«Η Μόρια τελείωσε»

Η ανταπόκριση της αποστολής του Documento και του koutipandoras.gr για το κυριακάτικο φύλλο της εφημερίδας. Φωτογραφίες: Μάριος Μπίκος

«Moria is finished». Αυτή είναι η φράση που βρίσκεται στα χείλη όλων των ανθρώπων που εδώ και σχεδόν μια εβδομάδα βλέπουν τη ζωή τους να εξαθλιώνεται για πολλοστή φορά από αποφάσεις που ποτέ δεν έλαβαν οι ίδιοι.«

«Η Μόρια τελείωσε». Οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες και τους μετανάστες θα περίμεναν ότι τη μέρα που θα ξεστόμιζαν αυτήν τη φράση θα ήταν χαρούμενοι επειδή θα είχαν ξεφύγει από την «κόλαση της Μόριας», όπως έχει δικαίως χαρακτηριστεί εδώ και αρκετά χρόνια από τα διεθνή ΜΜΕ το Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) της Λέσβου. Ομως τελικά κανείς δεν είναι χαρούμενος που φεύγει από την κόλαση. Γιατί ακόμη και η κόλαση της Μόριας φαντάζει πλέον πιο «σταθερή», πιο «ασφαλής» σε σχέση με όσα –άγνωστα– τους επιφυλάσσει το μέλλον. Τι ειρωνεία… Να φαντάζουν «σταθερές» οι πηχτές λάσπες της Μόριας, οι βρόμικες χημικές τουαλέτες, οι ουρές για φρέσκο νερό και τροφή, τα αυτοσχέδια μαγκάλια μαγειρικής, οι σκηνές που έσταζαν κάθε φορά που έβρεχε, οι υπερμεγέθεις αρουραίοι και τα βουνά σκουπιδιών. Να φαντάζει «ασφαλές» ένα μέρος όπου οι καταγγελίες για εκμετάλλευση παιδιών και γυ ναικών ήταν καθημερινό φαινόμενο, όπου η διακίνηση ναρκωτικών ήταν σχεδόν δημόσια, όπου οι συγκρούσεις μεταξύ εθνοτικών ομάδων ήταν νυχτερινή συνήθεια.

Σήμερα το σκηνικό είναι διαφορετικό και –αν μπορεί κανείς να το διανοηθεί– είναι ακόμη χειρότερο: καμένα ποδήλατα, λιωμένα παιχνίδια, καρβουνιασμένα κρεβάτια, σπασμένα φλιτζάνια του καφέ, διαλυμένοι μουσαμάδες με τον λογότυπο της Υπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες να φαίνεται ανάμεσα στις τρύπες. Το προηγούμενο σκηνικό είχε τουλάχιστον το στοιχείο της ζωής. Σήμερα η Μόρια αποπνέει μόνο θάνατο. Η Μόρια μετά τη φωτιά είναι το μόνο πράγμα που θα μπορούσε να ξεπεράσει σε φρίκη τη Μόρια πριν από τη φωτιά.

 

Πώς «μαύρισε το χώμα»

Η καταστροφή ξεκίνησε το βράδυ της Τρίτης προς ξημερώματα Τετάρτης. Η πυρκαγιά άρχισε από την περιοχή του λεγόμενου Safe Zone, το σημείο του ΚΥΤ δηλαδή όπου διέμεναν κυρίως ασυνόδευτα ανήλικα. Η φωτιά κατέκαψε εκατοντάδες κοντέινερ όπου στεγάζονταν χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες αλλά και οι δομές και τα γραφεία του κέντρου υποδοχής. Οι ισχυροί άνεμοι οδήγησαν τις φλόγες και στη γύρω περιοχή από το ΚΥΤ, στη λεγόμενη «ζούγκλα της Μόριας» όπου ζούσε και η πλειονότητα των εκεί προσφύγων και μεταναστών, αφού το ΚΥΤ έχει ξεπεράσει τις περιορισμένες δυνατότητές του εδώ και αρκετά χρόνια. Ετσι, ήδη από το πρώτο βράδυ έγιναν στάχτη χιλιάδες σκηνές οικογενειών προσφύγων και μεταναστών, με αποτέλεσμα να βρεθούν στον δρόμο περισσότερα από 12.000 άτομα.

