Η «Γιαννούλα η Κουλουρού» ανεβαίνει στη σκηνή

Η Γιαννούλα, που γεννήθηκε το 1868 στην Ανω Πόλη της Πάτρας, ήταν ένα κορίτσι που πουλούσε κουλούρια στους δρόμους και ζούσε με τον καημό να παντρευτεί. Μέσα στα χρόνια έγινε αντικείμενο χλευασμού στην τοπική κοινωνία. Καθώς όλο και περισσότεροι συμμετείχαν στα «δρώμενα» που στήνονταν για τους εικονικούς γάμους της με διάφορους υποψήφιους «γαμπρούς», οι φάρσες απέκτησαν διαστάσεις μαζικής διαπόμπευσης. Το σχετικό δρώμενο λάμβανε χώρα κάθε χρόνο την Τσικνοπέμπτη στην Πάτρα. Οι συντελεστές της παράστασης που ανεβαίνει τον Ιούνιο στην Πειραιώς 260 σε πρωτότυπο κείμενο της Θεοδώρας Καπράλου μιλούν στο Documento για τον τρόπο που προσέγγισαν θεατρικά τη Γιαννούλα.

Ο σκηνοθέτης Γιώργος Παπαγεωργίου γοητεύεται από τις λαϊκές ιστορίες, από το κομμάτι της γνώσης και της μνήμης που δεν βρίσκεται μόνο στα βιβλία της Ιστορίας αλλά κυρίως στις λεπτομέρειες που κρύβονται πίσω από αυτά.

Πατρινός ντόρος και διαπόμπευση 

«Η ιστορία της Γιαννούλας της Κουλουρούς είναι διάσημη στους Πατρινούς. Τα τελευταία χρόνια όμως βγήκαν στην επιφάνεια άρθρα που παρουσιάζουν την πραγματική ιστορία αυτής της κοπέλας, η οποία έζησε στις αρχές του 1900 και έγινε αντικείμενο χλευασμού και πειράγματος από τον πατρινό “ντόρο”. Οι ντοριτζήδες ήταν τα πειραχτήρια της Πάτρας και οι συμπεριφορά τους αποτελούσε κομμάτι της λαϊκής κουλτούρας. Πολλές φορές τα θύματα των ντοριτζήδων απολάμβαναν τον ντόρο. Στην περίπτωση της Γιαννούλας όμως συναντάμε την κοροϊδία μιας ψυχικά ασθενούς κοπέλας με ελαφριά διανοητική καθυστέρηση η οποία επιδεινώθηκε κατά τη διάρκεια των πειραγμάτων. Ο Σύλλογος για την Ψυχική Υγεία Πάτρας ζητούσε επίμονα την κατάργηση του εθίμου από το 2015. Τρεις φάρσες έχουν καταγραφεί ιστορικά από τις μαρτυρίες που έχουμε συγκεντρώσει. Ο τελευταίος γάμος που της έστησαν ήταν η υποδοχή ενός υποτιθέμενου γαμπρού (του προέδρου της Αμερικής Ουίλσον), για την οποία τη συνόδευσαν στο λιμάνι της Πάτρας περίπου 10.000 άνθρωποι. Στην πραγματικότητα ο Ουίλσον ήταν ένας μασκαράς της κακιάς ώρας με φαβορίτες ζωγραφισμένες με φελλό. Αυτή η κοπέλα κατέληξε να πεθάνει φτωχή, μόνη και ανύπαντρη. Το γλέντι που επιβίωσε μέσα στον χρόνο ανακαλύψαμε ότι κρύβει μια σκοτεινή αλήθεια, ότι έχει αφήσει πίσω του μια ανεξερεύνητη ρίζα».

