Η κατσαρόλα της αλληλεγγύης

Δώδεκα εκατομμύρια μερίδες φαγητού έχει μαγειρέψει τα τελευταία οχτώ χρόνια η κοινωνική κουζίνα Ο Αλλος Ανθρωπος, μια αυτοοργανωμένη δομή αλληλεγγύης που δημιουργήθηκε από τον Κωνσταντίνο Πολυχρονόπουλο ως αντίδραση στην αδιαφορία που έδειχνε η κοινωνία για τους ανθρώπους οι οποίοι οδηγήθηκαν στο περιθώριο εξαιτίας της κρίσης. Εχουν περάσει περίπου οχτώ χρόνια από τον Δεκέμβριο του 2011, όταν δημιουργήθηκε η κοινωνική κουζίνα Ο Αλλος Ανθρωπος.

Μια δομή αλληλεγγύης η οποία, χωρίς όρους φιλανθρωπίας και ελεημοσύνης, μαγειρεύει κάθε ημέρα σε γειτονιές όλης της Ελλάδας για αστέγους, απόρους, χαμηλοσυνταξιούχους, ανθρώπους που έχουν χτυπηθεί βάναυσα από την κρίση. Οπως όμως εξιστορεί στο Hot Doc ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε τη δημιουργία του Αλλου Ανθρώπου, o Κων. Πολυχρονόπουλος, κανείς δεν κοιτάει τον άλλο με οίκτο. Δεκάδες άνθρωποι μαζεύονται κάθε ημέρα γύρω από την κατσαρόλα του Κωνσταντίνου, μαγειρεύουν, συζητάνε και σπάνε τα δεσμά που τους είχαν οδηγήσει στην κοινωνική απομόνωση μέσω της αυτοοργάνωσης και της έμπρακτης αλληλεγγύης.

ΜΙΑ ΠΡΑΞΗ ΕΝΑΝΤΙΑ ΣΤΗΝ ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ

Οταν ο Κων. Πολυχρονόπουλος πήρε την απόφαση για τη δημιουργία του Αλλου Ανθρώπου ήταν ήδη άνεργος επί δύο χρόνια. «Δούλευα σε εταιρείες marketing. Εψαχνα να βρω δουλειά αλλά δεν τα κατάφερνα γιατί μου έλεγαν ότι είμαι πολύ μεγάλος και ότι θα τους στοίχιζα πολλά αν με προσλάμβαναν. Τότε ήμουν 45 ετών. Ετσι ξεκίνησε η οδύσσειά μου. Στα 47 μου χρόνια αναγκάστηκα να επιστρέψω στο σπίτι της μάνας μου για να μη μείνω στον δρόμο. Η απογοήτευση που ένιωθα ήταν μεγάλη».

Εκείνη την περίοδο έγινε μάρτυρας ενός περιστατικού που άλλαξε τη ζωή του: «Ενα μεσημέρι Παρασκευής ήμουν σε μια λαϊκή αγορά στο Αιγάλεω όταν είδα δύο πιτσιρίκια που έτρωγαν σάπια φαγητά από έναν κάδο σκουπιδιών και τσακώνονταν μεταξύ τους ποιο θα τα πρωτοπάρει. Αυτό ήταν το έναυσμα. Κοίταζα τα παιδιά, τους εμπόρους και τους πελάτες. Η αδιαφορία που έδειχναν για τα παιδιά ήταν σοκαριστική. Σιχάθηκα τον εαυτό μου. Αποφάσισα λοιπόν να κάνω κάτι γι’ αυτό και επέλεξα την κοινωνική κουζίνα, γιατί το φαγητό μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους. Οποιος κι αν είσαι, όταν έρθει η ώρα να πεινάσεις πεινάς».

12 ΕΚΑΤΟΜΜΥΡΙΑ ΓΕΥΜΑΤΑ ΣΕ ΟΧΤΩ ΧΡΟΝΙΑ

Κάπως έτσι αποφάσισε να πάρει μια κατσαρόλα, να πάει σε μια λαϊκή και να αρχίσει να μαγειρεύει για να τρώνε όλοι μαζί. «Ξεκίνησα με 4 ευρώ στην τσέπη μου. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τι μαγείρεψα εκείνη την ημέρα: τουρλού. Φάγαμε εβδομήντα μερίδες. Συμμετείχε και μαζεύτηκε τόσο πολύς κόσμος γύρω από την κατσαρόλα που γέμισα τρόφιμα για μια δυο εβδομάδες. Ετσι ξεκίνησε ο Αλλος Ανθρωπος».

