Στο σουρεαλιστικό σύμπαν των «Απείθαρχων» της Σεμίνας Διγενή, τα πάντα μπορούν να συμβούν!

Το τελευταίο διάστημα είναι αλήθεια πως έχουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία δημοσιογράφων με τη δική τους ιστορία στο χώρο, τα οποία δεν συνδέονται αποκλειστικά με το λειτούργημα της δημοσιογραφίας. Έτσι, πρόσφατα μπορεί να βγήκαν τα βιβλία του Θανάση Λάλα για τον Στέλιο Καζαντζίδη και τον Μίκη Θεοδωράκη, οι είκοσι συνεντεύξεις της Όλγας Μπακομάρου με τις οικογένειες Παπανδρέου – Μητσοτάκη ή και το ογκώδες βιβλίο του Γιώργου Λιάνη, «Συνομιλώντας με τον 20ο αιώνα – 40 συνεντεύξεις», την αρχή όμως είχε κάνει η, δοκιμασμένη στη μυθοπλασία, Έλενα Ακρίτα με το μπεστ σέλερ μυθιστόρημα της, «Τα τάπερ της Αλίκης», και πιο πρόσφατα με το «Σκισμένο τούλι», ακόμη ένα μυθιστόρημα. Το ίδιο παραγωγική συγγραφικά είναι και η Σεμίνα Διγενή. Πριν από λίγους μήνες εμφανίστηκε στα βιβλιοπωλεία η «Αποδελτίωση» της, επίσης ένα βιβλίο συνεντεύξεων δίχως ούτε μία φωτογραφία των συνεντευξιαζόμενων προσώπων (τολμηρό, αν μη τι άλλο), εμείς όμως θα σταθούμε τώρα στους «Απείθαρχους», το προηγούμενο βιβλίο της, που όμοιο του δεν νομίζω να’χει υπάρξει.

Πιστεύω πως στους «Απείθαρχους», η Διγενή φαίνεται να επηρεάστηκε από το ραδιοφωνικό «Ξενοδοχείο ”Βαλκάνια”» του Γιώργου Χρονά, μία εκπομπή στο Δεύτερο Πρόγραμμα της ΕΡΑ, στην οποία ο γνωστός ποιητής – στιχουργός – εκδότης συναντούσε όλους τους μύθους του, από τη Μαρία Κάλας και τον Λουκίνο Βισκόντι μέχρι τον Κωνσταντίνο Καβάφη και τη Φλέρυ Νταντωνάκη. Κάτι παρεμφερές κάνει και η Διγενή στο συγκεκριμένο βιβλίο της με τη μόνη διαφορά πως αυτή δεν είναι ποιήτρια, ούτε και θα επιθυμεί – φαντάζομαι – να χαρακτηριστεί ποιήτρια. Έλα, όμως, που η οξυμένη φαντασία, η ευαισθησία και, βασικά, ο τρόπος που χειρίζεται όλα τα ινδάλματα της, γράφοντας γι’ αυτά, μπορούν κάλλιστα να την αναδείξουν σε ποιήτρια!

Οι Απείθαρχοι της Σεμίνας Διγενή καταργούν κάθε έννοια χώρου και χρόνου. Ζουν όλοι μαζί στα διαμερίσματα ενός κόκκινου ουρανοξύστη, αγγίζοντας τον ίδιο τον Θεό, αφού κι οι ίδιοι, στη συνείδηση του κόσμου τουλάχιστον, έχουν γίνει μικροί Θεοί ως μεταθανάτιες υπάρξεις. Ο Προυστ, ο Βέγγος και η Μανιάνι, η Νίνου στην αγκαλιά της Μονρόε, ο Λένιν και ο Ουγκώ, ο Παύλος Σιδηρόπουλος κι ο Σαραμάγκου – όλοι οι καλοί χωράνε στο φανταστικό οικοδόμημα της συγγραφέως που μπορεί να παίζει δεξιοτεχνικά με τα συναισθήματα και την ψυχική καλλιέπεια των αναγνωστών της.

Δεν γνωρίζω αν η Διγενή μελέτησε σε βάθος ή απλά διάβασε για τις ζωές των Απείθαρχων της. Σίγουρα δεν το έκανε τώρα, με αφορμή το βιβλίο δηλαδή. Πρόκειται εν ολίγοις για ζωές πολύτιμες που στιγμάτισαν τη δική της ζωή και που τώρα ένιωσε την ανάγκη να καταθέσει έναν φόρο τιμής. Ποιος νοιάζεται, όμως, για βιογραφίες χιλιοδιαβασμένες μέσα στα χρόνια; Η Διγενή δεν κάνει αυτό! Επιχειρεί μία ανασύνθεση χαρακτήρων και προσωπικοτήτων, ξεκλειδώνοντας μας τις ψυχές τους, έτσι όπως η ίδια θέλησε να τους τοποθετήσει μέσα στα σουρεαλιστικά συναπαντήματα τους. Κι εκεί ακριβώς είναι που συγκινεί: Οι ήρωες της και οι μνήμες της απ’ αυτούς μπλέκονται τεχνηέντως με τις πιο προσωπικές μνήμες της από την παιδική ηλικία, τη συμβίωση με τον πατέρα, την πρώιμη νιότη, από εικόνες και στιγμιότυπα που ενδεχομένως η αναμόχλευση τους πονάει. Τον πόνο αυτόν έρχονται να εξωραΐσουν οι Απείθαρχοι της ως στηρίγματα χρόνων. Και οι φίλοι, ξέρετε, έστω κι αν οι ίδιοι δεν το ξέρουν και δεν θα το μάθουν ποτέ, αποτελούν τα καλύτερα στηρίγματα όλων μας. 