Στο πλαίσιο της παράστασης ένα καρναβαλικό έθιμο θα ζωντανέψει στην καρδιά του καλοκαιριού. «Αποφάσισα να ανεβάσω αυτή την παράσταση γιατί με συγκίνησε πολύ η επιθυμία της Γιαννούλας να μη μείνει μόνη. Την ίδια στιγμή με προβλημάτισε το κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας που κανιβάλισε το αγνό κομμάτι της ψυχής της. Η Θεοδώρα Καπράλου έγραψε ένα καινούργιο κείμενο βασισμένο σε μαρτυρίες και ντοκουμέντα. Στην παράσταση χρησιμοποιούμε τον αισθητικό άξονα ενός ελληνικού καρναβαλικού εθίμου και ταυτόχρονα φέρνουμε αυτό το δρώμενο σε αντιπαράθεση με το πραγματικό πρόσωπο. Αυτό το έργο όμως δεν υποδεικνύει στον θεατή τα κακώς κείμενα της ελληνικής κοινωνίας. Δεν μου αρέσει να κάνω στρατευμένο θέατρο. Την πολιτική μου θέση και την κριτική μου ματιά τις καταθέτω μέσα από το ανέβασμα της παράστασης. Με ενδιαφέρει πολύ το ζήτημα της ελληνικότητας μέσα από τις λαϊκές ιστορίες και τους λαϊκούς ανθρώπους που έχουν πατήσει αυτά τα χώματα. Αυτή η ανακάλυψη πολλές φορές κρύβει και σκοτάδια. Η ιστορία της Γιαννούλας είναι σκοτεινή ιστορία και αυτό το σκοτάδι πάμε να καλύψουμε. Ομως το έθιμο είναι και δικό μας κομμάτι, έχει δημιουργηθεί από εμάς».

Η Ματούλα Ζαμάνη που υπογράφει τη μουσική της παράστασης ένιωσε μέσα της ένα δυνατό σφίξιμο όταν διάβασε για πρώτη φορά την ιστορία της Γιαννούλας. «Ενα πρωινό στο σπίτι μιας φίλης στην Καλαμαριά είδα τυχαία στο διαδίκτυο μια φωτογραφία που μου θύμισε τη θεία μου τη Μαρούσω, άνοιξα το κείμενο και διάβασα την ιστορία της Γιαννούλας. Οσο διάβαζα μου δημιουργήθηκε μια αληθινή πληγή στην καρδιά, σκεφτόμενη τι γινόταν τότε αλλά και τι γίνεται τώρα. Τα όρια αυτής της “πλάκας” και τα όρια του τέλους αυτού, αν υπάρχει τέλος. Με έπιασε ένα σφίξιμο και ένα βαθύ παράπονο. Ο άνθρωπος, εντελώς αποκομμένος πια από τη φύση και από αυτό που τον κάνει καλύτερο, βρίσκει πιο εύκολο να κτηνωδεί εις βάρος ευαίσθητων και τρυφερών ανθρώπων. Αντί να βελτιώσει και να στρέψει τον εαυτό του προς το ωραίο, προτιμάει να χλευάσει, να κουτσομπολέψει και να κοροϊδέψει. Θεωρώ ότι ήταν σωστή η κατάργηση του εθίμου, φοβάμαι όμως μήπως σε λίγα χρόνια, επειδή έχουμε κοντή μνήμη, επαναληφθεί. Το θέατρο μπορεί και οφείλει να γίνει κομμάτι της συλλογικής μνήμης και αυτό εξαρτάται από την τρυφερότητα και την αισθητική των ανθρώπων. Από τη στιγμή που γεννιέται ένα κείμενο που είναι η λεπίδα γι’ αυτό που συμβαίνει, από τη στιγμή που οι ηθοποιοί σε συνεννόηση με τον σκηνοθέτη και τους υπόλοιπους συντελεστές βγάζουν κάτι αληθινό, η μουσική έρχεται να το αγκαλιάσει κάνοντάς το ακόμη πιο αιχμηρό και ευαίσθητο».

