μείνει ανέγγιχτοι με συνεχή φόβο και άφηνε στους επιζώντες τα απαίσια σημάδια της εξουσίας της» γράφει ο Βρετανός ιστορικός Τόμας Μπάμπινγκτον Μακόλεϊ αναφερόμενος στην επιδημία ευλογιάς του 1694.

Οι ιογενής νόσος, κατά την εξέλιξη της οποίας το σώμα των προσβαλλόμενων γεμίζει με ερυθηματώδη εξανθήματα και στη συνέχεια πυώδεις φουσκάλες, πέρα από τις χαρακτηριστικές ουλές που στιγμάτιζαν όσους κατάφερναν να επιβιώσουν, προκαλεί τύφλωση, απώλεια ακοής, ακόμη και παραμόρφωση των άκρων. Η θνησιμότητα κυμαίνεται μεταξύ 30% και 35%, ενώ εκτιμάται ότι μόνο τον 20ό αιώνα στοίχισε τη ζωή σε 300 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως.

Η ΔΕΚΑΕΤΗΣ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ

Για την αντιμετώπισή της από τη στιγμή που εκδηλώνεται στον ανθρώπινο οργανισμό δεν υπάρχει φαρμακευτική αγωγή. Η ευλογιά είναι η μοναδική περίπτωση μολυσματικής ασθένειας που εξολοθρεύτηκε πλήρως μέσω της συστηματικής εφαρμογής προγράμματος εμβολιασμού υπό τον συντονισμό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Το κόστος της δεκαετούς εκστρατείας για την εξαφάνιση της επικίνδυνης νόσου εκτιμάται πως ανήλθε σε 300 εκατ. δολάρια. «Η απόφαση να αναζητηθεί εμβόλιο που θα προστατεύει από έναν ιό λαμβάνεται σε κεντρικό, παγκόσμιο επίπεδο, ενώ η εφαρμογή, δηλαδή η απόφαση σε ποιους θα δοθούν τα κονδύλια, αναλαμβάνεται από τις κυβερνήσεις κρατών» εξηγεί ο αναπληρωτής καθηγητής Επιδημιολογίας – Προληπτικής Ιατρικής στο Εργαστήριο Υγιεινής, Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Δημήτρης Παρασκευής. Στην περίπτωση της ευλογιάς το διάστημα 1967-77 εμβολιάστηκαν σχεδόν 500 εκατ. άνθρωποι.

Ο τελευταίος άνθρωπος που νόσησε από ευλογιά καταγράφηκε στη Σομαλία το 1977, ενώ τρία χρόνια αργότερα, στις 8/5/80, ο ΠΟΥ ανακοίνωσε ότι ο ιός και η νόσος δεν υπάρχουν πλέον και ο συστηματικός εμβολιασμός κατά της νόσου διακόπηκε οριστικά το 1984. Από το 1960 ο συστηματικός εμβολιασμός κατά της πολιομυελίτιδας είχε ως αποτέλεσμα η νόσος να έχει εξαφανιστεί από τις ανεπτυγμένες χώρες, ενώ εμφανιζόταν ανά πέντε έως δέκα έτη ως επιδημία σε Ευρώπη και ΗΠΑ προσβάλλοντας κατά πλειοψηφία παιδιά ηλικίας τριών έως οκτώ ετών, σπανιότερα και ενήλικες. Παρότι στην πλειονότητά τους οι προσβαλλόμενοι δεν παρουσιάζουν συμπτώματα, σε κάποιες περιπτώσεις προκαλεί παράλυση σε πολλά σημεία του σώματος. Η θνησιμότητα της παραλυτικής πολιομυελίτιδας ανέρχεται σε 20%. Ενδεικτικά για την αποτελεσματικότητα του συστηματικού εμβολιασμού είναι τα στοιχεία της Αυστρίας: το διάστημα 1946 έως 1960 καταγράφηκαν 12.620 κρούσματα πολιομυελίτιδας και 1.426 θάνατοι.

