Ich bin ein Berliner : Μια ιστορική φράση, ο Κένεντι, ο Κικέρων και τα «Je suis..»  των ημερών μας.

Πάνω σε ένα πόντιουμ ο Τζον Κένεντι έκλεισε την ομιλία του, θεαματικά, στις 26/06/1963 εν μέσω αλαλαγμών του πλήθους που βρισκόταν ασφυκτικά στρυμωγμένο από κάτω του. Η τελευταία του πρόταση ‘’Ich bin ein Berliner’’ σημάδεψε στην καρδιά τον κάθε ΔυτικοΓερμανό εκείνη την ζεστή μέρα του Ιουνίου.. Τι και αν ήταν λάθος η εισαγωγή του αόριστου άρθρου στην πρόταση; Σημασία έχει πως ο ΔυτικοΓερμανός αισθάνθηκε πως η Αμερική τον προστάτευε από τους κακούς Σοβιετικούς… 

Είμαστε στην δεκαετία του ‘60. Το Τείχος του Βερολίνου είναι ακόμα νεόχτιστο. Σχεδόν 2 ετών. Η θητεία του Αμερικάνου Προέδρου Τζον Κένεντι είναι λίγους μήνες μεγαλύτερη, δυο έτη και 6 μήνες. Ο Αμερικάνος Πρόεδρος, πριν την διάσημη ομιλία του στο Τείχος είχε δηλώσει την  πρόθεση του στις 10/06/1963 να ‘’Βελτιώσει τις σχέσεις της Αμερικής με την Σοβιετική Ένωση’’.  

Ο Ψυχρός Πόλεμος είχε κουράσει  και πολλοί με την εκλογή του είχαν σχολιάσει (και ε

λπίσει) σε μια νέα σελίδα στις σχέσεις των δυο υπερδυνάμεων. Με την φράση ‘’Ich bin ein Berilner’’ και την άλλη ‘’Lasst sie nach Berlin kommen’’ ( ‘’Αφήστε τους να ΄ρθουν στο Βερολίνο’’ ) σε άπταιστη προφορά Βοστώνης, αυτή η ελπίδα έσβησε.  Ο Νικήτα Χρουστσόφ αρκέστηκε σε μια λακωνική απάντηση ‘’ Αυτές οι δυο ομιλίες πρέπει να γράφτηκαν από δυο διαφορετικούς Προέδρους’’ και το θέμα έκλεισε.

Ο Τζον Κένεντι δεν το είχε καθόλου με τις ξένες γλώσσες. Μάταια, επί μήνες, ο δάσκαλος των γερμανικών του προσπαθούσε να τον προετοιμάσει για την ομιλία του ώστε να πει έστω μια παράγραφο  στα γερμανικά. Στο τέλος, ο ίδιος εκνευρισμένος με τον εαυτό του,ζήτησε από το επιτελείο του να του γράψουν μερικές προτάσεις απο τις οποίες θα επέλεγε τις πιο εύκολες στην προφορά τους. Ανάμεσα τους ήταν και η φράση ‘’Ich bin ein Berliner’’η οποία φημολογείται πως γράφτηκε από τον ίδιο τον Κένεντι και για αυτό το λόγο μπήκε, λανθασμένα, το αόριστο άρθρο.  

Παραλλαγή της  φράσης είχε εκφωνήσει πριν από ένα χρόνο στην πόλη της Νέας Ορλεάνης, το 1962 με μεγάλη επιτυχία, όταν μπροστά στο πλήθος δήλωσε ‘’ I’m a citizen of United States’’  αναφερόμενος με υπερηφάνεια στους Αμερικάνους που υπηρετούσαν  στο Δυτικό Βερολίνο και οι οποίοι φυλούσαν τα σύνορα του ελεύθερου κόσμου, όπως οι Ρωμαίοι φυλούσαν τα σύνορα μεταξύ Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και Βαρβάρων. Στην ίδια ομιλία του αναφέρει την ιστορική φράση ‘’Civis Romanus sum’’ η οποία είναι η πηγή όλων των ακόλουθων.