Η ιστορία μιας γυναίκας… μια ιστορία μοναξιάς

Η ηθοποιός Ελένη Τοπαλίδου βλέπει στο πρόσωπο της Γιαννούλας μια γυναίκα που υπέφερε από μοναξιά. «Η ιστορία της μου δημιούργησε συναισθήματα αποστροφής, λύπης, θυμού και οργής. Το έθιμο πιστεύω ότι επιβίωσε μέχρι σήμερα γιατί η έννοια της φάρσας και του ντόρου, σε συνδυασμό με το γλέντι του καρναβαλιού, πολλές φορές ξεπερνούν τα όρια. Με αυτό τον τρόπο μια ιστορία φρίκης και πόνου έγινε γραφική επανάληψη για διασκέδαση. Στη σκηνή βασιζόμαστε στο ντοκουμέντο της Γιαννούλας αλλά φτιάχνουμε μια ιστορία με δική μας σκέψη, μια ιστορία μιας γυναίκας που αγάπησε και κοροϊδεύτηκε. Μια ιστορία μοναξιάς».

Σε μια σκοτεινή παράσταση με πολλές φωτεινές στιγμές αναφέρεται ο ηθοποιός Μιχάλης Συριόπουλος. «Είναι θετικό το γεγονός ότι το έθιμο αυτό επιτέλους καταργήθηκε. Ποτέ δεν είχα σκεφτεί στο παρελθόν ότι τα έθιμα θα μπορούσαν να λειτουργούν εις βάρος άλλων ανθρώπων. Το κείμενο που βασίζεται σε αληθινές μαρτυρίες αναφέρει ότι στον τρίτο γάμο τής κρέμασαν κουδούνια και κουτάκια όπως έβαζαν στις άμαξες για να κάνουν θόρυβο. Οσο περνάει ο καιρός αυτή η ιστορία με συγκινεί όλο και περισσότερο γιατί ο Γιώργος Παπαγεωργίου αναζητάει μια πικρή μέση λύση γι’ αυτό που ονομάζουμε αλήθεια. Οι άνθρωποι δεν είναι μόνο κανίβαλοι. Πολλές φορές αισθάνονται πιεσμένοι από την κοινωνία και βρίσκουν τρόπο να ξεσπάσουν κάπου αλλού. Με αγγίζει πολύ η αναμονή του έρωτα και της ευτυχίας που αισθανόταν η Γιαννούλα. Δεν ξέρω πώς θα εισπράξουν οι θεατές το μήνυμα της παράστασης. Αν την έβλεπα εγώ, σίγουρα θα έμπαινα σε σκέψεις και θα αναζητούσα περισσότερα στοιχεία για τα έθιμα. Πάντως το έργο δεν κατηγορεί, δεν κουνάει το δάχτυλο σε κανέναν. Η ζωή δεν χωρίζεται σε καλούς και κακούς. Δεν μου αρέσει το διδακτικό θέατρο, αλλά αυτό που γίνεται πηγή σκέψης, κρίσης και έμπνευσης. Ο Γιώργος Παπαγεωργίου έχει δημιουργήσει μια σκοτεινή παράσταση με πολλές ευχάριστες στιγμές. Και είναι πολύ συγκινητικό να βρίσκεσαι επί σκηνής με ευαίσθητους συναδέλφους».

Συντελεστές: 

Σκηνοθεσία: Γιώργος Παπαγεωργίου

Κείμενο: Θεοδώρα Καπράλου

Μουσική: Ματούλα Ζαμάνη

Σκηνογράφος: Ευαγγελία Θεριανού

Επιμέλεια κίνησης: Μαρίζα Τσίγκα

Σχεδιασμός φωτισμών: Αλέκος Αναστασίου

Βοηθός σκηνοθέτη: Δημήτρης Καλακίδης

Φωτογραφίες: Δομνίκη Μητροπούλου

Παραγωγή: Goo Theater Company

Παίζουν: Έλενα Τοπαλίδου, Μιχάλης Συριόπουλος, Κίμωνας Κουρής, Αθανασία Κουρκάκη

Στην παράσταση θα συμμετέχουν ζωντανά επί σκηνής οι μουσικοί: Μένιος Γούναρης, Γιάννης Κονταράτος, Ρία Ελληνίδου, Παναγιώτης Τσάκος

INF0

18-21/6, 21.00, Πειραιώς 260, Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου

– Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Docville της εφημερίδας Documento στις 2 Ιουνίου 2019.