Η βία γοητεύει την τέχνη

Η βία έχει αποτελέσει αστείρευτη πηγή έμπνευσης για εκατοντάδες έργα τέχνης ανά τους αιώνες. Δολοφονίες, ίντριγκες, πολιτικά μίση και αγιάτρευτα ερωτικά πάθη εμφανίζονται ως θεματικά μοτίβα στα έργα μερικών από τους σπουδαιότερους ζωγράφους και καλλιτέχνες όλων των εποχών. ‘Όμως η βία, όταν εκφράζεται μέσα από την τέχνη, αποκτά μία άλλη διάσταση, σαν να εξαγνίζεται, αφού έχει τη δύναμη να μεταμορφώνει ακόμα και το άσχημο και να το αναγάγει σε σφαίρες ποιοτικές. Η εφημερίδα Guardian δημοσίευσε μία λίστα με μερικά από τα πιο σπουδαία, βίαια και σκοτεινά έργα τέχνης…

Andy Warhol – Birmingham Race Riot (1964)

To  “έγκλημα” σε αυτό το έργο τέχνης (κεντρική φωτογραφία) δεν διαπράττεται από κάποιον “σεσημασμένο κακοποιό”, αλλά από την ίδια την αστυνομία. Διαδηλωτές έχουν κατέβει στους δρόμους του Μπέρμιγχαμ διεκδικώντας τα πολιτικά τους δικαιώματα, όταν άνδρες της αστυνομίας χρησιμοποιώντας σκυλιά και αντλίες νερού τους απωθούν βίαια. Ο Warhol επέλεξε και επεξεργάστηκε αυτή τη σκηνή, αξιοποιώντας μία φωτογραφία που δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά στο δημοφιλές περιοδικό “Life”.

Leonardo da Vinci – A Man Being Pickpocketed (1493)

Ένα ζοφερό πορτρέτο της ανθρώπινης ψυχοσύνθεσης γεμάτο πάθος και φλογερή φαντασία. Έχει υποστηριχθεί ότι οι φιγούρες που απεικονίζονται στον πίνακα και συμβολίζουν το “κακό” είναι τσιγγάνοι, αλλά κάτι τέτοιο δεν έχει επιβεβαιωθεί ότι υπονοείται στο έργο του Ντα Βίντσι.

Paul Cézanne – The Murder (1867-8)

Ένα πρώιμο έργο του Cezanne που απεικονίζει μία στυγερή δολοφονία, ξεγυμνώνοντας τη βία που περιλαμβάνεται μέσα στην ίδια την τέχνη ως δημιουργική δύναμη, παρ’ όλο που ο καλλιτέχνης ασχολήθηκε στα έργα της ώριμης περιόδου του με θέματα «γλυκά», νεκρής φύσης, τοπίων και προσωπογραφιών. Ίσως η νεανική του φύση να ήταν αυτή που τον ώθησε σε ένα έργο βίαιου πάθους.

Σε όλη τη διάρκεια της σταδιοδρομίας του, ο Cezanne συμμετείχε σε λίγες εκθέσεις, μεταξύ των οποίων και στις κοινές εκθέσεις των ιμπρεσιονιστών. Έζησε αρκετά απομονωμένος, στην Προβηγκία της νότιας Γαλλίας, μακριά από το Παρίσι που αποτελούσε το κέντρο της καλλιτεχνικής δραστηριότητας της εποχής.

