Η Ευρώπη σε σύγχυση για μια αμφιλεγόμενη ρύθμιση

Οταν το 2016 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε την πρόθεσή της να εκσυγχρονίσει τη νομοθεσία περί δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας τα μέσα ενημέρωσης, ως επί το πλείστον, πέρασαν την είδηση στα ψιλά. Από το 2018 το έντονο λόμπινγκ από ομάδες πίεσης που τάσσονταν είτε υπέρ είτε κατά της πρότασης οδηγίας της ΕΕ πυροδότησε μια μεγάλη δημόσια συζήτηση με επίκεντρο την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο και τους ενδεχόμενους κινδύνους που ελλοχεύουν για την ελευθερία έκφρασης.

Το τελευταίο κεφάλαιο σε επίπεδο ΕΕ γράφτηκε την περασμένη Δευτέρα με την υπερψήφιση της πρότασης από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, όπου οι υπουργοί Γεωργίας των 28 κρατών-μελών κλήθηκαν να τοποθετηθούν επί της πρότασης οδηγίας. Η ενισχυμένη πλειοψηφία που απαιτούνταν επιτεύχθηκε τελικά, με 19 κράτη να υπερψηφίζουν, έξι να καταψηφίζουν (Φινλανδία, Σουηδία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Πολωνία, Ιταλία) και τρία –Εσθονία, Σλοβενία και Βέλγιο– να απέχουν.

Κατά το διάστημα που μεσολάβησε μέχρι την ψηφοφορία στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο από την αντίστοιχη στο Ευρωκοινοβούλιο ήταν έντονες οι παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις στη Σουηδία. Τρεις μέρες πριν από το συμβούλιο υπουργών στις Βρυξέλλες η σουηδική κυβέρνηση, η οποία είχε αρχικά αποφασίσει να υπερψηφίσει την πρόταση, αναγκάστηκε να ορμηνέψει τον υπουργό της που θα παρευρισκόταν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να ταχθεί εντέλει κατά της πρότασης. Η αλλαγή στάσης προέκυψε από τη διαφοροποίηση που επέλεξε το κόμμα των Πρασίνων, το οποίο συμμετέχει στον κυβερνητικό συνασπισμό, από τους Σοσιαλδημοκράτες οι οποίοι ήταν θετικά διακείμενοι στην ευρωπαϊκή πρόταση οδηγίας για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων στο διαδίκτυο.

Μέχρι την τελευταία στιγμή πληροφορίες ήθελαν την κυβέρνηση της Εσθονίας να ακολουθεί το παράδειγμα της Σουηδίας και να καταψηφίζει, ωστόσο εντέλει περιορίστηκε στο να εκφράσει την αποστασιοποίησή της μέσω της αποχής.

Παρότι η πρόταση οδηγίας πήρε την απαιτούμενη έγκριση από το Κοινοβούλιο και στη συνέχεια το Συμβούλιο της ΕΕ, οι διατάξεις της δεν θα έχουν άμεση ισχύ. Επαφίεται πλέον στα κράτη-μέλη να ενσωματώσουν την οδηγία στην εθνική νομοθεσία τους σε διάστημα δύο ετών. Μεγάλης σημασίας είναι το γεγονός ότι κάθε κράτος-μέλος χαίρει κάποιας ελευθερίας ως προς την ερμηνεία και την εφαρμογή του νόμου. Επομένως μπορεί μια χώρα να αποφασίσει ότι τα πολυσυζητημένα αυτόματα φίλτρα ανάρτησης περιεχομένου, τα οποία προκύπτουν από το αμφιλεγόμενο άρθρο 13,θα πρέπει να εφαρμοστούν χρησιμοποιώντας ένα συγκεκριμένο εργαλείο, ενώ κάποια άλλη μπορεί να ερμηνεύσει τον νόμο διαφορετικά.

Φωνές κατά της πρότασης οδηγίας

Πολλές φωνές έχουν υψωθεί κατά της αλλαγής της νομοθεσίας για την πνευματική ιδιοκτησία στο διαδίκτυο με βασικό επιχείρημα ότι αυτοί που τελικά θα επωφεληθούν είναι οι μεγάλες ψηφιακές πλατφόρμες και οι πιο ισχυροί κάτοχοι πνευματικών δικαιωμάτων, καθώς το κόστος των αυτόματων φίλτρων, τα οποία θα αναγκαστούν να εγκαταστήσουν για να αποφύγουν πιθανές νομικές ευθύνες, δεν θα είναι διαχειρίσιμο από τις μικρότερες εταιρείες και τους ανερχόμενους δημιουργούς.

