Η επιδημία κύκλους κάνει;

Αυτές τις ημέρες η ανθρωπότητα συνειδητοποιεί εκ νέου, με σκληρό τρόπο, ότι είναι έκθετη σε επιδημικές κρίσεις. Επιδημίες δυνητικά μετατρεπόμενες σε πανδημίες έχουν συμβεί πολλές φορές και μάλιστα κάποιες αφορούσαν την ίδια ασθένεια. Οι κύκλοι επιδημιών διάφορων ασθενειών και ο λόγος που δεν έχουν εκλείψει ακόμη αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης με τίτλο «Η διαχείριση των επιδημιών» που δημοσίευσε τo 2018 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ).

Θα μπορούσε να χαρακτηριστεί και προφητική για όσα ζούμε σήμερα, αν και στην επιστήμη δεν υπάρχουν προφητείες. Η ανθρωπότητα και τον 21ο αιώνα –και πριν από την εμφάνιση του SARS CoV-2– λόγω της επιδημίας των ιών H1N1 και SARS διαπίστωσε ότι παρά τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας και της επιστημονικής έρευνας «παραμένει ευάλωτη σε μολυσματικές ασθένειες, γνωστές και άγνωστες», όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στη μελέτη.

Μπορεί από τη δεκαετία του 1970 και μετά πολλοί ειδικοί να είπαν ότι «ήρθε η ώρα να κλείσουμε το κεφάλαιο των προβλημάτων που προκαλούνται από τις μεταδοτικές ασθένειες» λόγω της εξέλιξης των εμβολίων, των αντιβιοτικών, άλλων θεραπευτικών αγωγών αλλά και της τεχνολογίας, εντούτοις πρόκειται για θεωρία που μπορεί να οδηγήσει σε επικίνδυνο εφησυχασμό. Αιτία είναι ότι «τα μικρόβια δεν εξαφανίστηκαν. Απλώς βγήκαν εκτός του οπτικού μας πεδίου. Η φύση όμως δεν βρίσκεται σε υποχώρηση», αφού από το 1970 έχουν ανακαλυφθεί 1.500 νέα παθογενή μικρόβια, το 70% εκ των οποίων έχει ζωική προέλευση.

Στο ερώτημα λοιπόν αν η ιστορία θα επαναληφθεί η απάντηση του ΠΟΥ –δύο χρόνια πριν– ήταν καταφανώς θετική: «Ενας νέος HIV, ένας νέος Εμπολα, μια καινούργια επιδημία γρίπης δεν είναι απλώς πιθανότητες. Καθώς μεταδίδονται από κουνούπια ή άλλα έντομα, από ζώα ή με την ανθρώπινη επαφή, η μοναδική κυρίαρχη αβεβαιότητα είναι πότε θα εμφανιστούν αυτές οι ασθένειες ή άλλες εξίσου θανατηφόρες».

«ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΜΒΟΛΙΟ…»

Ιδιαίτερα ανησυχητικό όσον αφορά τους κύκλους των επιδημιών είναι το γεγονός ότι αυτές οι ασθένειες, ειδικά τον 21ο αιώνα, «μεταδίδονται πολύ πιο γρήγορα και πολύ πιο μακριά από ποτέ. Εκδηλώσεις ασθένειας που παλαιότερα μπορούσαν να περιοριστούν, τώρα μεταδίδονται παγκόσμια πολύ γρήγορα. Τόσο γρήγορα όσο πετάει ένα διηπειρωτικό αεροπλάνο. Κι έτσι το μικρόβιο βρίσκει καινούργιο σπίτι». Οι επιδημίες, όπως επισημαίνεται στη μελέτη, «πυροδοτούνται είτε από την επανεμφάνιση παθογενών μικροβίων, τα οποία είναι γνωστά εδώ και πολύ καιρό αλλά τώρα πλήττουν νέους, ευάλωτους ανοσολογικά πληθυσμούς, είτε από νέα που αναδύονται».