Το βράδυ της Τετάρτης ακόμη μια φωτιά που ξέσπασε τις απογευματινές ώρες προκάλεσε ζημιές σε σκηνές, με συνέπεια να μείνουν ανέπαφα μόνο μερικές εκατοντάδες παραπήγματα. Παράλληλα, ισχυρές αστυνομικές δυνάμεις είχαν αποκλείσει την πρόσβαση των προσφύγων προς την πόλη της Μυτιλήνης.

Πυρκαγιά ξέσπασε και το μεσημέρι της Πέμπτης καίγοντας και τις υπόλοιπες σκηνές που είχαν μείνει ανέπαφες και στις οποίες συνέχιζαν να ζουν οικογένειες προσφύγων. Αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν το πρωί της Πέμπτης επισκέφτηκε το σημείο το συνεργείο του Documento, αρκετοί πρόσφυγες εξέφρασαν την εκτίμηση ότι τις επόμενες μέρες και το δικό τους τμήμα θα έχει την ίδια τύχη με το υπόλοιπο καμπ της Μόριας. Περίπου δύο ώρες αργότερα και αυτές οι σκηνές γίνονταν στάχτη. Η συγκεκριμένη φωτιά οδήγησε μάλιστα και στην «εξαφάνιση – διαφυγή» των οκτώ θετικών κρουσμάτων που είχαν εντοπιστεί την Τετάρτη.

Όσο οι σκηνές στη Μόρια καίγονταν ο δρόμος μπροστά στο ΚΥΤ και προς τη Μυτιλήνη γέμιζε. Χιλιάδες άνθρωποι κοιμήθηκαν στις άκρες του οδοστρώματος, σε προαύλια αποθηκών και βιοτεχνιών της περιοχής και στα γύρω χωράφια. Το σάουντρακ της θλιβερής «μετακόμισης» ήταν ο «λευκός» ήχος των πλαστικών τελάρων που έσερναν με σχοινιά ολόκληρες οικογένειες έχοντας μέσα «όλα τα υπάρχοντά τους». Αλλωστε, μετά τη φωτιά αυτή η φράση περιλαμβάνει κυρίως λίγα μπουκάλια νερό, λίγο λάδι και μερικές κουβέρτες.

Εντολή των αστυνομικών αρχών; «Να απομακρυνθούν». Προς τα πού όμως; Λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω ένα μεγάλο αστυνομικό μπλόκο εμπόδιζε την κυκλοφορία προς τη Μυτιλήνη. Λίγα χιλιόμετρα πιο πάνω δύο νταλίκες είχαν κλείσει από την Πέμπτη κάθετα τον δρόμο, παρουσία της αστυνομίας και μιας ιδιότυπης… πολιτοφυλακής.

Ελλειψη συντονισμού; Σίγουρα. Ομως αυτό θα μπορούσε ακόμη και να συγχωρείται σε καταστάσεις ακραίων συνθηκών. Εδώ όμως δεν έχουμε να κάνουμε με απλή έλλειψη συντονισμού. Πρόκειται για έλλειψη σχεδίου και για αποφάσεις και εντολές που προκαλούν την κοινή λογική και ρισκάρουν τη δημιουργία μιας ακόμη πιο ακραίας κατάστασης με πρωταγωνιστές και θύματα ανθρώπους που ζουν στην απόλυτη εξαθλίωση. Εκτός κι αν οι ακραίες καταστάσεις επιδιώκονται έτσι ώστε οι «κλειστές δομές» να γίνουν «εύπεπτες» για πιο μεγάλο μέρος της κοινωνίας.

 

Χωρίς προσωπικές ιστορίες

«Είμαι από το Αφγανιστάν. Είμαι από τη Συρία. Είμαι από την Αιθιοπία. Είμαι εδώ έναν χρόνο. Είμαι εδώ δύο χρόνια. Θέλω να φύγω από εδώ. Δεν ξέρω πού να πάω. Δεν έχω πού να μείνω. Κοιμήθηκα στον δρόμο σήμερα, αύριο δεν ξέρω. Θέλω να πάω Αλεμάιν. Οστρια. Φράνσα. Μπρετάνια».

