Η Ελισάβετ Χρονοπούλου μιλάει στο koutipandoras.gr για την ταινία η "Μικρή Άρκτος"

Η Ελισάβετ Χρονοπούλου είναι από τις σκηνοθέτιδες εκείνες που απέδειξε από την πρώτη στιγμή -το ντεμπούτο της στο σινεμά έγινε με το βραβευμένο στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης «Ένα τραγούδι για τον Αργύρη»- που διαθέτει το κριτήριο να ισορροπεί την προβληματική της ανάμεσα στο καλλιτεχνικό και το εμπορικό. Στις φετινές «Νύχτες Πρεμιέρας» είδαμε την τρίτη της ταινία «Μικρή Άρκτος», που θα βγει σε μερικές βδομάδες στις αίθουσες και μιλήσαμε με τη δημιουργό της για αυτήν.  

-Ο τίτλος του φιλμ «Μικρή Άρκτος» πού αναφέρεται;

Ο ήρωας της ταινίας είναι ένας άνθρωπος που έχει χάσει τον προσανατολισμό του. Έχει χαθεί. Η ηρωίδα της ταινίας θυμίζει μια μικρή πολική αρκούδα που αγωνίζεται να επιβιώσει σ’ ένα παγωμένο, αφιλόξενο περιβάλλον. Έχει κι αυτή χαθεί. Η Μικρή Άρκτος είναι ο αστερισμός που μας βοηθάει να ξαναβρούμε τον προσανατολισμό μας αν χαθούμε  μέσα στη νύχτα. Αρκεί να ψάξουμε στον ουρανό για τον Πολικό Αστέρα, το τελευταίο και πιο λαμπρό αστέρι της Μικρής Άρκτου, που λέγεται και αστέρι του Βοριά, γιατί δείχνει πάντα το Βορρά.

-H ελληνική κοινωνία έχει ευθύνη για τη σημερινή κατάσταση; Η μικροαστική νοοτροπία είναι εντέλει πηγή πολλών δεινών;

Η ελληνική κοινωνία δεν υπήρξε μια μοναχική πολική αρκούδα απομονωμένη στην άκρη του κόσμου. Διαμορφώθηκε όπως και οι άλλες ευρωπαικές κοινωνίες μέσα στο δυτικοευρωπαικό κοινωνικό πλαίσιο στο οποίο ιστορικά εντάσσεται.  Διαμορφώθηκε με διαδικασίες αλληλεπίδρασης με τις άλλες ευρωπαικές κοινωνίες.

Στην αρχή της κρίσης, επιχειρήθηκε ένα άγριο μπούλινγκ εναντίον του “χαρακτήρα” του Έλληνα που απέδιδε την κρίση σε εθνικά χαρακτηριστικά μας (τεμπέληδες κ.λ.π.). Εξέφραζε μια αντίληψη βάρβαρη και  ξένη προς τις ευρωπαικές αξίες για τις οποίες καυχιέται η Ευρώπη. Η ιδέα του ελαττωματικού εθνικού γονιδίου είναι η γενεσιουργός ιδέα του φασισμού.

Αν αφήσουμε πίσω αυτή την αντίληψη μπορούμε και θα μας βοηθούσε να δούμε το μέρος της ευθύνης που μας αναλογεί.

Δε θα βγούμε απ’ την κρίση αν δεν αναλάβουμε την ευθύνη μας. Αλλά για να την αναλάβουμε  πρέπει να τη δούμε.

Σε μια σκηνή της ταινίας μου, η ηρωίδα εμφανίζεται στον ήρωα μ’  ένα ανοιχτό τραύμα στο πρόσωπό της.  Ο ήρωας φρικάρει κι αποφεύγει να την κοιτάξει. Της λέει: Δεν αντέχω να το δω. Δεν θα το δω.Για να επουλώσουμε ένα τραύμα πρέπει να αντέξουμε  το δούμε. Είναι δύσκολο, μας φρικάρει, ειδικά όταν είναι νωπό και πονάει. Η μικροαστική νοοτροπία είναι ένα σκέλος αυτής της ευθύνης. Είναι η ασθένεια που νεκρώνει στον άνθρωπο την κινητικότητα του πνεύματος και των συναισθημάτων, την αμφισβήτηση των κατεστημένων ιδεών, και κυρίως την  δημιουργικότητα ως υγιεινό κι ευχάριστο τρόπο ζωής.  