Όλα ξεκίνησαν το 70 π.Χ, όταν ο Κικέρωνας καταφέρθηκε εναντίον του Γαίου Βέρρες  κυβερνήτη της Σικελίας κατηγορώντας τον για διαφθορά και εκβιασμό. Οι ομιλίες εναντίον του διεφθαρμένου κυβερνήτη ήταν καταπέλτης. Παρότι όλοι οι συγκλητικοί ήταν φίλοι του κατηγορουμένου, η γραμμή υπεράσπισης του Κικέρωνα δεν τους άφηνε περιθώρια να αθωώσουν έναν εξόφθαλμα ένοχο. Οι δικηγόροι του Γαίου βλέποντάς την απήχηση που είχαν οι δυο λόγοι του Κικέρωνα, τον συμβούλεψαν να αυτοεξοριστεί και να μην περιμένει την απόφαση της δίκης του.

Η ιστορική φράση έμεινε παροιμιώδης. Ο Ρωμαίος πολίτης απολάμβανε μια σειρά από ελευθερίες και προνόμια που κανένας άλλος πολίτης οποιαδήποτε αυτοκρατορίας δεν θα μπορούσε να φανταστεί εκείνη την εποχή. Ο νόμος τον προστάτευε και τιμωρούσε τους ‘’κακούς’’ και τους ‘’άπληστους’’. Με τον ίδιο σκοπό ο Κένεντι απευθύνθηκε στον αμερικανικό λαό : Ήταν λαός προνομιούχος, ο οποίος απολάμβανε ελευθερίες και δικαιώματα και ήταν υπεύθυνος για την διατήρηση αυτών, όχι μόνο στις Η.Π.Α αλλά παντού στον κόσμο. Στην συνέχεια, χρησιμοποίησε την ίδια φράση και στο Βερολίνο, θέλοντας να δηλώσει πως το Δυτικό Βερολίνο είναι ελεύθερο και είναι περήφανος να είναι μέρος ενός κράτους με ελευθερίες και προνόμια και πως είναι δίπλα τους, ένας από αυτούς.

 

Παράλληλα άφηνε να εννοηθεί πως συμπαραστέκονταν και στην άλλη πλευρά του Τείχους σε όσους δεν απολαμβάνουν αυτά τα δικαιώματα.
Δηλαδή ήταν σαν να μας έλεγε την ‘’Tik Tok’’ trendy φραση : «Πες μου πως στην Σοβιετική Ένωση δεν υπάρχουν δικαιώματα, χωρίς να μου το πεις».

Η καριέρα του ‘’Civis Romanus sum’’ δεν σταματά στους λόγους του Κικέρωνα, In Verrem. Βρίσκεται γραμμένη και στην Καινή Διαθήκη, στο βιβλίο ‘’Οι Πράξεις των Αποστόλων’’ και συγκεκριμένα την λέει ο Απόστολος Παύλος. Ζητά με υπερηφάνεια να δικαστεί δίκαια όπως αρμόζει σε έναν Ρωμαίο πολίτη. Πράγμα οξύμωρο αν σκεφτούμε πως η Εκκλησία, Δυτική και Ανατολική, μετά από λίγα χρόνια θα βοηθούσαν τους βασιλικούς μανδύες και τους παρατρεχάμενους αυτών να σαρώσουν κάθε δικαίωμα και να καταστήσουν τους πολίτες υπηκόους με την φοβερή φράση ‘’δια ελέω Θεού’’, δηλαδή πως κάθε πράξη του μονάρχη πηγάζει μέσα από την εξουσία του Θεού και νομιμοποιείται μέσω αυτής. Όσο αυθαίρετη και αν είναι..Η φράση αυτή χρησιμοποιείται  μέχρι και σήμερα συμπληρώνοντας τον επίσημο τίτλο της Βασίλισσας Ελισάβετ Β’ της Μεγάλης Βρετανίας.