Οι ιστορίες που θα ακούσεις εδώ δεν είναι ξεχωριστές. Εχουν πάψει από καιρό να είναι. Ολες οι ιστορίες είναι μία. Επαναλαμβάνονται μονότονα σχεδόν με τις ίδιες λέξεις. Μόνο οι χώρες και τα ονόματα αλλάζουν. Ρωτάς, αλλά πλέον απαντήσεις δεν υπάρχουν. Η ζωή στις χώρες τους έχει ξεχαστεί σχεδόν ολοκληρωτικά. Δεν ανήκουν απλώς στο παρελθόν. Ανήκουν σε έναν άλλον κόσμο. Αρα κανείς δεν μιλάει γι’ αυτά πια.

Μαζί με το παρελθόν όμως έχει σβήσει και η παραμικρή ελπίδα για το μέλλον. Μόνη έγνοια έχει γίνει το πού θα κοιμηθούν το ίδιο βράδυ και αν θα έχουν τροφή για το επόμενο γεύμα. «Κανείς δεν θέλει να μείνει εδώ. Θέλουμε να φύγουμε από αυτή τη χώρα» λένε όλοι. Ελάχιστοι όμως πιστεύουν ότι αυτό θα πραγματοποιηθεί. Είναι λες και πλέον οι άνθρωποι αυτοί, που έχουν δείξει στη ζωή τους απαράμιλλο θάρρος στην ηρωική προσπάθεια να σώσουν τα παιδιά τους, τελικά να κουράστηκαν να προσπαθούν. Και αυτό είναι ίσως το πιο λυπηρό στοιχείο αυτού του ρεπορτάζ.

 

«Πύρινα» σενάρια

Στην ερώτηση «ποιος πιστεύετε ότι έβαλε τη φωτιά;» τα μάτια τους στενεύουν. Οι φήμες που έχουν ακουστεί τις τελευταίες ώρες είναι δεκάδες. Πραγματικές πληροφορίες πιθανόν να μπλέκονται με ευσεβείς πόθους αρκετών «διακινητών σεναρίων». Οι άνθρωποι που ζουν εδώ προσπαθούν να «κρεμαστούν» από οποιαδήποτε θεωρία ικανή να δώσει έστω και μια υποτυπώδη απάντηση στο «γιατί;» που υπάρχει στο βλέμμα όλων.

Τα σενάρια είναι πολλά: οι κάτοικοι της περιοχής είναι πεπεισμένοι ότι η φωτιά μπήκε από τους ίδιους τους πρόσφυγες. «Δεν σεβάστηκαν τον τόπο που τους φιλοξένησε» μας λέει εργαζόμενη στο ΚΥΤ της Μόριας την ώρα που μας συνοδεύουν εκτός του χώρου αστυνομικές δυνάμεις που αντιλήφθηκαν την παρουσία μας.

Από την άλλη πλευρά όμως τα πράγματα περιπλέκονται. Υπάρχουν διάφορες φημολογίες, που δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν, για δράση συγκεκριμένων εθνικών ομάδων μέσα από τον προσφυγικό πληθυσμό. Με άλλα λόγια, άλλοι λένε ότι το έκαναν «οι Αφγανοί», άλλοι λένε ότι το έκαναν «οι Σομαλοί», άλλοι ότι το έκαναν «οι Αραβες», ο καθένας με βάση τη δική του εθνική αφετηρία.

Ωστόσο, το Documento έχει στη διάθεσή του επώνυμη μαρτυρία κατοίκου της λεγόμενης «ζούγκλας» της Μόριας, ο οποίος υποστηρίζει ότι είδε τον τρόπο με τον οποίο μπήκε η φωτιά. Οπως υποστηρίζει, πήγε από περιέργεια στο σημείο όπου ξεκίνησε η πρώτη φωτιά και είδε λευκούς άντρες που μιλούσαν ελληνικά μεταξύ τους να δίνουν σε νεαρούς μετανάστες μπουκάλια με εύφλεκτο υγρό με την εντολή να βάλουν φωτιά. Στην ερώτηση για την καταγωγή των συγκεκριμένων ανθρώπων που φέρονται να λάμβαναν τις εντολές, ο νεαρός υποστηρίζει ότι δεν ανήκαν σε μια εθνική ομάδα αλλά ήταν Αφγανοί, Αφρικανοί και Αραβες. Την άποψη αυτή, την οποία σε καμία περίπτωση δεν υιοθετούμε ως αληθή, φαίνεται ότι υποστηρίζουν και άλλοι κάτοικοι της περιοχής.