Ενα εγχείρημα που «ο κόσμος το αγάπησε πολύ γιατί είναι ζωντανό, το βλέπεις την ώρα που γίνεται. Μέσα σε οχτώ χρόνια έχουμε καταφέρει να μαγειρέψουμε περισσότερα από δώδεκα εκατομμύρια γεύματα». Σχετικά με το πώς στηρίζεται οικονομικά η κοινωνική κουζίνα, ο Κων. Πολυχρονόπουλος απάντησε ότι «η αγορά προϊόντων γίνεται αποκλειστικά από τους ανθρώπους. Δεν είμαστε ΜΚΟ. Δεν έχουμε πάρει ούτε σεντ από κάποιον ελληνικό, ευρωπαϊκό ή διεθνή κορβανά. Οι άνθρωποι μας φέρνουν τρόφιμα που τα μαγειρεύουμε εκείνη την ώρα». Η ανταπόκριση του κόσμου ήταν τέτοια που σύντομα συγκεντρώθηκε μια σημαντική ποσότητα προϊόντων, με αποτέλεσμα «να χρειαστούμε μια αποθήκη, η οποία τελικά μας παραχωρήθηκε το 2012».

«ΚΑΜΙΑ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΑ, ΑΛΛΑ ΜΕ ΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ»

Η εξέλιξη του εγχειρήματος όμως δημιούργησε σύντομα κι άλλες ανάγκες: «Θέλαμε έναν χώρο για να έρχονται άνθρωποι να κάνουν μπάνιο, να πλένουν τα ρούχα τους, να τρώνε πρωινό, χωρίς όμως να χρειάζεται να έχουν χαρτιά. Το συζήτησα με ανθρώπους που είχαν την οικονομική δυνατότητα και μας βοηθούσαν και αποφασίσαμε στα τέλη του 2013 να νοικιάσουμε έναν χώρο στον Κεραμεικό. Σε αυτό τον χώρο δύο φορές την εβδομάδα γίνεται ενισχυτική διδασκαλία για παιδιά δημοτικού, γυμνασίου και λυκείου, με τη συνδρομή εθελοντών δασκάλων και καθηγητών. Πέρσι δύο από τα παιδιά πέρασαν στις σχολές που ήθελαν: το ένα στο Καποδιστριακό και το άλλο στην Πάτρα». Ισως το βασικότερο χαρακτηριστικό της συγκεκριμένης αυτοοργανωμένης δομής «είναι ότι δεν έχει καμία σχέση με φιλανθρωπία, αλλά με την αλληλεγγύη. Δεν δέχομαι κανέναν που θα έρθει να μου φέρει τρόφιμα και θα φύγει. Πρέπει οπωσδήποτε να κάτσει εκεί και να φάμε παρέα. Δεν υπάρχει οίκτος στο βλέμμα μας. Υπάρχουν κατανόηση και χαρά».

Σχετικά με το επίπεδο της αλληλεγγύης που έχει δεχτεί η κοινωνική κουζίνα, διαφαίνεται, σύμφωνα με τον Κων. Πολυχρονόπουλο, και από το ότι «το κόστος των 12 εκατομμυρίων μερίδων που έχουμε μαγειρέψει ανέρχεται σε περίπου 3-4 εκατ. ευρώ. Αυτά τα χρήματα τα έχουν βάλει άνθρωποι από το υστέρημά τους. Συνεισφέρουν και για άλλα έξοδα, όπως τα ενοίκια και οι βενζίνες. Πρόκειται για κάτι που δείχνει την ουσία των πραγμάτων: υπάρχει αλληλεγγύη δίπλα μας».

