Η «ματωμένη» τζαζ στη ναζιστική Γερμανία

Σύμφωνα με το βιβλίο «Jazz, Rock and Rebels», η προσπάθεια τoυ ναζιστικού καθεστώτος να ελέγξει και να λογοκρίνει τον πολιτισμό και τη διάχυση των ιδεών επηρέασε  πολύ τη μουσική. Η αφοσίωση στο ναζιστικό κόμμα έγινε για πολλούς μουσικούς όχημα επαγγελματικής ανόδου και καταξίωσης. Το επίσημο μουσικό επιμελητήριο του καθεστώτος, «Reichsmusikkammer»  (RMK), ιδρύθηκε το 1933 από τον Υπουργό Προπαγάνδας της Γερμανίας, Γιόζεφ Γκέμπελς, με σκοπό να λειτουργεί σαν πυλωρός προωθώντας την  «καθαρή» γερμανική μουσική. Πρόεδρος του επιμελητηρίου  ορίστηκε αρχικά ο γνωστός συνθέτης, Ρίχαρντ Στράους, που καθαιρέθηκε το 1935 λόγω της συνεργασίας του με τον εβραίο λιμπρετίστα, Στέβαν Τσβάιχ, στην όπερα  «Die schweigsame Frau», η οποία απαγορεύτηκε μετά από τέσσερις παραστάσεις. Ο Στράους παρέμεινε ανεκτός από το καθεστώς και μετά την απομάκρυνση του από το RMK, αλλά πάντα υπό διακριτική παρακολούθηση για έναν επιπλέον λόγο: Η νύφη του είχε εβραϊκή καταγωγή.  

«Swing Heil»!

Παρά τις προσπάθειες που γίνονταν από τις αρχές, δεν ήταν όλα τα είδη μουσικής ελεγχόμενα από το καθεστώς. Η τζαζ και το swing αποτέλεσαν εκείνο το διάστημα μία διέξοδο απέναντι στο επίσημο μουσικό επιμελητήριο και την κουλτούρα που αυτό προωθούσε στη νεολαία. Η σχέση της τζαζ με το καθεστώς πέρασε από διάφορα στάδια, καθώς τα πρώτα χρόνια της χιτλερικής περιόδου, αρκετοί μουσικοί έδιναν κανονικά παραστάσεις σε κατάμεστες αίθουσες χορού. Τα κομμάτια γνωστών μαύρων και Εβραίων καλλιτεχνών, όπως των Benny Goodman, Duke Ellington και Benny Carter, ακούγονταν ελεύθερα μέχρι το 1938, ενώ χορευτικές λέσχες είχαν δημιουργηθεί σε μεγάλες πόλεις της Γερμανίας.

Οι περισσότεροι οπαδοί της τζαζ δεν ήταν έντονα πολιτικοποιημένοι εκείνη την περίοδο, ενώ προέρχονταν κυρίως από τα μεσοαστικά στρώματα. Παρ’ όλα αυτά, δεν ήταν λίγοι αυτοί που αρνούνταν να συμμετέχουν στις οργανώσεις των ναζί και να γίνουν μέλη της χιτλερικής νεολαίας. Ο απελευθερωμένος χορός σε swing και τζαζ ρυθμούς, έγινε σταδιακά ένα σύμβολο απόρριψης της ομοιομορφίας που το καθεστώς προωθούσε στη νεολαία.

Η σχέση του ναζιστικού καθεστώτος με τη τζαζ δεν άργησε να πάρει πολιτικές διαστάσεις και να επηρεάσει ευρύτερα κοινωνικά κομμάτια με πιο έντονες πολιτικές ανησυχίες.  Έφηβοι  που έγιναν γνωστοί ως «Swing-Heinis» ή «Hotters», δρούσαν στα βιομηχανικά κέντρα της Γερμανίας και πραγματοποιούσαν άτυπες συνωμοτικές συναντήσεις, έπαιζαν μουσικά κομμάτια που καυτηρίαζαν το ναζιστικό καθεστώς και έκαναν επιθέσεις στις περιπολίες της νεολαίας του Χίτλερ μόλις έβρισκαν την ευκαιρία. Οι ναζί καταδίωκαν σκληρά αυτές τις ομάδες, παίρνοντας ταυτόχρονα κατασταλτικά μέτρα για την πειθάρχηση τους. Οι διαταγές απαγόρευαν ρητά στους έφηβους να παρακολουθούν χορευτικές εκδηλώσεις μετά τις εννιά το βράδυ, να καπνίζουν και να καταναλώνουν αλκοόλ. Οι συλλήψεις χρησιμοποιήθηκαν ως εκπαιδευτικό μέτρο διαπαιδαγώγησης, ενώ πολλοί νέοι στάλθηκαν στις φυλακές ή σε στρατόπεδα υποχρεωτικής εργασίας.

Η εφεύρεση της «Nigger-Jew jazz»

Και ενώ τα πρώτα χρόνια του Τρίτου Ράιχ, η τζαζ ακουγόταν (σχεδόν) ελεύθερα στα χορευτικά κέντρα της εποχής, αρκετά σύντομα οι οπαδοί της βρέθηκαν στο στόχαστρο. Περιφερόμενοι με τζάκετ, παπούτσια με χοντρές σόλες, κασκόλ και εκκεντρικά καπέλα, διέφεραν αισθητά από τους στρατευμένους στο ναζιστικό κόμμα νεολαίους. 