Weegee (Arthur Fellig) – Their First Murder (1941)

Μία δολοφονία που δεν φαίνεται, αλλά υπονοείται και αντανακλάται στα μάτια ενός πλήθους που συνωστίζεται στον τόπο της. Μία συγκλονιστική φωτογραφία της Νέας Υόρκης από τη δεκαετία του ’40, από τον διάσημο φωτορεπόρτερ, Arthur Fellig, ο οποίος είχε την σχεδόν “υπερφυσική” ικανότητα να φωτογραφίζει σκηνές εγκλήματος και δολοφονιών, σχεδόν πριν από την αστυνομία, ακούγοντας όλα τα αστυνομικά δελτία, κρατώντας σημειώσεις, ζώντας ανάμεσα σε κακοποιούς. Κοιτάζοντας το έργο του Weegee καταλαβαίνουμε πως αυτό που τον συνάρπαζε ήταν ο σκοτεινός κόσμος:  Γκάγκστερ , πόρνες , αλκοολικοί και ύποπτες φιγούρες από τα καταγώγια.

Michelangelo Caravaggio – The Cardsharps (c 1594)

Όταν ο Caravaggio έφτασε στη Ρώμη περίπου το 1590 δεν είχε στις αποσκευές του ούτε χρήματα, ούτε φήμη, ούτε περισσότερα εφόδια για να ξεκινήσει την καριέρα του, παρά μόνο το ταλέντο του. Η προσοχή του επικεντρώθηκε σε αυτά που μπορούσε να παρακολουθήσει να εξελίσσονται μπροστά στα μάτια του, σαν ζωντανός πίνακας. Σε αυτό το έργο, ένας νέος της καλής κοινωνίας παίζει χαρτιά και πέφτει θύμα απάτης, μία σκηνή που θα μπορούσε να είχε διαδραματιστεί οποιαδήποτε στιγμή στην Piazza Navona.  Είναι γνωστό ότι ο Caravaggio επέλεξε τη συναναστροφή με περιθωριακούς , άπορους καλλιτέχνες και ακολούθησε έναν σκανδαλώδη, κολασμένο θα λέγαμε για τα πρότυπα της εποχής τρόπο ζωής, που απεικονίζεται στα πρόσωπα του έργου του. Αποτέλεσμα αυτού ήταν να έχει συχνά προβλήματα με την αστυνομία του Βατικανού.

Titian Vecelli – The Miracle of the Jealous Husband (1511)

Ο Σαίξπηρ στην τραγωδία του Οθέλου «χτίζει» έναν ήρωα που δεν μπορεί να γλιτώσει από την αρρώστια της ζήλειας και πέφτοντας στην παγίδα της, καταφεύγει στο  φόνο για να λυτρωθεί . Τελικά όμως, αυτοκαταστρέφεται ολοκληρωτικά. Σαν να παρακολουθούμε ένα ντοκιμαντέρ αστυνομικού εγκλήματος εκείνης της εποχής, είναι και αυτός ο πίνακας με το σαιξπηρικό θέμα. Ένας  άντρας  στέκεται με ένα μαχαίρι πάνω από το σώμα μιας γυναίκας, έτοιμος να την τραυματίσει θανάσιμα.

Η τεχνική του Τιτσιάνο είχε αποκρυσταλλωθεί σε μαγευτικά χονδροειδείς πινελιές (ακόμη και με τα δάχτυλα) που εφάρμοζε στον καμβά, έτσι ώστε να ξεχωρίζουν από μακριά και να αποδίδουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το πάθος. Καινοτόμος  καθώς ήταν «θεοποίησε»  το χρώμα, δίνοντας πολύ μικρή σημασία σε προπαρασκευαστικά σχέδια, ενώ συνήθιζε να ζωγραφίζει και σε ξύλο.

René Magritte – The Menaced Assassin (1927)

Σε αυτόν τον σουρεαλιστικό πίνακα, ένας δολοφόνος περιφέρεται εντός της σκηνής του εγκλήματος του, χωρίς να γνωρίζει ότι είναι περικυκλωμένος από αστυνομικούς που ετοιμάζονται να αναλάβουν δράση και να εισβάλουν στο τοπίο. Οι “ηδονοβλεψίες” αστυνομικοί υπονοείται ότι είναι  ταυτόχρονα “συνένοχοι”. Η τέχνη του Magritte παίζει ανάμεσα στην πραγματικότητα και τη φαντασία και αφήνει να αιωρείται ότι το έγκλημα και η τιμωρία είναι καθρέφτες του “άλλου”. Η αστυνομία εξαρτάται από την ύπαρξη του εγκλήματος, αφού δεν υπάρχει έξω από την αντανάκλαση του.