Σε αυτές περιλαμβάνονται το ίδρυμα της Wikimedia (στο οποίο ανήκει η Wikipedia), σύμφωνα με το οποίο η μεταρρύθμιση «στοχεύει στον ριζικό έλεγχο της κοινοποίησης περιεχομένου διαδικτυακώς», αλλά και ο πατέρας του παγκόσμιου ιστού σερ Τιμ Μπέρνερς-Λι, του οποίου η εκστρατεία #SaveYourInternet (Σώσε το δικό σου διαδίκτυο) χαρακτηρίζει τη μεταρρύθμιση ως «ασαφή και με γενικόλογη διατύπωση». Η εκστρατεία, η οποία έχει συγκεντρώσει πάνω από πέντε εκατομμύρια υπογραφές, υποστηρίζει ότι η εισαγωγή φίλτρων που προτείνεται δεν θα τα βάλει μόνο με τις μεγάλες εταιρείες αλλά κυρίως με τις μικρότερες πλατφόρμες.

Περισσότεροι από 200 Ευρωπαίοι πανεπιστημιακοί ένωσαν τις δυνάμεις τους σε μια σειρά από ανοιχτές επιστολές στις οποίες καταλήγουν ότι το άρθρο 13 θα κάνει περισσότερο κακό απ’ ό,τι καλό και προτείνουν την ολοκληρωτική διαγραφή του. Στην τελευταία τους ανοιχτή επιστολή γράφουν: «Παρότι αρχικά δεχτήκαμε με χαρά το φιλόδοξο σχέδιο του εκσυγχρονισμού των κανόνων για την πνευματική ιδιοκτησία υπό το πρίσμα της ψηφιακής επανάστασης, της νέας συμπεριφοράς των καταναλωτών και της πολιτισμικής ποικιλομορφίας της Ευρώπης, η εφαρμογή που προτείνεται είναι λανθασμένη». Και συνεχίζουν: «Δεν συμβαίνει συχνά να υπάρχει ευρεία συναίνεση επιστημόνων σε ένα αμφιλεγόμενο ζήτημα πολιτικής. Αυτή είναι μια τέτοια περίπτωση και πρέπει οι πολιτικοί ιθύνοντες να το λάβουν σοβαρά υπόψη».

Ορισμένα ευρωπαϊκά κράτη είχαν επίσης εκδηλώσει την ανησυχία τους αρκετό καιρό πριν από την ψηφοφορία στο Ευρωκοινοβούλιο. Στη διάρκεια του περασμένου Φεβρουαρίου η Φινλανδία, η Ιταλία, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία και η Πολωνία αρνήθηκαν να δώσουν τη στήριξή τους στις προτεινόμενες μεταρρυθμίσεις για την πνευματική ιδιοκτησία στο διαδίκτυο. Σύμφωνα με τον ερευνητή Μπερν Γιούτε, αυτό συνέβη επειδή «η προτεινόμενη οδηγία δεν βασίζεται σε ακριβή εμπειρικά στοιχεία τα οποία θα δικαιολογούσαν, παραδείγματος χάριν, την παραχώρηση ενός νέου δικαιώματος στους εκδότες».

«Εχουν ήδη γίνει ορισμένες αποτυχημένες προσπάθειες για να υπάρξει ένα αντίστοιχο δικαίωμα στην Ισπανία και τη Γερμανία, γι’ αυτό και είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί θα πρέπει τώρα να εφαρμοστεί σε όλα τα κράτη μέλη της ΕΕ» εξήγησε.

Στη Γερμανία η πρόταση οδηγίας της ΕΕ απασχόλησε έντονα τον δημόσιο βίο. Χιλιάδες κόσμου έδωσαν το παρών σε διαμαρτυρίες που πραγματοποιήθηκαν στη χώρα κατά του αμφιλεγόμενου άρθρου 13, ενώ στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά της οδηγίας για την πνευματική ιδιοκτησία τάχθηκε εξαρχής η Γερμανίδα ευρωβουλευτής του Κόμματος Πειρατών και αντιπρόεδρος της συμμαχίας Πρασίνων Γιούλια Ρέντα, η οποία υποστήριξε ότι «ο μεγαλύτερος δημόσιος χώρος που έχουμε δημιουργήσει δεν πρέπει να γίνει θύμα των προσπαθειών να χρησιμοποιηθεί η νομοθεσία για την πνευματική ιδιοκτησία για να λυθούν προβλήματα τα οποία προπαντός δεν δημιουργήθηκαν από αυτό. Η διαδικτυακή ελευθερία έκφρασης είναι ιδιαίτερα πολύτιμη για να σπαταληθεί ως πυρομαχικό σε μια μάχη μεταξύ επιχειρηματιών».

