ΒΛ

Βασιλική Λάζου

Η ισπανική γρίπη και το δημόσιο σύστημα υγείας

Πώς η καταστροφική πανδημία του 1918 έγινε η αιτία για να αλλάξει ο χάρτης της περίθαλψης

AP 18006852068959 0

1918. Με επίκεντρο την Ευρώπη ο κόσμος βρισκόταν στη δίνη του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου, του πιο πολυαίμακτου σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία, ο οποίος μαινόταν επί τέσσερα χρόνια στα χαρακώματα και τα πεδία της μάχης. Και τότε «in flew Enza».

Η ισπανική γρίπη (influenza) ήταν το μεγαλύτερο παλιρροϊκό κύμα θανάτου μετά τη μεσαιωνική επιδημία πανούκλας. Μεταξύ της πρώτης περίπτωσης, που καταγράφηκε στις 4 Μαρτίου 1918, και της τελευταίας, κάποια στιγμή τον Μάρτιο του 1920, εκτιμάται ότι σκότωσε μεταξύ 17 με 50 εκατομμύρια και πιθανώς 100 εκατομμύρια ανθρώπους (ο παραδεκτός αριθμός σήμερα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας είναι 33 εκατομμύρια) ή μεταξύ 2,5% και 5% του παγκόσμιου πληθυσμού – ένα εύρος που αντανακλά την αβεβαιότητα των στοιχείων που εξακολουθούν να περιβάλλουν την πανδημία.

Ξεπέρασε τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (17 εκατομμύρια νεκροί), τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (60 εκατομμύρια νεκροί), ενδεχομένως και τους δύο μαζί. Η ισπανική γρίπη, που έλαβε το όνομά της από την Ισπανία όπου για πρώτη φορά ανακοινώθηκαν στον Τύπο μαζικά κρούσματα του ιού, καταβρόχθισε ολόκληρη την υδρόγειο εν ριπή οφθαλμού. Στα δύο χρόνια που αυτή η μάστιγα κατέστρεφε τη γη μολύνθηκε το ένα πέμπτο του παγκόσμιου πληθυσμού. Η γρίπη εξαπλώθηκε κατά μήκος εμπορικών οδών και ναυτιλιακών γραμμών ακολουθώντας την πορεία των ανθρώπινων μεταφορέων της. 

Τα κρούσματα σάρωσαν τη Βόρεια Αμερική, την Ευρώπη, την Ασία, την Αφρική, τη Βραζιλία και τον νότιο Ειρηνικό. Στην Ινδία μόνο προκάλεσε 18 εκατομμύρια θανάτους. Ο ΑΠαγκόσμιος Πόλεμος, με τις μαζικές μετακινήσεις στρατών μέσω ξηράς ή διά θαλάσσης, πιθανώς βοήθησε στην ταχεία διάχυση και επίθεση του ιού. Ολόκληροι στόλοι κόλλησαν την ασθένεια ενώ δεκάδες χιλιάδες άντρες στο μέτωπο ήταν ανίκανοι να πολεμήσουν. Η γρίπη ήταν καταστροφική και για τις δύο πλευρές καθώς σκότωσε περισσότερους από ό,τι τα όπλα. Οι περισσότεροι θάνατοι συνέβησαν σε διάστημα 13 εβδομάδων, από τα μέσα Σεπτεμβρίου έως τα μέσα Δεκεμβρίου του 1918. Η γρίπη ήταν πιο θανατηφόρα στις ηλικίες 20 έως 40. Επρόκειτο για ασυνήθιστο μοτίβο νοσηρότητας καθώς ο ιός συνήθως έπληττε θανάσιμα ηλικιωμένους ή μικρά παιδιά. Στις ΗΠΑ η γρίπη μόλυνε το 28% των Αμερικανών.

Ο ιός της γρίπης είχε έντονη λοιμογόνα δύναμη, με ποσοστό θνησιμότητας στο 2,5% ενώ οι προηγούμενες επιδημίες λιγότερο από 0,1%. Το ποσοστό θνησιμότητας για τους νέους ηλικίας 15 έως 34 ετών ήταν 20 φορές υψηλότερο το 1918 σε σχέση με τα προηγούμενα έτη. Τα στατιστικά στοιχεία δείχνουν ότι περίπου 675.000 Αμερικανοί πέθαναν από γρίπη κατά τη διάρκεια της πανδημίας, δέκα φορές περισσότεροι απ’ ό,τι στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οπως σημειώνεται σε περιοδικό της αμερικανικής ιατρικής ένωσης που εκδόθηκε το 1918, η επίδραση της επιδημίας της γρίπης ήταν τόσο σοβαρή που η μέση διάρκεια ζωής στις ΗΠΑ μειώθηκε κατά δέκα χρόνια. Ο θάνατος ήταν βασανιστικός και σύντομος. Ενα μακάβριο ανέκδοτο που κυκλοφορούσε το 1918 μιλούσε για τέσσερις γυναίκες που έπαιζαν μπριτζ αργά τη νύχτα. Ενόσω διαρκούσε το παιχνίδι πέθαναν οι τρεις.