-Η κρίση είναι ευκαιρία για να γεννηθούν δημιουργικές ιδέες και νέα ταλέντα ?

Οπωσδήποτε. Αλλά μην ξεχνάμε ότι οι δημιουργικές ιδέες και τα ταλέντα έχουν το χαβά τους και φυτρώνουν εκεί που δεν τα σπέρνεις.

-Αγαπημένοι σας δημιουργοί. Ταινίες που βλέπετε με άνεση ακόμη και μετά την πολλοστή παρακολούθηση.

Εδώ και χρόνια όταν είμαι λυπημένη βλέπω το «Αγρίμι στην πόλη» του Τρυφώ. Κυρίως τη σκηνή που ο καθηγητής, στη διαδικασία εξημέρωσης  του αγριμιού, το υποβάλει σε μια άδικη τιμωρία για να δει αν θ’ αντιδράσει. Κι όταν το αγρίμι επαναστατεί στην αδικία με μια πρωτοφανή ανταρσία, ο καθηγητής το σφίγγει στην αγκαλιά του και του λέει: «Μικρέ μου Βικτόρ, δεν αντέχεις την αδικία, έγινες άνθρωπος».

-Τα αυθεντικά έργα τέχνης οφείλουν να αντανακλούν το ρεύμα της εποχής που φτιάχτηκαν;

Μπαίνω στον πειρασμό να πω, αφοριστικά,  ότι τα έργα τέχνης δεν οφείλουν τίποτα. Αλλά νομίζω ότι είναι αναπόφευκτο όλα τα έργα να αντανακλούν το ρεύμα τη εποχής τους  ερήμην ή εκ προθέσεως του δημιουργού.

Ποια είναι η λέξη κλειδί για το μέλλον της Ελλάδας;

“Φτιάχνω”  στη θέση του “Έχω”.  “Εμείς” στη θέση του “Εγώ”.

-Ποιο είναι το κυρίαρχο θέμα της ταινίας σας;

Η απόσταση ανάμεσα σ’ αυτό που θέλουμε κι αυτό που κάνουμε.

Ο ήρωάς μου θέλει μ’ όλη τη δύναμη της ψυχής του να σώσει αυτό το “πεταμένο” κορίτσι απ’ τους δαίμονές του, και καταντάει να γίνει ο ίδιος ο χειρότερός της δαίμονας. 

-Οι θεμελιώδεις αρχές της Ε.Ε. βασίζονταν μέχρι πρότινος στα κυρίαρχα στοιχεία του διαφωτισμού. Ισχύει ακόμη και σήμερα αυτή η διαπίστωση;

Αναφέρεστε στις αρχές της Ισότητας, της Ελευθερίας και της υπεράσπισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για να μην ισοπεδώνουμε τα πάντα,  σχετικά με την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, νομιζω πως η ΕΕ δεν έχει αλλάξει κατεύθυνση. Αλλά πώς μπορούμε  να μιλάμε για ισότητα σε μια  τόσο έντονα ταξική κοινωνία; Οι πολίτες της Ευρώπης δεν έχουν ίσες ευκαιρίες , δεν υπάρχει ίση πρόσβαση στα βασικά αγαθά όπως η  παιδεία κι η κοινωνική ασφάλιση. Η ΕΕ ουδέποτε ενδιαφέρθηκε  για το κλείσιμο της ψαλίδας της ταξικής διαστρωμάτωσης,  οπότε η ισότητα ήταν πάντα μια παραμελημένη αρχή.  Η ΕΕ φαίνεται να έχει ξεχάσει  ότι στο Κοινωνικό Συμβόλαιο, ο Ρουσσώ προτάσσει την Ηθική Δέσμευση της πολιτείας και του πολίτη απέναντι στο “κοινό αγαθό” σε αντιδιαστολλή προς τα “επί μέρους ιδιωτικά συμφέροντα”. Η βαρύνουσα λέξη είναι ο επιθετικός προσδιορισμός  “ηθική” , μπροστά στο ουσιαστικό “δέσμευση”.