Ο Ούλριχ Κέλμπερ, ο Γερμανός ομοσπονδιακός επίτροπος για την προστασία των δεδομένων, προειδοποιούσε τον περασμένο Ιανουάριο για τον «κίνδυνο περαιτέρω συγκέντρωσης των δεδομένων στα χέρια λίγων ως συνέπεια της πρότασης της ΕΕ».

Καλλιτέχνες, δημιουργοί, εκδότες

Στην πλειονότητά τους οι υποστηρικτές της νομοθεσίας είναι καλλιτέχνες και δημιουργοί, οι οποίοι θεωρούν ότι αν η οδηγία τεθεί σε ισχύ τα έργα τους θα προστατεύονται από την αλόγιστη κοινοποίηση στο διαδίκτυο από την οποία δεν έχουν κάποιο χρηματικό όφελος σήμερα.

Ανοιχτά υπέρ του αμφιλεγόμενου άρθρου 13 έχουν τοποθετηθεί ο Ισπανός δημιουργός ταινιών Πέδρο Αλμοδόβαρ και ο Σουηδός μουσικός των ABBA Μπένι Αντερσον. Σε άρθρο της στη βρετανική εφημερίδα «Guardian» η τραγουδίστρια του συγκροτήματος Blondie Ντέμπι Χάρι έγραψε ότι ο νόμος «θα βελτιώσει σημαντικά την ικανότητα της κοινότητας των δημιουργών να εξασφαλίζουν δίκαιες συμφωνίες για τη χρήση της δουλειάς τους από υπηρεσίες ανάρτησης περιεχομένου όπως το YouTube».

Εκδοτικοί οίκοι και ενώσεις Τύπου έχουν επίσης καλωσορίσει τη μεταρρύθμιση θεωρώντας ότι «θα σπάσει το μονοπώλιο των “γιγάντων του διαδικτύου”, οι οποίοι χρησιμοποιούν χωρίς κανένα κόστος το περιεχόμενο των ειδησεογραφικών ιστοσελίδων». Στο ίδιο μήκος κύματος, η ομάδα Europe For Creators (Ευρώπη για τους Δημιουργούς) βασίστηκε στο επιχείρημα ότι πλατφόρμες σαν το YouTube «κάνουν αυτήν τη στιγμή πάνω κάτω ό,τι θέλουν» και ότι το άρθρο 13 θα δώσει τη δυνατότητα σε «μεγαλύτερο αριθμό καλλιτεχνών να επωφεληθούν οικονομικά από τη χρήση του έργου τους».

Φλογερός υποστηρικτής της νέας πρότασης οδηγίας της ΕΕ για τα πνευματικά δικαιώματα υπήρξε ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν. Την επομένη της ψήφισης στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο η γαλλική κυβέρνηση έδειξε την αποφασιστικότητά της για την ενσωμάτωση στην εθνική νομοθεσία κάνοντας ξεκάθαρη την πρόθεσή της να επιβάλει την εισαγωγή αυτόματων φίλτρων για τον έλεγχο του αναρτώμενου περιεχομένου.

Σε ομιλία του στη γαλλική πόλη Λιλ στις 27 Μαρτίου ο υπουργός Πολιτισμού Φρανκ Ριστέρ ανακοίνωσε ότι τρία κυβερνητικά όργανα, «το Ανώτατο Συμβούλιο Λογοτεχνικής και Καλλιτεχνικής Ιδιοκτησίας, η Ανώτατη Υπηρεσία για τη διανομή και την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο και το Εθνικό Κέντρο Κινηματογράφου και Κινούμενης Εικόνας θα καταπιαστούν από κοινού τις επόμενες ημέρες με την αποστολή προώθησης και δημιουργίας ενός νομοθετικού πλαισίου για τις τεχνολογίες αναγνώρισης περιεχομένου» (τα λεγόμενα αυτόματα φίλτρα).

Από την άλλη, η Γερμανία φαίνεται ότι υιοθετεί πιο μετριοπαθή στάση, με αναλυτές να κάνουν λόγο για δυναμικές σε διάφορα κόμματα οι οποίες πιθανότατα να πιέσουν την κυβέρνηση να αποφύγει την επιβολή φίλτρων. Αξίζει να σημειωθεί ότι στη γραπτή συμφωνία συνασπισμού μεταξύ Χριστιανοδημοκρατών (CDU) και Σοσιαλδημοκρατών (SPD) γίνεται σαφής αναφορά κατά της επιβολής φίλτρων περιεχομένου.

* Περιοδικό HOT DOC #177, Λογοκρισία στο Ίντερνετ, 21/4/19