Η μυρωδιά από τα σουβλάκια

Έχω γυρίσει όλο τον κόσμο, καμιά φορά μετράω χώρες για να αποκοιμηθώ εκεί όπου άλλοι μετράνε προβατάκια, αλλά στη μαρτυρική Κύπρο δεν είχα πατήσει ποτέ το πόδι μου. Ούτε για δουλειά ούτε για αναψυχή. «Τι τα θες, μια μικρή Ελλάδα είναι», έλεγα στον εαυτό μου, και ανέβαλλα το ταξίδι για τα γεράματα, όπως κάνουν οι Σκανδιναβοί και οι Γερμανοί παραθεριστές.

Να, όμως, που μου δόθηκε η αφορμή, ουρανοκατέβατη. Η πρόσκληση που έλαβα για ταξίδι στην Λευκωσία ήταν τιμής ένεκεν, για τη βράβευση του εξαίρετου Πάρι Παπαέλληνα, που συμπλήρωσε 50 χρόνια προσφοράς στο κυπριακό μπάσκετ, ως παίκτης, προπονητής, παράγοντας, χρηματοδότης, μέντορας (σχεδόν όλα, στον Κεραυνό Στροβόλου). Η οικογένεια του Παπαέλληνα δραστηριοποιείται στη φαρμακευτική αγορά εδώ και δεκαετίες και είναι από τις πλουσιότερες στην Κύπρο. Πριν από έξι χρόνια, ο Πάρις αγόρασε την τοπική αντιπροσωπεία της Pfizer. Χρειάζεται να συνεχίσω;

Δεν σκόπευα όμως να περιορίσω την επίσκεψή μου στον άξονα ξενοδοχείο-γήπεδο. Μία ώρα μετά την άφιξή μου στη Λευκωσία, ξεκινούσα για το σύνορο που ευφημιστικά λέγεται Πράσινη Γραμμή. Στην πραγματικότητα η γραμμή είναι μαύρη, κατάμαυρη, όσο και οι ψυχές των Κυπρίων που αποχαιρέτησαν τα σπίτια τους στα Κατεχόμενα το μακρινό 1974.

Ο Πάρις Παπαέλληνας, ετών 69 σήμερα,  ήταν ένας από αυτούς. Άφησε τον τόπο του άθικτο για ολιγοήμερο ταξίδι αναψυχής λίγο πριν την εισβολή, και τον βρήκε κομμένο στα δύο όταν επέστρεψε. Πολλά χρόνια αργότερα, αξιώθηκε να επισκεφτεί το πατρικό σπίτι του στην Κηρύνεια και βρήκε μία άγνωστη οικογένεια Τούρκων να το κατοικεί. Οι άνθρωποι είχαν φυλάξει τα αντικείμενα που βρήκαν μέσα, ακόμα και κοσμήματα, και προθυμοποιήθηκαν να του τα παραδώσουν. Ο κύριος Πάρις έφυγε και δεν ξαναγύρισε ποτέ.

Πλησιάζοντας στο φυλάκιο που χωρίζει το κράτος από το ψευδοκράτος, ανηφορίζοντας δηλαδή την οδό Λήδρας που είναι κάτι σαν την Ερμού, περίμενα να βιώσω ατμόσφαιρα Μπέλφαστ. Εκείνη την υποδόρια απειλή, που έρχεται και φωλιάζει κάτι από το δέρμα σου, και αρνείται να φύγει. Για να το πω λαϊκά, περίμενα να σκάνε βόμβες και να μυρίζει μπαρούτι σε κάθε βήμα.