Οι υπάλληλοι των Ναζί έκαναν μεγάλες προσπάθειες να κρατήσουν την  «hot jazz» και την swing μακριά από τις ραδιοφωνικές εκπομπές της εποχής. Σε αρκετές περιπτώσεις, η πρωτότυπη τζαζ μουσική αλλοιωνόταν σκόπιμα με βιολί και πιο «εξευγενισμένα» όργανα, με στόχο να μαλακώσει ο ρυθμός της και να προσαρμοστεί στο κυρίαρχο γούστο.

Η αντιπάθεια των ναζί για τη τζαζ, δεν περιοριζόταν στην ελευθεριακή κουλτούρα του χορού που την συνόδευε, αλλά είχε πιο βαθιές προεκτάσεις και αναφορές. Σταδιακά, συνδέθηκε με φυλετικούς διαχωρισμούς και ρατσισμό εναντίον των αφροαμερικανών και των Εβραίων. Μία αφίσα εκείνης της εποχής αποτυπώνει ξεκάθαρα το πνεύμα αυτό. Η εικόνα απεικονίζει έναν σαξοφωνίστα με χαρακτηριστικά νέγρου και το αστέρι του Δαβίδ καρφιτσωμένο  στο πέτο του να κλείνει το μάτι στο κοινό. Με ιδεολογικά εργαλεία ένα ανορθολογικό μείγμα αντισημιτισμού και περιφρόνησης για τους μαύρους, οι ναζί επιτέθηκαν σφοδρά στο είδος μουσικής που οι ίδιοι αυθαίρετα αποκαλούσαν «Nigger-Jew jazz».

Η μεγάλη εκκαθάριση

Η επίσημη μουσική ναζιστική οργάνωση  (RMK) έπαιξε κυρίαρχο ρόλο στις διώξεις μουσικών και οπαδών της τζαζ. Οι υπάλληλοι της πραγματοποιούσαν κρυφές περιπολίες στα μουσικά κέντρα της  Γερμανίας, ψάχνοντας επίμονα για διαστρεβλωμένους, παράφωνους ή  “καυτούς” ήχους. Παράλληλα, είχαν τη δικαιοδοσία να ακυρώσουν τις άδειες μουσικών ή να ειδοποιήσουν την Γκεστάπο, ενώ συχνά ξεπερνούσαν σε αυστηρότητα  τις εντολές των ανωτέρων τους. Σε αρκετά νυχτερινά κέντρα, η RMK είχε τοποθετήσει ταμπέλες με την επιγραφή «Απαγορεύεται να χορεύετε swing», παρ’ όλο που οι φίλοι της τζαζ αυξάνονταν συνεχώς και αγνοούσαν επιδεικτικά τα συγκεκριμένα μηνύματα.

Η αφορμή για να σκληρύνουν οι διώξεις εναντίον των οπαδών της τζαζ, ήταν η άρνηση αρκετών να γίνουν μέλη της  χιτλερικής νεολαίας ή να συμμετέχουν στα προγράμματα υποχρεωτικής εργασίας. Στην πραγματικότητα, πολύ λίγοι είχαν οργανωμένη αντιναζιστική δράση, ωστόσο από το 1940 και μετά, αρκούσε και η πιο μικρή παρέκκλιση από το κυρίαρχο ιδεολογικό πρότυπο για να καταλήξει κανείς στα χέρια της Γκεστάπο.

Ο Τύπος επιτέθηκε σφοδρά στη τζαζ μουσική, παρακινώντας τους πολίτες να καταγγέλλουν στις αρμόδιες αρχές τους οπαδούς της,  ώστε οι δρόμοι να κρατιούνται «καθαροί» και «αμόλυντοι» από τους απείθαρχους νεολαίους. Ο αρχηγός των SS, Heinrich Himmler, επισήμανε σε σχετική αναφορά του, ότι  «οι χορευτές της swing μουσικής έρχονται σε ευθεία σύγκρουση με τα ιδανικά του Γερμανικού έθνους και επιδεικνύουν πρωτοφανή ανηθικότητα».

Οι διώξεις εναντίον της τζαζ πήραν την πιο άγρια μορφή τους τη δεκαετία του 1940, όταν οι περιπολίες της νεολαίας του Χίτλερ (σε συνεργασία με τη Γκεστάπο και αρκετούς διευθυντές σχολείων), έκαναν οργανωμένες εφόδους στα χορευτικά κέντρα και συνέλαβαν εκατοντάδες ανθρώπους που σύχναζαν και διασκέδαζαν σε αυτά.  Αρκετοί από αυτούς στάλθηκαν σε φυλακές και στρατόπεδα υποχρεωτικής εργασίας, ενώ όσοι είχαν συγγενείς Εβραίους δεν επέστρεψαν ποτέ από αυτά. Κατά τη διάρκεια της μεγάλης κατασταλτικής επιχείρησης τον Μάρτιο του 1940, πιάστηκαν και αρκετοί Εβραίοι μουσικοί που είχαν την ίδια και χειρότερη τύχη.

Η ταινία  «Τα παιδιά του Swing» (Swing Kids, 1993), που έχει ως θέμα τις ιστορίες μιας παρέας νέων εκείνη την εποχή, κλείνει με την παρακάτω φράση, που είναι αντιπροσωπευτική για την επιρροή και τη δυναμική που ανέπτυξε αυτό το μουσικό ρεύμα αντικουλτούρας στη ναζιστική Γερμανία: «Παρά την άγρια καταστολή, το κίνημα συνέχισε να μεγαλώνει και μία νέα γενιά παιδιών του swing επιβίωσε για να δει την ήττα των ναζί».