Η Μεγάλη Βρετανία θα είναι ο επόμενος σταθμός μας στην ιστορική  ιχνηλάτηση της φράσης ‘’Civis Romanus sum’’. Το 1850, ο υποκόμης Παλμερστον εμφανίζεται μπροστά στην Βουλή των Λόρδων για να υπερασπιστεί την απόφαση του για τον ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας με σκοπό την ικανοποίηση αποζημίωσης του τυχοδιώχτη Δον Πατσίφικο από την ελληνική κυβέρνηση. Ο λόγος του κράτησε 5 ώρες και έφερε ως τίτλο του την διάσημη φράση του Κικέρωνα. Τι ειρωνεία ! Μια φράση που χρησιμοποιήθηκε εναντίον ενός διεφθαρμένου στο πέρασμα των αιώνων να γίνεται φράση υπεράσπιση ενός διεφθαρμένου! Τα ωραία της ιστορίας..

Ο Παλμερστον γνωστός υποστηριχτής του επεκτατισμού της Μεγάλης Βρετανίας στο λόγο του υποστήριξε πως ο Δον Πατσίφικομ ως Βρετανός πολίτης με δικαιώματα, πρέπει να προστατευτεί από την Βρετανική κυβέρνηση με κάθε τρόπο.

Για την ιστορία, ο Δον Πατσίφικο ήταν ένας Πορτογάλλος εβραϊκής καταγωγής ο οποίος υπηρετούσε σαν πρόξενος της πορτογαλικής κυβέρνησης από το 1836 έως το 1842 στην Αθήνα. Μετά την απόσυρση του, διέμενε σε οικία στην περιοχή Ψυρρή και οι δοσοληψίες του ήταν .. ύποπτες. Το 1847 είχε καταφέρει να λάβει την αγγλική υπηκοότητα και το Πάσχα του ιδίου έτους έπεσε θύμα λιντσαρίσματος και βανδαλισμού της οικίας του από το οργισμένο αθηναϊκό πλήθος την ημέρα της Μεγάλης Παρασκευής.

Οι Αθηναίοι είχαν ως έθιμο το κάψιμο του Ιούδα μετά την περιφορά του επιταφίου στις γειτονιές τους. Έθιμό που η ελληνική κυβέρνηση απαγόρευσε εκείνη την χρονιά για να μην θιχτεί ένας Γαλλο Εβραίος τραπεζικός του οίκου Ροτσιλντ ο οποίο επισκεπτόταν επίσημα την Ελλάδα τις ίδιες μέρες του Πάσχα. Αυτή η απαγόρευση εξόργισε το πλήθος το οποίο όρμησε μέσα στο πρώτο σπίτι Εβραίου που βρήκε μπροστά του και συγκεκριμένα του Δον Πατσίφικο.

Ο Δον Πατσίφικο κατέφυγε στην Αγγλική Πρεσβεία και ο Άγγλος Πρέσβης την επόμενη μέρα το πρωί κατέθεσε αίτημα στην ελληνική κυβέρνηση και στο Βασιλιά Όθωνα να αποζημιωθεί ο Δον Πατσίφικο με ένα υπέρογκο χρηματικό ποσό. Το αίτημα δεν έγινε δεκτό και ύστερα από 2 χρόνια ζητήθηκε η παρέμβαση της βρετανικής κυβέρνησης. Ακολούθησε ο ναυτικός αποκλεισμός της Ελλάδας από την βρετανικό στόλο ο οποίος επέφερε τεράστιο οικονομικό πλήγμα στην χώρα. Με την παρέμβαση της Γαλλίας και της Ρωσίας ο αποκλεισμός έληξε και ο Δον Πατσίφικο αποζημιώθηκε με ένα μικρό ποσό γύρω στις  4.000 δραχμές έναντι των 900.000 δραχμών που ζητούσε αρχικά.
Έξι χρόνια αργότερα, το 1856 στην Αμερική, ένας γερουσιαστής της Μασαχουσέτης με το όνομα Τσαρλς Σάμνερ του μικρού, τότε, Ρεπουμπλικανικού Κόμματος θα βγάλει ένα πύρινο λόγο κατά των δουλοκτητών και της δουλίας, ο οποίος παραλίγο να του κοστίσει την ίδια του την ζωή.