Ξεχώρισα την υπ’ αριθμ. 17 ιστορία – διήγημα της Διγενή. Λέγεται «Με τον Νίτσε στου Χίτλερ» και αναφέρεται στην ιδιοποίηση του φιλοσοφικού έργου του Νίτσε από τους Ναζί. Είναι η πιο ξεκάθαρα πολιτική ιστορία του βιβλίου, η αντιφασιστική πρόθεση της συγγραφέως να αφήσει για λίγο τους Απείθαρχους του θεάτρου, της μουσικής και του κινηματογράφου και να καταπιαστεί με το μεγαλύτερο τέρας της ανθρωπότητας δίχως να του αφήνει καμία χαραμάδα συμπάθειας, όπως δηλαδή του πρέπει! Γι’ αυτό και βάζει τον Νίτσε να λέει πως μπορεί ο Χίτλερ κι ο Γκέμπελς να υπάρχουν εκτός πύργου – κι ευτυχώς για όλους τους – τους νιώθει όμως να συγκεντρώνονται μέσα σε μαύρα σύννεφα στο ύψος του 34ου ορόφου. Στο τέλος της ιστορίας, η αυτοκτονία με το υδροκυάνιο επαναλαμβάνεται και ο Νίτσε που δεν γνωρίζει, ονομάζει απλά «κόσμο», τις ατέλειωτες λίστες με τα ονόματα των δολοφονημένων παγκοσμίως από τους Ναζί. Βαρύναμε, όμως…

Κι έτσι, λίγο παρακάτω, σε άλλες ιστορίες και σε άλλους ορόφους του κόκκινου ουρανοξύστη, η Γεωργία Βασιλειάδου συναντά τον Κρίστοφερ Λη υπό το βλέμμα της Ασπασίας του Περικλή, η Μαρίκα Κοτοπούλη τη Μαρίκα Νίνου και ο Πικάσο τον Αϊνστάιν. Η συγγραφέας φαίνεται να διασκεδάζει πρωτίστως η ίδια με τις ανορθόδοξες αυτές συνευρέσεις κι εδώ της βγάζω το καπέλο στο πώς κατάφερε να «σκηνοθετήσει» κανονικά όλον αυτό το θίασο – διόλου τυχαίο που οι «Απείθαρχοι» είναι αφιερωμένοι στα δύο της παιδιά, τον Νικόλα, και την Κίρκη, τη γνωστή σκηνοθέτιδα θεάτρου, που τη βοήθησε στη «σκηνοθεσία» του βιβλίου. Για όποιον, μάλιστα, έχει παρακολουθήσει παράσταση της Κίρκης Καραλή, γίνεται εύκολα κατανοητό πως και οι 37 ιστορίες στον κόκκινο ουρανοξύστη έχουν κάτι απ’ τη φρέσκια παιγνιώδη σκηνοθετική ματιά της.

Οι «Απείθαρχοι» της Σεμίνας Διγενή δεν κατοικούν στον ουρανοξύστη ενός σύγχρονου αποπνικτικού δυστοπικού περιβάλλοντος, αλλά σε μία ουτοπική εξιδανικευμένη πόλη, σ’ ένα αλλόκοτο σύμπαν γεμάτο από απρόβλεπτες συναντήσεις και αισθητηριακές εμπειρίες. Τα τραύματα του παρελθόντος, πραγματικά και φανταστικά, η πράξη της αυτοχειρίας, ακόμη και το φαινομενικά ασήμαντο, όλα μπερδεύονται γλυκά ακολουθώντας τη ροή ενός ονείρου, όταν το σώμα κοιμάται και το μυαλό τρέχει αδέσμευτο και αχαλιναγώγητο. Οι «Απείθαρχοι» της, έτσι όπως παρατίθενται, δεν ξέρω αν θα τα καταφέρουν να πάρουν μια καθοριστική απόφαση για τη Μνήμη του Κόσμου, σ’ αυτό όμως αποσκοπεί στάνταρ το βιβλίο που τους «φιλοξενεί». Και το πετυχαίνει! Αυτό που ξέρω σίγουρα, πάντως, είναι πως ο Αντρέ Μπρετόν, αν υπήρχε ποτέ περίπτωση να το διαβάσει, με την ίδια λογική που η Νίνου έπεσε στην αγκαλιά της Μονρόε, θα χαμογελούσε περιχαρής για εκείνο το μανιφέστο του 1923. Εν κατακλείδι, οι «Απείθαρχοι» είναι ο τέλειος συνδυασμός οξυμένης λογοτεχνικής φαντασίας, εγχειριδίου γνώσης, ψυχολογίας και υπερρεαλιστικής διάθεσης. Τα πάντα είναι πιθανά στον κόσμο τους, γι’ αυτό και απευθύνονται σε αναγνώστες με εξίσου αυξημένη φαντασία ή και τάσεις φυγής από την πλέον άχαρη ζώσα πραγματικότητα.

* Το βιβλίο «Οι Απείθαρχοι» της Σεμίνας Διγενή κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Κάκτος