Jacques-Louis David – The Death of Marat (1793)

Για τον David, ο οποίος συμμετείχε ενεργά στις πιο ριζοσπαστικές πράξεις της Γαλλικής Επανάστασης, ο θάνατος του Marat ήταν ένα ασυγχώρητο έγκλημα. Μέσα από τον πίνακά του, δημιουργεί το πορτρέτο ενός Αγίου της επανάστασης, βάζοντας τα θεμέλια μιας τέχνης απόλυτα στρατευμένης στο στόχο της. Ο Μαρά, πρωτοπόρος επαναστάτης, κρυβόταν από τους αντιπάλους του στους υπονόμους της πόλης του Παρισιού. Έπασχε από κάποια δερματική ασθένεια και για τον λόγο αυτό πολύ συχνά χρησιμοποιούσε τα κρύα λουτρά, για να ανακουφιστεί.

Με την πρόφαση πως είχε να του αποκαλύψει συνωμότες, η Κορντέ, αποφάσισε να τον επισκεφτεί στο λουτρό όπου ο Μαρά ανακουφιζόταν από την δερματοπάθειά του. Μετά από μια πρώτη αποτυχημένη απόπειρα να τον συναντήσει, κατάφερε να βρεθεί μαζί του. Εκεί βύθισε στο στήθος του ένα μαχαίρι, προκαλώντας τον θάνατό του. Μετά από αυτή την πράξη συνελήφθη και αφού δικάστηκε εκτελέστηκε στη λαιμητόμο.

WR Sickert – The Camden Town Murder Series (1908)

Ο Γουόλτερ Ρίτσαρντ Σίκερτ (Walter Sickert 1860-1942) γεννήθηκε στο Μόναχο της Γερμανίας, αλλά μετανάστευσε στο Κάμντεν του Λονδίνου, όπου σύντομα απέκτησε φήμη ζωγράφου και χαράκτη της Αβάνγκαρντ. Κατηγορήθηκε πολλά χρόνια αργότερα ότι ήταν ο διάσημος δολοφόνος, Τζακ ο Αντεροβγάλτης. Οι περισσότεροι κριτικοί τέχνης  ωστόσο, θεωρούν ότι ήταν απλώς “στοιχειωμένος” από το έγκλημα του Camden Town, που για εκείνον εξέφραζε την απελπισία και τις αδιέξοδες επιλογές των ευάλωτων κοινωνικών τάξεων και απεικονίζεται στον πίνακα.

 

Giovanni Bellini – The Assassination of St Peter Martyr (c 1507)

Ένας φόνος διαδραματίζεται στο Μεσαίωνα. Ο Bellini τοποθετεί τη σκηνή του σε ένα πανέμορφο δάσος, όπου η βία ξεσπά με μία ξαφνική έκρηξη αγωνίας. Ζωγράφισε αυτόν τον πίνακα, σε μία εποχή που ο Michelangelo και ο Leonardo ήταν πρωτοπόροι στην απεικόνιση της βίαιης δράσης. Η ακινησία και η ηρεμία που αποπνέουν τα έργα του Bellini κάνουν το σιωπηρό “χάος” αυτής της ζωγραφικής, ακόμα πιο γοητευτικό. Ο St Peter Martyr, το θύμα, ήταν ανακριτικής που του είχε ανατεθεί η αποστολή να εξολοθρεύσει μία αίρεση στη Νότια Γαλλία τον 13ο αιώνα. Δεν πρόλαβε όμως να ολοκληρώσει το στόχο του, αφού έπεσε θύμα ενέδρας και δολοφονήθηκε από τους υποστηρικτές της αίρεσης.