Από το 1854 είχαν ξεκινήσει οι διαπραγματεύσεις για την ενσωμάτωση της περιοχής του Κάνσας στην ομοσπονδία των Η.Π.Α. Οι συζητήσεις είχαν ανάψει ιδιαίτερα γύρω από το θέμα της δουλίας. Οι δουλοκτήτες είχαν δημιουργήσει ένα ισχυρό λόμπι και προσπαθούσαν να επηρεάσουν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση ώστε στην περιοχή του Κάνσας να επιτρέπεται η δουλοκτησία όπως συνέβη στο γειτονικό Μιζούρι όταν ενσωματώθηκε στην ομοσπονδία. Οι Ρεπουμπλικάνοι, οι οποίοι ήταν κατά της δουλοκτησίας, ονόμαζαν αυτό το λόμπι ‘’Slave power’’ και κατηγορούσαν ανοιχτά το Δημοκρατικό κόμμα πως επηρεάζεται από τους δουλοκτήτες.

Οι συγκρούσεις ανάμεσα στους πολίτες που ήταν υπερ. ή κατά της δουλοκτησίας ήταν συχνές και σφοδρές στην περιοχή του Κάνσας. Στην αμερικανική ιστορία είναι γνωστές ως ‘’Τραγικό πρελούδιο’’ του επικείμενου Αμερικανικού Εμφυλίου.Υπολογίζεται πως πάνω από 56 άτομα δολοφονήθηκαν κατά την διάρκεια των συγκρούσεων ενώ έγιναν χιλιάδες επιθέσεις, καταστροφές μέχρι και εκλογική νοθεία.

Ο Τσαρλς Σαμνερ, στον λόγο του στο Κογκρέσο με τον τίτλο ‘’Εγκλημα κατά του Κάνσας’’, κορόιδεψε ανοιχτά τους αντιπάλους του χρησιμοποιώντας σκληρή γλώσσα αφήνοντας υπονοούμενα για την ηθική τους, τον ανθρωπισμό τους αλλά και τις σεξουαλικές τους επιθέσεις στις σκλάβες τους. Τελείωσε τον λόγο του με την φράση ‘’ Φοβάμαι πως τα όσα αισχρά είχαν συμβεί στην Σικελία είναι τίποτα μπροστά σε όσα συμβαίνουν αυτή την στιγμή στο Κάνσας, όπου το να πει κάποιος σπαραχτικά ‘’Είμαι Αμερικάνος πολίτης’’ είναι μάταιο’’

Λίγες μέρες αργότερα, στις 22 Μάιου του 1856, ο γερουσιαστής Πρέστον Μπρουκς των Δημοκρατικών και υπερ των δουλοκτητών επιτίθεται στον Τσαρλς Σαμνερ χτυπώντας τον βίαια με το μπαστούνι μέσα στο Κογκρέσο. Ο Τσαρλς Σαμνερ, ο οποίος εκείνη την ώρα βρισκόταν καθήμενος γράφοντας στο έδρανο του, δεν κατάλαβε την επίθεση. Η πρώτη μπαστουνία τον βρήκε κατακέφαλα και τον έριξε σχεδόν αναίσθητο ανάμεσα στην καρέκλα και στο έδρανο του. Ο Μπρουκς συνέχισε να τον χτυπά με μανία στο κεφάλι, στον λαιμό και στις πλάτες. Ο Σάμνερ έκανε καιρό να συνέλθει από τα χτυπήματα στο μεταξύ όμως το Ρεπουμπλικανικό κόμμα είχε αρχίσει να κερδίζει έδαφος στην δημοτικότητα του και μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο θα γίνει ο αντίπαλος πόλος του Δημοκρατικού Κόμματος μέχρι και σήμερα.