Όμως, διαψεύστηκα οικτρά και με πάταγο. Η μοναδική μυρωδιά που τρυπούσε τα ρουθούνια ήταν από τα ψητά σχάρας των δεκάδων μεζεδοπωλείων και καφέ που βρίσκονται δεκαπέντε βήματα από το σύνορο. Προσοχή, δεν υπερβάλλω. Στάθηκα και μέτρησα τα βήματα που χωρίζουν το τελευταίο τραπεζάκι τα ταβέρνας «Καθ’ Οδόν», από τη θυρίδα του αστυνομικού που ελέγχει τα διαβατήρια. Ήταν ακριβώς δεκαπέντε! Άντε, είκοσι, με τον ρυθμό των τουριστών που περνούσαν ρουτινιάρικα στην απέναντι «όχθη». Για τους ντόπιους, το πήγαινε-έλα ήταν κάτι μεταξύ ρουτίνας και μπίζνας. «Για μια πόρνη φτηνή, για καζίνο και πούρα», όπως λέει ο φίλος μου ο Αλκίνοος. «Και για βενζίνη και για οδοντίατρο και για σούπερ μάρκετ», συμπλήρωσε κάποιος που διάβασε την ανάρτησή μου. Πολλοί φοιτητές, που κατάγονται από άλλες πόλεις της Κύπρου ή από ξένες χώρες, σπουδάζουν στο Πανεπιστήμιο της ελεύθερης Λευκωσίας, αλλά ζουν στα κατεχόμενα και πηγαινοέρχονται καθημερινά, ώστε να εξοικονομούν χρήματα από τα φτηνότερα ενοίκια. Στις ακαδημίες μπάσκετ του Κεραυνού υπάρχουν και τουρκάκια που πηγαινοέρχονται κάθε μέρα από τη βόρεια πλευρά, ενώ πολλοί που θέλουν να ταξιδέψουν φτηνότερα από και προς την Ευρώπη προτιμούν τις πτήσεις από το τουρκικό αεροδρόμιο της Λευκωσίας Ερτζάν, μέσω Κωνσταντινούπολης. «Εάν το κάνουμε εμείς, θα μας κρεμάσουν κουδούνια», μου έλεγε ο Πάρις Παπαέλληνας. Έτσι κι αλλιώς μπερδεμένη, η πίστη μας η καημένη…

Κάποιοι από την παρέα έδειξαν την αστυνομική τους ταυτότητα και πέρασαν απέναντι με τρεις δρασκελιές, για το φολκλόρ της υπόθεσης. Μου είπαν ότι η τουρκόφωνη γειτονιά είναι πιο ζωντανή από την ελεύθερη ελληνόφωνη, «σαν Κωνσταντινούπολη». Εγώ απέφυγα να πάω. Με είχε σοκάρει η εικόνα ξεγνοιασιάς και ρουτίνας που βίωνα στην από δω πλευρά.

«Έχουν μάθει να ζουν με την ήττα», μου είπε ένας άλλος φίλος, που έχει νυμφευτεί Κύπρια και γνωρίζει καλά το τοπίο. «Χαίρομαι που πήγες και έζησες την παράνοια». Ο έλεγχος διαβατηρίων γινόταν με μουσική υπόκρουση από το παραδίπλα μαγαζί, που μάλιστα λέγεται «Checkpoint Charlie» και έχει φόντο την πινακίδα της ματωμένης Κύπρου. «Δεν ξεχνώ», έγραφε σε τρεις γλώσσες η ταμπέλα. «Για κοίτα με στα μάτια, λοιπόν, κι εξηγήσου», παιάνιζε η αοιδός από τα μεγάφωνα.

Σκαλίζοντας την επιφάνεια, έμαθα ότι είναι αμέτρητοι αυτοί που βολεύονται με την απάθεια και έχουν μετατρέψει την «κρίση» σε ευκαιρία. Πολλές ελληνοκυπριακές εταιρίες που λειτουργούν με τη φωλιά τους λερωμένη έχουν ως «κατά νόμο υπεύθυνον» κάποιον τουρκοκύπριο, που φυσικά ζει στο άλλο μισό της Λευκωσίας. Και άντε να τον βρεις, τον Τούρκο «αυτοφωράκια», και άντε να τον κυνηγήσεις, σε ένα ψευδοκράτος που δεν διαθέτει νόμιμο νομικό πλαίσιο και δεν αναγνωρίζεται από καμία χώρα πλην Τουρκίας.

Έτσι, ζουν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα, με τα λεφτά κρυμμένα κάπου μακριά από τις όποιες τσιμπίδες του όποιου νόμου. «Εάν θέλεις, σου φτιάχνω δική σου οφσόρ σε 45 λεπτά», μου είπε κάποιος εμφανώς λάθρα βιώσας. Με το αζημίωτο φυσικά η δουλίτσα.