-Πώς προέκυψε η σκηνοθεσία στη ζωή σας?

Σπούδαζα στην Ιταλία και πήρα ένα μάθημα Θεωρίας και Αισθητικής κινηματογράφου. Ξεκινώντας το κεφάλαιο του Ιταλικού νεορεαλισμού, για τον οποίο δεν είχα ιδέα,  είδαμε το «Κλέφτης Ποδηλάτων». Μετά την προβολή,  έμεινα μόνη στην αίθουσα μέχρι να με διώξει η καθαρίστρια της σχολής και μετά περπατούσα για ώρες στους βρεγμένους δρόμους της Φλωρεντίας με βλέμμα χαμένο μέσα στη νύχτα…  (όπως γίνεται στο σινεμά).

-Τι απαντάτε σε όσους θεωρούν ότι η κρατική επιχορήγηση σε φεστιβάλ, ταινίες και στον πολιτισμό γενικότερα αποτελεί περιττή πολυτέλεια από τη στιγμή που «ο κοσμάκης δεν έχει να φάει»;

Το θέμα είναι σε ποια θέση τοποθετούμε τον πολιτισμό στην κλίμακα των δημόσιων αγαθών. Κατά τη γνώμη μου η τέχνη δεν είναι πολυτέλεια, είναι το  οξυγόνο που μας προστατεύει απ’ τον πνευματικό και ψυχικό  μαρασμό.

Από την άλλη,  προφανώς,  στη διανομή του δημόσιου χρήματος προτεραιότητα πρέπει να έχουν η υγεία, η κοινωνική πρόνοια, η αξιοπρεπής διαβίωση των πολιτών. Νηστικό αρκούδι δε χορεύει.

-Με ποιο βασικό κριτήριο επιλέγετε τις δουλειές που θα κάνετε; H τύχη έχει παίξει ρόλο στη ζωή σας; 

Γενικά δεν έχω και δεν είχα ποτέ μεγάλο περιθώριο επαγγελματικών επιλογών γιατί πρέπει να βιοπορίζομαι.  Αναγκαστικά, το κριτήριο είναι “το μη χείρον βέλτιστον”. Μ’ αυτή την έννοια η τύχη έχει παίξει ρόλο, αλλά η τύχη πάντα παίζει το ρόλο της, εμφανή ή αφανή σε μας. 

Παράλληλα προσπαθώ να δημιουργώ τις συνθήκες για να κάνω τις προσωπικές μου ταινίες αλλά γι αυτές όχι μόνο δεν πληρώθηκα ποτέ αλλά και χρεωνόμουν, οπότε έπρεπε μετα να υποκύψω πάλι σε αναγκαστικές επιλογές βιοπορισμού. Αν είχα τη δυνατότητα θα επέλεγα δουλειές με το κριτήριο της καλλιτεχνικής και δημιουργικής πρόκλησης.

-Τι θα απαντούσατε σε κάποιον που θα σας ρωτούσε να μάθει για ποιο λόγο αξίζει να δει κανείς την ταινία;

Θα ένιωθα αμήχανα να προτρέψω κάποιον να δει την ταινία μου, πόσο μάλλον να την επαινέσω.

-Ποια ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία ή πρόκληση που συναντήσατε στα γυρίσματα;

Η ταινία γυρίστηκε απ’ την οπτική γωνία του ήρωα. Όλα τα πλάνα είναι υποκειμενικά, δηλαδή η κάμερα είναι στη θέση των ματιών του. Δεν καταγράφει αυτό που βλέπει ο ήρωας αλλά αυτό που κοιτάζει. Το να βρούμε τι ακριβώς κοιτάζει σε κάθε στιγμή δεν ήταν τελικά εύκολο. Όταν αποφασίσαμε να εφαρμόσουμε την ιδέα της “υποκειμενικής κινηματογράφησης”  δεν φανταστήκαμε πόσο θα μας δυσκόλευε στην πράξη.

Προέκυπταν διαρκώς τεχνικά προβλήματα. Ακόμα μεγάλος βραχνάς ήταν φυσικά τα ελάχιστα χρήματα…

Συνέντευξη στους Παναγιώτη Φρούντζο, Κωνσταντίνο Καϊμάκη