Μετά τη μαζική και δωρεάν διάθεση εμβολίου το 1961, από το 1962 έως το 1980 υπήρξαν μόλις 37 βεβαιωμένες περιπτώσεις και έξι θάνατοι. Ο τελευταίος ήταν το 1973. Από το 1998 τα καταγεγραμμένα περιστατικά πολιομυελίτιδας παγκοσμίως έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 99%. Τον περασμένο Νοέμβριο η Κομισιόν ενέκρινε με επιφύλαξη το πρώτο εμβόλιο κατά του αιμορραγικού πυρετού Εμπολα. Η ιογενής μολυσματική νόσος πρωτοεμφανίστηκε το 1976 στο Κονγκό. «Ο Εμπολα δεν μεταδίδεται σε πολύ μεγάλη έκταση, δεν έχει πολύ μεγάλη γεωγραφική διασπορά. Κάνει εκρήξεις, εξαφανίζεται και επανεμφανίζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα.

Ενώ ο ιός της γρίπης, λόγω της ευκολίας με την οποία μεταδίδεται και επειδή έχει μεγάλο ποσοστό ασυμπτωματικών ή ανθρώπων με ήπια συμπτώματα και είναι πολύ μολυσματικός, έχει μεγάλη γεωγραφική διασπορά και εμφανίζεται σε τακτά διαστήματα» υπογραμμίζει ο Δημ. Παρασκευής. Σε αντιδιαστολή με τη γρίπη, ο Εμπολα έχει ποσοστά θνησιμότητας τα οποία κυμαίνονται μεταξύ 20% και 90% και συγκαταλέγεται στις πιο επικίνδυνες για τον ανθρώπινο οργανισμό νόσους. H επιδημία του 2014-15 στη δυτική Αφρική στοίχισε τη ζωή σε 11.000 ανθρώπους, ενώ από το 2018 περισσότεροι από 2.100 άνθρωποι βρήκαν τον θάνατο στο Κονγκό.

ΜΟΝΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΣ

Στις περιπτώσεις των νόσων για τις οποίες δεν υπάρχουν φάρμακα καταπολέμησης του ιού που τις προκαλεί, ο εμβολιασμός είναι η πιο αποτελεσματική, ανάλογα με τις συνθήκες διαβίωσης των ανθρώπων, και συχνά η μόνη μέθοδος για την προστασία της ανθρώπινης ζωής από θανατηφόρες ιογενείς νόσους. Μολονότι στις ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου παρατηρούμε αυξανόμενη δυσπιστία σχετικά με την αποτελεσματικότητα και τις παρενέργειες του εμβολιασμού, οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους.

Σύμφωνα με τη UNICEF, κάθε χρόνο 1,5 εκατ. παιδιά χάνουν τη ζωή τους επειδή δεν εμβολιάζονται. Παρότι τα εμβόλια ενδέχεται να έχουν παρενέργειες, πρόκειται για εξαιρετικά σπάνιο φαινόμενο. Στη Γερμανία, τη μεγαλύτερη χώρα της Ευρώπης πληθυσμιακά, γίνονται κατά μέσο όρο 50 εκατ. εμβόλια ετησίως, ενώ ο μέσος αριθμός καταγεγραμμένων επιπλοκών είναι 34 ανά έτος. Το προσδόκιμο ζωής ενός κοριτσιού που γεννήθηκε το 2015 στον ανεπτυγμένο κόσμο είναι τα 83 έτη, ενώ το 1901 ήταν μόλις 48, καθώς στο παρελθόν το 70% των θανάτων οφειλόταν σε μολυσματικές ασθένειες οι οποίες είναι πλέον αντιμετωπίσιμες χάρη και στον εμβολιασμό. Συχνά με ένα μικρό τσίμπημα. 

* Περιοδικό Hot Doc #202, «Οι πανδημίες που μας άλλαξαν», 05/4/2020