Ενας άλλος νεαρός άντρας υποστήριξε ότι για τον εμπρησμό υπήρξε συνεργασία μεταναστών που ήθελαν να καταστρέψουν το καμπ με ομάδες Ελλήνων που ήθελαν να τους διώξουν από την περιοχή. Ωστόσο, ο δεύτερος αυτός άντρας ξεκαθάρισε ότι δεν είδε κάτι τέτοιο με τα μάτια του, αλλά ότι πρόκειται για φήμη που έχει ακούσει και πιστεύει.

Σούζες και πυροβόλα

Η τρίτη πυρκαγιά ξεσπάει το μεσημέρι της Πέμπτης. Οταν ένας νεαρός βλέπει τον καπνό καθώς περνάει με το μηχανάκι του έξω από το καμπ αρχίζει τις σούζες. Ενας ηλικιωμένος, επίσης σε μηχανάκι, περνάει λίγο αργότερα και αγανακτισμένος φωνάζει στα αεροπλάνα που κάνουν ρίψεις νερού να σταματήσουν και να τους αφήσουν να καούν.

Το προηγούμενο βράδυ στο χωριό της Μόριας, ελάχιστα χιλιόμετρα μακριά από το ΚΥΤ και με «θέα» τις αναμμένες πυρκαγιές, κάτοικοι στέκονταν σε ομάδες στα σοκάκια του χωριού προστατεύοντάς το από τον αόρατο εχθρό. «Ενα πυροβόλο θέλει τώρα να τελειώνουμε» αποφαίνεται ένας νεαρός στα πρόθυρα της ενηλικίωσης μιλώντας στο κορίτσι του.

Η πραγματικότητα της κοινωνίας της Λέσβου όμως δεν είναι μόνο αυτή που επιμένουν να εντοπίζουν τα κυρίαρχα ΜΜΕ. Δεκάδες φορείς και οργανώσεις εκφράζουν με κάθε ευκαιρία την αλληλεγγύη τους στον δοκιμαζόμενο πληθυσμό της Μόριας, αφήνοντας έξω από την εξίσωση τις θρησκείες, το χρώμα και τη γλώσσα. Το βράδυ της Τετάρτης μερικά αυθόρμητα συνθήματα δεκάδων νέων στην πλατεία Σαπφούς «ξόρκισαν» την ιδεολογική μαυρίλα που έφερε στην επιφάνεια η φωτιά.

 

Η επόμενη μέρα

Η επόμενη μέρα θα είναι τελικά ακριβώς όπως η προηγούμενη. Οι πρόσφυγες και οι μετανάστες θα συνεχίσουν να είναι πιόνια στα χέρια εκείνων που κάθε φορά τούς θεωρούν απλή ύλη που περνάει μέσα από «κάνουλες» από χώρα σε χώρα.

Η Μόρια δεν υπήρξε ποτέ κάτι λιγότερο από ένα κολαστήριο. Ομως το κολαστήριο κάηκε. Και όσοι νόμιζαν ότι αυτό θα ήταν έργο «σωτήριο» έκαναν προφανώς μεγάλο λάθος.

Η κυβέρνηση από την πρώτη στιγμή της εκλογής της διαφήμιζε στο συντηρητικό της ακροατήριο τη δημιουργία «κλειστών δομών». Οι κοινωνικές αντιστάσεις –όσες δηλαδή έχουν απομείνει– κατάφεραν να καθυστερήσουν τη δημιουργία τους. Ισως λοιπόν ο Νότης Μηταράκης και οι συν αυτώ να θεωρούν ότι πλέον έχουν το ιδανικό έδαφος ώστε να κάνουν μια ακόμη προσπάθεια να χτίσουν φυλακές ψυχών που μόνο τους έγκλημα ήταν η λαχτάρα τους για ένα καλύτερο μέλλον στην «Ευρώπη των ευκαιριών».

Οσο όμως το πρόβλημα δεν αγγίζεται στη ρίζα του, που δεν είναι άλλη από τον διπλό εγκλωβισμό των αιτούντων άσυλο στα νησιά εισόδου και την αποτροπή τους από τη μετάβαση προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη, τότε το κολαστήριο της Μόριας θα παραμένει ζωντανό. Και θα πολλαπλασιάζεται…

Πηγή: Documento #200, 15/9/2020, documentonews.gr