ΑΠΟ ΠΟΥ ΠΡΟΗΛΘΕ, ΠΟΙΟΥΣ ΕΠΛΗΞΕ

Η προέλευση της θανατηφόρας νόσου ήταν άγνωστη, αλλά κυκλοφόρησαν ευρέως σχετικές εικασίες. Μερικοί από τους συμμάχους θεωρούσαν την επιδημία βιολογικό πολεμικό εργαλείο των Γερμανών. Πολλοί πίστευαν ότι ήταν αποτέλεσμα του πολέμου χαρακωμάτων, της χρήσης των αερίων μουστάρδας και της παραγωγής «καπνού και αναθυμιάσεων» του πολέμου. Μια εθνική εκστρατεία άρχισε να χρησιμοποιεί την έτοιμη ρητορική του πολέμου για να πολεμήσει τον νέο, μικροσκοπικών διαστάσεων εχθρό.

Μια μελέτη προσπάθησε να ανακαλύψει τον λόγο που η ασθένεια ήταν τόσο καταστροφική σε συγκεκριμένες περιοχές, εξετάζοντας το κλίμα, τον καιρό και τη φυλετική σύνθεση των πόλεων. Διαπίστωσαν ότι η υγρασία συνδέεται με τις σοβαρότερες επιδημίες δεδομένου ότι «ενθαρρύνει τη διάδοση των βακτηριδίων». Εν τω μεταξύ, οι νέες επιστήμες των μολυσματικών παραγόντων και της ανοσολογίας εργάζονταν πυρετωδώς για να καταλήξουν σε ένα εμβόλιο ή σε θεραπεία ώστε να σταματήσουν τη φονική γρίπη. Η πανδημία επηρέασε τους πάντες. Με το ένα τέταρτο των ΗΠΑ και το ένα πέμπτο του κόσμου να έχουν μολυνθεί ήταν αδύνατο κάποιος να ξεφύγει από την ασθένεια. Ακόμη και ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Γουίλσον υπέφερε από γρίπη στις αρχές του 1919, ενώ διαπραγματευόταν την κρίσιμη Συνθήκη των Βερσαλλιών για τον τερματισμό του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου.

Ανάμεσα στους διάσημους που πέθαναν από γρίπη ήταν ο πρόεδρος της Βραζιλίας Ροντρίγκες Αλβες, ο Γάλλος ποιητής Γκιγιόμ Απολινέρ, ο πρωθυπουργός της Νοτιοαφρικανικής Ενωσης Λουίς Μπότα, ο αρχιδούκας της Αυστρίας Φραγκίσκος Κάρολος Ιωσήφ από τον οίκο των Αψβούργων-Λωρραίνης, ο κοινωνιολόγος Μαξ Βέμπερ αλλά και ο παππούς του σημερινού προέδρου των ΗΠΑ Φρέντερικ Τραμπ.

Οι επιδημίες ως μαζικές ασθένειες επιδεινώθηκαν από τις κοινωνικές ανισότητες. Οσοι κατοικούσαν συνωστισμένοι σε περιορισμένους χώρους ήταν ανέκαθεν πιο ευάλωτοι σε ασθένειες. Ο υποσιτισμός, οι πολλές ώρες εργασίας, οι υποκείμενες συνθήκες και η μη πρόσβαση σε καλής ποιότητας υγειονομική περίθαλψη μπορούσαν να επιτείνουν τις ανοσολογικές ελλείψεις. Οι φτωχοί, οι εργατικές τάξεις και όσοι ζούσαν σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες υπέφεραν περισσότερο. Εκείνοι που είχαν την τύχη να αποφύγουν τη μόλυνση έπρεπε να ακολουθήσουν αυστηρές εντολές για την προστασία της δημόσιας υγείας ώστε να περιορίσουν την εξάπλωση της νόσου. Οι υπηρεσίες δημόσιας υγείας διένειμαν μάσκες από γάζα, τα καταστήματα παρέμειναν κλειστά, ακόμη και οι κηδείες περιορίστηκαν σε 15 λεπτά. Ορισμένες πόλεις απαιτούσαν υπογεγραμμένο πιστοποιητικό για να επιτρέψουν την είσοδο και οι σιδηρόδρομοι δεν δέχονταν επιβάτες χωρίς αυτό. Εκείνοι που αγνοούσαν τις διατάξεις για τον περιορισμό της γρίπης έπρεπε να πληρώσουν αυστηρά πρόστιμα.