«ΕΙΜΑΙ ΕΝΑΣ ΤΥΠΟΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΤΙΠΟΤΕ ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΛΛΑ ΕΧΕΙ ΤΑ ΠΑΝΤΑ»

Οι ιστορίες που τον έχουν στιγματίσει κατά τη διάρκεια των χρόνων είναι πολλές: «Εχει τύχει τοξικομανής να έρθει να μου ζητήσει να μαγειρέψει μαζί μου. Αδειασε τα πεντάλεπτα και δεκάλεπτα που είχε μαζέψει και τα έβαλε στο κουτί οικονομικής ενίσχυσης. Από την επόμενη ημέρα ξεκίνησε να πηγαίνει για αποτοξίνωση. Πλέον είναι καθαρός και έρχεται μαζί μας και μαγειρεύει. Μια άλλη φορά ένας Πακιστανός με σταμάτησε στο Μεταξουργείο φωνάζοντάς το όνομά μου. Μου έβαλε 20 ευρώ στην τσέπη λέγοντάς μου ότι “έτρωγα από εσένα για έναν χρόνο. Πλέον έχω βρει δουλειά, με βοήθησες πάρα πολύ, συνέχισε αυτό που κάνεις για όλους τους ανθρώπους που μένουν στον δρόμο”. Ενας άλλος άνθρωπος –δεν ζει πια–, που ήξερε ότι είχε πολύ λίγο χρόνο ζωής ακόμη, ερχόταν και μαγείρευε μαζί μας μέχρι και μία εβδομάδα προτού πεθάνει.

 Είχε πει ότι όταν πεθάνει δεν θέλει στεφάνια, αλλά να ενισχυθεί οικονομικά ο Αλλος Ανθρωπος. Ακόμη έχουν γίνει γάμοι μέσα από την κουζίνα. Υπήρχαν μακροχρόνια άστεγοι, παρατημένοι που μέσα από τη δράση της κουζίνας ξαναμπήκαν στην κοινωνία». Αναφορικά με την απόφασή του να ξεκινήσει την κοινωνική κουζίνα, ο Κων. Πολυχρονόπουλος αισθάνεται «δικαιωμένος και ευτυχισμένος. Αν και είμαι κουρασμένος γιατί το κάνω αυτό κάθε ημέρα επί οχτώ χρόνια, γίνεται κάθε ημέρα και ένα περιστατικό, όπως μια αγκαλιά από έναν άνθρωπο που δεν σε γνωρίζει, και παίρνω τέτοια δύναμη και ενέργεια που λέω ότι δεν θα σταματήσω ποτέ. Ο Αλλος Ανθρωπος έγινε από έναν τύπο που δεν έχει τίποτε απολύτως όμως έχει τα πάντα. Κι αισθάνομαι πολύ τυχερός γι’ αυτό».

«ΠΟΛΛΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΕΙΝΑΙ ΚΡΥΜΜΕΝΟΙ, ΔΕΝ ΦΑΙΝΕΤΑΙ Η ΔΥΣΤΥΧΙΑ ΤΟΥΣ»

Σχετικά με το κατά πόσο έχει μεταβληθεί ο αριθμός των ανθρώπων που τρώνε από την κοινωνική κουζίνα σε σχέση με το παρελθόν, ο Κων. Πολυχρονόπουλος επισήμανε ότι «ο αριθμός παραμένει ίδιος. Αυτό που έχει αλλάξει είναι ότι έχουν μειωθεί οι άστεγοι αλλά έχουν αυξηθεί οι άποροι. Συνταξιούχοι που πλέον παίρνουν 300 ευρώ και δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές τους ανάγκες. Η μάνα μου το 2011 έπαιρνε 700 ευρώ σύνταξη και πλέον παίρνει 288 ευρώ. Σαν τη μητέρα μου είναι πολλοί άνθρωποι. Ανθρωποι που είναι κρυμμένοι στα καβούκια τους, που δεν φαίνεται η δυστυχία τους».

Το 2015 ο Κων. Πολυχρονόπουλος ανακηρύχτηκε «Ευρωπαίος πολίτης της χρονιάς» από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, όμως αρνήθηκε να παραλάβει το βραβείο επειδή «το έδινε η ΕΕ, η οποία φταίει που δημιουργήθηκα εγώ. Αυτή επέβαλε τη λιτότητα, που μετέτρεψε τη λέξη αλληλεγγύη σε εμπορική πράξη. Η ΕΕ έλεγε ότι είναι αλληλέγγυα προς την Ελλάδα δίνοντας κάποια χρήματα υποτίθεται για τους πολίτες. Αυτά τα χρήματα όμως όχι μόνο δεν τα πήραν οι πολίτες, αλλά ήταν και έντοκα. Αρα μας κορόιδευαν. Δεν μπορώ να δεχτώ ένα βραβείο κοροϊδίας από αυτούς».