Ας ξαναγυρίσουμε τώρα πίσω στην φράση του Κένεντι. Ένα μήνα μετά την διάσημη φράση άρχισαν οι ψίθυροι για το λάθος του Αμερικάνου Προέδρου να γίνονται σούσουρο. Η χρήση του αορίστου άρθρου έκανε ορισμένους Βερολινέζους να αναρωτηθούν χαριτολογώντας : Ήταν ο Τζον Κένεντι Βερολινέζος ή μήπως είπε πως ήταν ντόνατ; Σε στήλη περιοδικού διασαφηνίστηκε τον Ιούλιο του 1963 πως ο Πρόεδρος ήταν Βερολινέζος και όχι το διάσημο ντόνατ του Βερολίνου, το οποίο ονομαζόταν τότε ‘’Berliner Pfannkuchen’’. Αυτή βέβαια η διευκρίνιση είχε καθαρά τοπικό χαρακτήρα καθότι οι υπόλοιποι Γερμανοί με τόσες προφορές και διαλέκτους δεν ενδιαφέρθηκαν καθόλου για το λάθος ενός Αμερικάνου Προέδρου.

Ένα αμερικάνικο περιοδικό μαγειρικής το 1972 όταν αναφέρθηκε στα περίφημα Βερολινεζικα ντόντατς   αναφέρθηκε και στο γλωσσικό λάθος του Αμερικάνου Προέδρου και ΜΠΟΥΜ!  από τότε ο μύθος γύρω από το τι είπε ο Πρόεδρος τελικά έγινε ανέκδοτο. Το 1979, ένα περιοδικό στην Βαλτιμόρη έγραψε πως ‘’Ίσως οι Γερμανοί να ενθουσιάστηκαν επειδή άκουσαν τον Πρόεδρο να λέει πως είναι ένα ζεστό, πασπαλισμένο με ζάχαρη, γεμάτο με μαρμελάδα ντόνατ.. Το σωστό ήταν να πει ‘’Ich bin Berliner ‘’. Ο Λεν Ντέιτον χρησιμοποιεί αυτή την ιστορία στην κατασκοπευτική του νουβέλα ‘’ Berlin Game’’ και μέχρι σήμερα πολλοί πονοκεφαλιάζουν για το τι είπε τελικά..

Σύμφωνα πάντως με σπουδαστές Γερμανικών: ‘’Αν και το άρθρο θα έπρεπε να είχε παραληφθεί ωστόσο δεν είναι λάθος η φράση γιατί ο Πρόεδρος ήθελε να δηλώσει προσωπική ταύτιση και όχι μέρος του συνολικού πληθυσμού’’. Για να το λένε οι ειδικοί κάτι ξέρουν.. Εγώ μέχρι Α2 έχω πάρει. ( Ich bin Berliner το ΄χα μάθει πάντως… ) 

Το 2011 ξεσπούν στην Ινδία μια σειρά από διαδηλώσεις εναντίον της διαφθοράς σε πολλές περιοχές της Ομοσπονδίας. Μέσα από αυτές τις διαδηλώσεις ξεπηδούν κινήματα τα οποία ζητούν άμεσα από την Ομοσπονδιακή κυβέρνηση να προχωρήσει σε μια σειρά από νόμους ώστε να εξυγιάνει την κατάσταση. Αν και οι περισσότεροι διαδηλωτές είναι εναντίον των πολιτικών κομμάτων, μέσα από αυτό το μαζικό κίνημα διαμορφώνεται το ινδικό κόμμα ‘’Aam Aadmi’’ δηλαδή ‘’ Είμαι ένα κοινός άνθρωπος’’.  Η ιδεολογία του κόμματος είναι του φιλελεύθερου σοσιαλισμού και σε άδρες γραμμές, για να εξηγήσουμε τον όρο είναι σοσιαλδημοκρατία χωρίς την αντι-καπιταλιστική κριτική. Από το 2012, το σλόγκαν το οποίο έγινε και το όνομα του πολιτικού κόμματος ήταν εμπνευσμένο από το ‘’Civis Romanus Sum ‘’ του Κικέρωνα αλλά και από την δημοφιλή φράση του Σπάρτακου στο διάσημο φιλμ του 1960 ‘’I’m Spartacus’’. 

Είναι προφανές πως η πολύπαθη Ινδία έχει κάθε λόγο να αισθάνεται την ανάγκη να φωνάξει εναντίον της διαφθοράς και κάθε λόγο μέχρι και σήμερα μεγάλο κομμάτι του πληθυσμού της να αισθάνεται σαν τον Σπάρτακο..