Τα θέρετρα της νοτιοανατολικής ακτής, με τα ωραία νερά και την αιώνια λιακάδα, είναι μία απέραντη παμπ για Άγγλους και Σκανδιναβούς τουρίστες. Η περιοχή της Λεμεσού περνιέται για νέο Ντουμπάι, αλλά θρηνεί για το χαμένο συνάλλαγμα των Ρώσων που εξαφανίστηκαν λόγω πολέμου. Μόνο οι δίγλωσσες πινακίδες, στα ελληνικά και ρώσικα, έμειναν πίσω για να θυμίζουν τη χαμένη παντοκρατορία τους.

Το όρος Τρόοδος με τα γραφικά χωριά είναι ένας τέταρτος πλανήτης, πολύ διαφορετικός από τους προηγούμενους. «Πιο γνήσιος και πιο ελληνικός θα έλεγα», αλλά όλες οι θέσεις εργασίας π.χ. στην πανέμορφη Κακοπετριά, ανήκουν σε μετανάστες από τη Σρι Λάνκα και την υποσαχάρια Αφρική. Τουλάχιστον, καταλαβαίνεις ότι βρίσκεται στην Κύπρο και όχι σε κάποια επαρχία της Βρετανίας ή της Ρωσίας – ή της Τουρκίας. Και βρίσκεις και κάτι να φας, πέρα από fish and chips.

Πέρασα πολύ ωραία, στο έξτρα εξαήμερο που κέρασα τον εαυτό μου στην Κύπρο. Έκανα τα μπάνια μου και κατόρθωσα να μη σκοτωθώ οδηγώντας ανάποδα στους ωραίους δρόμους, αλλά δεν ξέρω πώς θα μου φαίνονταν όλα αυτά αν ήμουν ντόπιος. Παρ’ όλο που είδα πάμπολλα σφαλιστά μαγαζιά, ιδίως στη Λευκωσία, η αίσθηση της σχετικής ευημερίας ήταν διάχυτη. Η Κύπρος μοιάζει πολύ πιο εύρωστη, καθαρή και οργανωμένη από την Ελλάδα.

Από το μπαλκόνι του θαυμάσιου «MAP Hotel» στη Λευκωσία, έβλεπα τη σημαία του ψευδοκράτους, με την ημισέληνο, σκαλισμένη στην πλαγιά του Πενταδάκτυλου. «Ετοιμαστείτε για ένα σοκ», μου είχε πει ο ταξιτζής, καθώς πλησιάζαμε για πρώτη φορά τη διχοτομημένη πρωτεύουσα. Εγώ πράγματι σοκαρίστηκα, αν και είχα δει μυριάδες φωτογραφίες, αλλά εκείνος γελούσε. Το βράδυ, οι Τούρκοι ανάβουν χιλιάδες λαμπάκια, ώστε να φαίνεται το περίγραμμα του λαβάρου από μακριά. «Είναι ορατό και από το διάστημα», καυχιούνται οι εθνικιστές στα social media. Λες και θα παίξει ρόλο η γνώμη των εξωγήινων, για την επίλυση του Κυπριακού.

«Εγώ, που είμαι παλιός, ονειρεύομαι ότι ο τόπος μου θα ενωθεί ξανά και θα ζήσει ειρηνικά», μου έλεγε θλιμμένος ο Πάρις Παπαέλληνας, κρατώντας την πλακέτα που του παρέδωσε ο Πρόεδρος της Κύπρου, Νίκος Αναστασιάδης. «Αλλά με ποιους να ενωθώ; Παλιά ζούσαμε ειρηνικά με τους Τουρκοκύπριους, αλλά τώρα πια το 70% που ζουν στα Κατεχόμενα είναι έποικοι από την τουρκική ενδοχώρα. Τι κοινό να έχουμε με αυτούς τους ανθρώπους;»

Τα ίδια μου είπε και η κυρία Μαρίτσα, που έχει τον υπέροχο παραδοσιακό ξενώνα στην Κακοπετριά. «Αύριο που θα φύγουμε από τη ζωή εμείς οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, δεν θα μείνει εδώ κανένας που να νοσταλγεί την παλιά Κύπρο. Το πολύ πολύ να τη θέλουν οι νεώτεροι ενωμένη για να χτίσουν εξοχικά στην Κηρύνεια». Τα δικά της τα παιδιά τα έστειλε για σπουδές στη Θεσσαλονίκη. Τι τα θες, μια μικρή Ελλάδα είναι, η Κύπρος.

* Μία διαφορετική εκδοχή αυτού του κειμένου δημοσιεύεται σήμερα στην ιστοσελίδα Gazzetta.