Πριν από λίγες ημέρες ο Αλλος Ανθρωπος βρέθηκε και στο κατειλημμένο κοινωνικό κέντρο ΒΟΞ. Σε μια περίοδο που η κυβέρνηση έχει αναγάγει τις καταλήψεις στη μέγιστη κοινωνική απειλή παρά το κοινωνικό έργο που προσφέρουν, ο Κων. Πολυχρονόπουλος σχολίασε: «Τα άδεια κτίρια που δεν τα χρησιμοποιεί κανείς πρέπει να αξιοποιούνται ώστε να γίνονται πράγματα για τους πολίτες, να δίνονται στην κοινωνία. Δεν θα ξεχάσω ποτέ τη Βίλα Αμαλίας, όπου μου έκαναν φροντιστήριο και έμαθα να παίζω μουσικά όργανα. Στο Κ-ΒΟΞ μπορεί κάποιος να πάει να διαβάσει, αφού υπάρχει βιβλιοθήκη, να πάει να εξεταστεί δωρεάν από γιατρό, να συμμετέχει σε μια συζήτηση».

«ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ ΕΠΕΙΔΗ ΜΑΣ ΣΤΗΡΙΖΟΥΝ ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ»

Το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο Αλλος Ανθρωπος είναι «πάντα το οικονομικό. Επειδή ο χώρος που νοικιάζουμε δεν είναι παραχωρημένος – ούτε θέλουμε να είναι– χρειαζόμαστε τη συμμετοχή του κόσμου. Τώρα χρωστάμε εφτά ενοίκια, αλλά θα το μαζέψουμε και πάλι το ποσό. Το άλλο πρόβλημα είναι οι εθελοντές. Καταλαβαίνω τους ανθρώπους που δουλεύουν και μπορούν να έρθουν μόνο την Κυριακή, αλλά υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που είναι σαν εμένα, δεν δουλεύουν και κάθονται στον καναπέ. Ελάτε μαζί μας, να κάνουμε παρέα, να ξαναδούμε το χαμόγελο στα χείλη μας».

Ο Αλλος Ανθρωπος πλέον περιοδεύει σε όλη την Ελλάδα. Την περιοδεία την ονομάσαμε «Μια πόλη, μια ιδέα, ένα μαγείρεμα, μια αφύπνιση αλληλεγγύης». Ξεκίνησε από την Αλεξανδρούπολη και μετέπειτα θα πάμε στην πρωτεύουσα κάθε νομού. Στόχος είναι να γνωριστούμε μεταξύ μας, να ξαναθυμηθούμε ότι δεν μας χωρίζει τίποτε, να μιλήσουμε γι’ αυτά που μας ενώνουν: παιδεία, υγεία, εργασία και δικαιοσύνη για όλους».

Ερωτώμενος πόσο καιρό ακόμη η κοινωνική κουζίνα θα συνεχίσει τη δράση της, η απάντηση του Κων. Πολυχρονόπουλου είναι άμεση: «Θα το συνεχίσω όσο αντέχω και όσο μας στηρίζουν οι άνθρωποι. Ο Αλλος Ανθρωπος υπάρχει επειδή είναι ένα εγχείρημα που το στηρίζουν οι άνθρωποι. Οταν αυτό σταματήσει δεν θα έχουμε λόγο ύπαρξης. Στην Ξάνθη που πήγαμε ήρθε κάποιος και μου έδωσε τα κλειδιά του σπιτιού του και έφυγε για τη Δανία. Μου είπε όταν φύγω απλώς να επιστρέψω τα κλειδιά σε έναν φίλο του. Εμπιστοσύνη. Δεν την αγοράζεις. Την κερδίζεις. Πρέπει να αγωνιστείς για να την αποκτήσεις. Οταν δεις έναν άστεγο στον δρόμο να σου χαμογελάει και να σε φωνάζει με το όνομά σου νιώθεις ευτυχισμένος. Το ίδιο και άμα δεις έναν πλούσιο άνθρωπο στο σπίτι του στην Εκάλη να σου χαμογελάει και να λαμπυρίζουν τα μάτια του. Την ίδια λάμψη έχουν τα μάτια και των δύο ανθρώπων». 

* Περιοδικό Hot Doc #199, «Όλοι για όλους: Δράσεις ανθρωπιάς και αλληλεγγύης», 23/2/2020