Καθώς η επιδημία προκαλούσε ολοένα περισσότερα θύματα, τα πτώματα στοιβάζονταν το ένα πάνω στο άλλο και θάβονταν σε ομαδικούς τάφους. Εκτός από την έλλειψη εργαζομένων στον τομέα της υγείας και των ιατρικών εφοδίων υπήρχε έλλειψη φέρετρων και νεκροθαφτών. Οι συνθήκες το 1918 δεν απείχαν τόσο πολύ από τον «μαύρο θάνατο» του Μεσαίωνα. Τα ριζοσπαστικά μέτρα που έλαβαν οι οργανισμοί δημόσιας υγείας για τον έλεγχο της επιδημίας λίγο διέφεραν από αυτά που συνήθιζαν να εφαρμόζονται από την εποχή της βουβωνικής πανώλης. Στόχος ήταν η μείωση της μετάδοσης του παθογόνου ιού μέσω της αποφυγής της στενής επαφής. Καθώς η επιστημονική έρευνα κατανόησε ότι το μικρόβιο της γρίπης διαδίδεται μέσω του αέρα με τον βήχα και το φτάρνισμα οργανώθηκαν προσπάθειες για τον έλεγχο της μετάδοσης για να αποτραπεί η κοινή χρήση του ίδιου αέρα με τους μη μολυσμένους. Ο καλός εξαερισμός και ο καθαρός αέρας ήταν «τα καλύτερα από όλα τα γενικά μέτρα για την πρόληψη και αυτό συνεπαγόταν την αποφυγή συνωστισμού και συναντήσεων».

Αυτό μεταφράστηκε στο επιτακτικό μέτρο του κλεισίματος πολλών δημόσιων ιδρυμάτων και της απαγόρευσης των δημόσιων συγκεντρώσεων. Στη Βρετανία η επιδημία οδήγησε στο κλείσιμο των δημόσιων δημοτικών σχολείων. Σε περιοχές των ΗΠΑ επιβλήθηκε καραντίνα σε ασθενείς έως ότου υποχωρούσαν όλα τα συμπτώματα.

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ

Λέγεται συχνά ότι ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος σκότωσε τον ρομαντισμό και την πίστη στην εξέλιξη. Ανη επιστήμη διευκόλυνε τη σφαγή βιομηχανικής κλίμακας με τη μορφή του πολέμου, απέτυχε επίσης να την αποτρέψει με τη μορφή της ισπανικής γρίπης. Η ινφλουέντζα διαμόρφωσε τους ανθρώπινους πληθυσμούς πιο ριζικά από οτιδήποτε άλλο μετά τον «μαύρο θάνατο». Εγκαινίασε την καθολική υγειονομική περίθαλψη και την εναλλακτική ιατρική, την αγάπη για τον καθαρό αέρα και το πάθος για τον αθλητισμό και ήταν πιθανώς υπεύθυνη, τουλάχιστον εν μέρει, για την εμμονή των καλλιτεχνών του 20ού αιώνα με την απεικόνιση των μυριάδων τρόπων με τους οποίους το ανθρώπινο σώμα μπορούσε να φθαρεί.

Το δίδαγμα που πήραν οι υγειονομικές αρχές από την καταστροφή του 1918 ήταν ότι δεν ήταν πλέον λογικό να κατηγορούνται τα άτομα επειδή νοσούσαν από μια μολυσματική ασθένεια ούτε να θεραπεύονται μεμονωμένα. Στη δεκαετία του 1920 πολλές κυβερνήσεις υιοθέτησαν την έννοια της κοινωνικοποιημένης ιατρικής και τη δωρεάν υγειονομική περίθαλψη για όλους. Η Σοβιετική Ενωση ήταν η πρώτη χώρα που έθεσε σε εφαρμογή ένα κεντρικό δημόσιο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, το οποίο χρηματοδότησε μέσω ενός κρατικού ασφαλιστικού συστήματος.