Η τρομοκρατική επίθεση στο Παρίσι στις 07/01/2015 στα γραφεία του ‘’Charlie Hebdo’’ σοκάρει ολόκληρο τον κόσμο. Χιλιάδες διαδηλωτές ξεχύνονται στους δρόμους και φωνάζουν υπερ της ελευθερίας του λόγου σηκώνοντας στα χέρια τους πενάκια. Στο Twitter γίνεται viral το hashtag #jesuisCharlie αρχικά από τον καλλιτέχνη και μουσικό δημοσιογράφο Ιωακείμ Ρονσέν και αργότερα όλος ο κόσμος μιλά γι αυτό. Τ
ο κίνημα, αν και ξεκινά στην αρχή αυθόρμητα και αθώα, σύντομα ξεσηκώνει μαζί του και ισλαμφοβικά κινήματα ενώ η συμπαράσταση και παρουσία ηγετών στις διαδηλώσεις είναι μια ειρωνική υπογράμμιση στα γεγονότα καθότι ακόμα και στις μεγαλύτερες ευρωπαϊκές χώρες η λογοκρισία του Τύπου και η έλλειψη ελευθερίας Λόγου είναι σύνηθες φαινόμενο υπό την αιγίδα κυβερνητικών οδηγιών.

Γι αυτό το λόγο, σχεδόν αμέσως, συντάσσεται μια αντίπαλη ομάδα με το #jenesuispasCharlie δηλώνοντας απερίφραστα την αντίθεση της,όχι για την διεκδίκηση της ελευθερίας Λόγου και Τύπου, αλλά με την ηρωοποίηση μιας ‘’σατυρικής’’ εφημερίδας που χρησιμοποιεί το χιούμορ ως κάλυψη για ρατσιστικά και ισλαμοφοβικά σχόλια εδώ και δεκαετίες.

Από το 2015 και έπειτα το #jesuis έχει πρωταγωνιστήσει ως εκδήλωση αλληλεγγύης σε πολλά τραγικά γεγονότα και έχει απαιτήσει τον σεβασμό απέναντι σε  κοινωνικά, πολιτικά και ανθρώπινα δικαιώματα. Με ένα απλό hashtag  εκατομμύρια άνθρωποι από όλα τα σημεία της γης δηλώνουν σε πικοδευτερόλεπτα την συμπαράσταση τους. Είναι εκπληκτικό.

Στον αντίποδα, έχει γίνει αντικείμενο χλεύης και έντονης κριτικής κυρίως από τον κόσμο της αριστεράς αφού εντός τους βλέπουν μια συσπείρωση ατόμων χωρίς πολιτική σκέψη, συγκεκριμένο προσανατολισμό και μια ενδημική διάθεση ενασχόλησης με τα πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα τόσο, όσο το viral του hashtag διαρκεί. Είναι εξίσου αληθές πως τα περισσότερα από αυτά τα κινήματα αλληλεγγύης συσπειρώνουν στα ανώτερα κλιμάκια τους μεσοαστικά και μεγαλοαστικά στρώματα τα οποία δεν επιθυμούν πραγματικά αλλαγή. Μια ακόμα αλήθεια είναι πως τέτοια κινήματα έχουν γίνει βολικές φωλίτσες ώστε να ξεπηδούν από μέσα τους ακροδεξιά φιδάκια. Όπως το κίνημα της γαλλικής ακροδεξιάς οπαδών της Μαρί Λεπέν ‘’Je suis Charles Martel’’  του Φράγκου βασιλιά  ο οποίος το 732 μ.Χ απέκρουσε την Ισλαμική εισβολή στην Γαλλία.

Αυτή ήταν, η όχι και τόσο σύντομη ιστορική αναδρομή, της φράσης ‘’Ich bin ein Berliner ‘’ του Τζον Κένεντι αλλά επί της ουσίας του Κικέρωνα ‘’Civis Romanus Sum’’  και αναρωτιέμαι.. Θα την είχε γράψει στον λόγο του αν γνώριζε τι καπήλευση θα είχε στην συνέχεια;