Και οι δύο αυτές περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν όχι απλώς στο ξέσπασμα μιας επιδημίας αλλά και στον επαναλαμβανόμενο κύκλο της: «Η σημερινή σκληρή πραγματικότητα είναι ότι δεν υπάρχει ακόμη εμβόλιο ή θεραπεία για τις περισσότερες αναδυόμενες ασθένειες». Και μπορεί η πρόοδος της επιστήμης να συντελεί στη βελτίωση αυτής της συνθήκης, εντούτοις όπως επισημαίνει ο ΠΟΥ –και διαφάνηκε στην περίπτωση της παγκόσμιας εξάπλωσης της Covid-19–, οι παρεμβάσεις του δημόσιου συστήματος υγείας «θα πρέπει να βασίζονται πρωτίστως σε μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης, προκειμένου να μειωθεί η ανθρώπινη μετάδοση, και στον έλεγχο της πηγής της μετάδοσης» αλλά και στην έγκαιρη ανίχνευση του παθογενούς μικροβίου –εφόσον είναι καινούργιο– προκειμένου να γνωστοποιηθούν παγκοσμίως επιστημονικές πληροφορίες γύρω από αυτό».

«ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΑΠΕΙΛΗ»

Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα έχει εφαρμόσει προ καιρού προγράμματα ελέγχου για πολλές από τις γνωστές επιδημικές ασθένειες, όπως είναι η χολέρα, η λοίμωξη HIV, η γρίπη, η μηνιγγίτιδα, η ελονοσία, η φυματίωση και ο κίτρινος πυρετός. «Παρ’ όλα αυτά, ακόμη κι αν είναι διαθέσιμα θεραπευτικά αντίμετρα, αυτές οι ασθένειες παραμένουν απειλή για πολλούς από τους πληθυσμούς της γης, είτε επειδή από τη φύση τους εξελίσσονται (όπως η γρίπη) είτε επειδή η δίκαιη πρόσβαση σε ένα αποτελεσματικό σύστημα υγείας είναι δύσκολη».

Εξηγήσεις για το ότι οι κύκλοι διασποράς σε κάποιες ασθένειες συνεχίζουν να ανανεώνονται μπορεί να αποτελούν, σύμφωνα με τον ΠΟΥ, «η περιορισμένη πρόσβαση στα εμβόλια καθώς η δυνατότητα παραγωγής τους δεν ανταποκρίνεται στη ζήτηση –σε περιπτώσεις όπως ο κίτρινος πυρετός ή μια πανδημία γρίπης–, η έκρηξη της εκδήλωσης μιας ασθένειας η οποία εξασθενεί τα υπάρχοντα εμβόλια (όπως στην περίπτωση της μηνιγγίτιδας) ή η έλλειψη αγορών, γεγονός που εμποδίζει την παρέμβαση σε έκτακτες περιπτώσεις, όπως στην περίπτωση του εμβολίου για τη χολέρα που χορηγείται από το στόμα».

«XΡΕΙΑΖΕΤΑΙ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΑΛΛΑΓΕΣ»

Δεν είναι όμως αυτές οι μοναδικές αιτίες: «Σε πολλές από τις πληγείσες χώρες το υπάρχον σύστημα υγείας αδυνατεί να προσφέρει αποτελεσματική πρόσβαση στη διάγνωση και τη θεραπεία». Επομένως, εκτός από την επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη, «εξίσου σημαντική είναι η πρόσβαση σε σωτήριες για τη ζωή παρεμβάσεις, η οποία πρέπει να βελτιωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η τρέχουσα παγκόσμια στρατηγική είναι να φτάσουμε στην εξάλειψη ή την εκρίζωση αυτών των ασθενειών μέσω του εμβολιασμού ή της επένδυσης σε παρεμβάσεις και άλλα αντίμετρα». Επειδή όμως οι επιδημίες εκτός από ιατρικό πρόβλημα είναι και κοινωνικό, χρειάζεται σύμφωνα με τον ΠΟΥ να γίνουν αλλαγές, αφού «η συμμετοχή των κοινοτήτων και η ενδυνάμωσή τους εκ των προτέρων στο πλαίσιο της ετοιμότητας εξασφαλίζουν την καλύτερη κατανόηση της ανθρώπινης οικολογίας.

Αυτό θα συνδυάσει τις κοινοτικές και τις βιοϊατρικές προοπτικές για την ενίσχυση αποτελεσματικών συνεργασιών, διασφαλίζοντας ότι οι προϋπάρχουσες σχέσεις δημιουργούνται για να ανταποκρίνονται στις επιδημίες». 

* Περιοδικό Hot Doc #202, «Οι πανδημίες που μας άλλαξαν», 05/4/2020