Η Γερμανία, η Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο ακολούθησαν τελικά το παράδειγμά της με δημόσια συστήματα υγείας. Οι ΗΠΑ χάραξαν διαφορετική πορεία, προτιμώντας τα ασφαλιστικά συστήματα που βασίζονταν στον εργοδότη – άρχισαν να πολλαπλασιάζονται από τη δεκαετία του 1930 και μετά. Ολα αυτά τα κράτη έλαβαν μέτρα τα χρόνια μετά τη γρίπη για την εδραίωση της υγειονομικής περίθαλψης και την επέκταση της πρόσβασης σε αυτήν. Ως άμεσο αποτέλεσμα της πανδημίας πολλές χώρες δημιούργησαν ή αναβάθμισαν τα υπουργεία Υγείας στη δεκαετία του 1920.

Αναγνωρίστηκε επίσης η ανάγκη συντονισμού της δημόσιας υγείας σε διεθνές επίπεδο, καθώς οι μεταδοτικές ασθένειες σαφώς δεν γνώριζαν σύνορα. Το 1919 εγκαινιάστηκε στη Βιέννη ένα διεθνές γραφείο για την καταπολέμηση των επιδημιών – πρόδρομος, μαζί με τον κλάδο υγείας της βραχύβιας Κοινωνίας των Εθνών, του σημερινού Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ). Οι οικονομικές συνέπειες της πανδημίας περιλάμβαναν ελλείψεις εργατικού δυναμικού και βραχυχρόνιες αυξήσεις μισθών αλλά και αυξημένη χρήση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης.

Οι οικονομολόγοι δεν συμφωνούν σε έναν κύριο αριθμό για το χαμένο ΑΕΠ επειδή οι επιπτώσεις της γρίπης είναι δύσκολο να διαχωριστούν από τις επιπτώσεις του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου. Στην Ινδία ωστόσο και σε άλλες περιοχές του κόσμου η γρίπη είχε πράγματι επιπτώσεις στην οικονομία και οδήγησε σε δραματική μείωση της αγροτικής παραγωγής. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της πανδημίας της γρίπης αποδείχθηκαν τρομακτικές. Ενα εκπληκτικά υψηλό ποσοστό της υγείας των ενηλίκων και της γνωστικής τους ικανότητας καθορίστηκε προτού ακόμη γεννηθούν. Η έρευνα κατέδειξε ότι όσοι ήταν έμβρυα κατά τη διάρκεια της πανδημίας απέκτησαν χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο στην ενήλικη ζωή τους, βίωσαν αυξημένα ποσοστά σωματικής αναπηρίας, είχαν χαμηλότερο εισόδημα και κοινωνικοοικονομική κατάσταση από εκείνες τις γενιές που γεννήθηκαν αμέσως πριν ή μετά την πανδημία. 

 

Μητσοτάκης: Σε πανικό στη Βουλή – Αντί για απαντήσεις, επίθεση και «δεν ντρέπεστε» στην αντιπολίτευση (video)

6167665

Μητσοτάκης: Σε πανικό στη Βουλή – Αντί για απαντήσεις, επίθεση και «δεν ντρέπεστε» στην αντιπολίτευση (video)

«Ουδέποτε, δόθηκε καμία εντολή για συγκάλυψη», τόνισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης κοιτώντας τους συγγενείς των θυμάτων

Βουλή: Ο λόγος για τα άδεια έδρανα του ΚΚΕ και της Νέας Αριστεράς στην ομιλία της Κωνσταντοπούλου

6167422

Βουλή: Ο λόγος για τα άδεια έδρανα του ΚΚΕ και της Νέας Αριστεράς στην ομιλία της Κωνσταντοπούλου

Μετά την ολοκλήρωση της ομιλίας της Ζωής Κωνσταντοπούλου, οι βουλευτές των δύο κομμάτων επέστρεψαν στις…

Μητσοτάκης: Όλο το παρασκήνιο για τις εκκαθαρίσεις Μπρατάκου και Παπασταύρου

InCollage 20240328 205245331

Μητσοτάκης: Όλο το παρασκήνιο για τις εκκαθαρίσεις Μπρατάκου και Παπασταύρου

O Κυριάκος Μητσοτάκης φαίνεται πως «παραίτησε» τους δύο στενούς του συνεργάτες προκειμένου να μην απολογηθεί…