Ζήτω οι βόμβες κυρίες και κύριοι! Ζήτω το καλοκαίρι! *

Στις 8:15 πμ της 6ης Αυγούστου (23:15 GMT της 5ης) του 1945, το αμερικανικό μαχητικό τύπου Β-29 “Ένολα Γκέι” (από το όνομα της μητέρας του 29χρονου κυβερνήτη, σμηνάρχου Πολ Τίμπετς) έριξε βόμβα τύπου ουρανίου- 235, η οποία είχε λάβει το προσωνύμιο “Little Boy” (Αγοράκι) ισοπεδώνοντας τη νοτιοδυτική πόλη Χιροσίμα και σκοτώνοντας 140.000 κατοίκους από έναν πληθυσμό περίπου 350.000. Χιλιάδες άλλοι πέθαναν αργότερα υποκύπτοντας στα τραύματά τους ή από ασθένειες που εμφάνισαν λόγω της ραδιενέργειας.

Τρεις μέρες αργότερα, στις 9 Αυγούστου οι ΗΠΑ έριξαν μια ακόμη πυρηνική βόμβα (την τελευταία μέχρι σήμερα εναντίον ανθρώπων και μάλιστα αμάχων) στο Ναγκασάκι. Η βόμβα αυτή ήταν άλλου τύπου, χρησιμοποιούσε ως σχάσιμο υλικό το πλουτώνιο και είχε λάβει το προσωνύμιο “Fat Man” (Χοντρός). Πάνω από 75.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν επί τόπου και ο ουρανός καλύφθηκε από ένα σύννεφο καπνού σαν μανιτάρι που έφθασε τα 9.000 μέτρα ύψος.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η χρήση του ατομικού όπλου στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι μαζί με το ναζιστικό Ολοκαύτωμα συνιστούν τα μεγαλύτερα και τα πιο καινοφανή εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας στη διάρκεια του Βʹ Παγκοσμίου Πολέμου. Οι Αμερικανοί ισχυρίστηκαν ότι έκαναν χρήση αυτού του όπλου για να επιταχύνουν το τέλος του πολέμου, ενώ στην πραγματικότητα σκόπευαν στην επίδειξη ισχύος ως επιβεβαίωση της κυριαρχίας τους στον μεταπολεμικό κόσμο.

Ανακοινώσεις του αμερικανού προέδρου Χάρι Τρούμαν

Η ανθρωπότητα αν και πληροφορήθηκε αυθημερόν για τη ρίψη της βόμβας από τις ανακοινώσεις που έκανε ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Χάρι Τρούμαν, θα χρειαζόταν πολλά χρόνια για να καταλάβει τις συνέπειες και τους κινδύνους αυτού του νέου οπλικού συστήματος και των γεωπολιτικών συσχετισμών που θα διαμόρφωνε στις επόμενες δεκαετίες. 

«Ατομική βόμβα -είπε μεταξύ άλλων-, βόμβα συνδυασμένη με την βασικήν δύναμιν του σύμπαντος, τη δύναμιν εκ της οποίας και ο ήλιος αντλεί την ιδικήν του, εξαπελύθη εναντίον εκείνων που έφεραν τον πόλεμον εις την Απω Ανατολήν… Εδαπανήσαμεν 2.000 εκατομμύρια δολλάρια διά την πρωτοφανούς μεγέθους εις την ιστορίαν επιστημονικήν αυτήν κερδοσκοπίαν και ενικήσαμεν… Θα προβώ εις περαιτέρω μελέτας και θ’ απευθύνω κι άλλας συστάσεις προς το Κογκρέσσον ως προς τον τρόπον καθ’ ον η ατομική δύναμις θα αποβή μέσον πανίσχυρον και αναγκαστικής επιδράσεως προς διατήρησιν της παγκοσμίου ειρήνης» («Καθημερινή» 7/8/1945).

Την επομένη, 10 Αυγούστου του 1945 και ώρα 2 το πρωί από το αμερικανικό ραδιόφωνο ακούστηκε η φωνή του προέδρου Χ. Τρούμαν να λέει με απίστευτη κυνικότητα τα παρακάτω ανατριχιαστικά λόγια: «Εχρησιμοποιήσαμεν την ατομικήν βόμβαν εναντίον εκείνων οι οποίοι μας επετέθησαν προδοτικώς στο Περλ Χάρμπορ, οι οποίοι εβασάνισαν τους Αμερικανούς αιχμαλώτους πολέμου, οι οποίοι παρεβίασαν όλους τους νόμους του διεθνούς δικαίου…Εχρησιμοποιήσαμεν την ατομικήν βόμβαν διά να συντομεύσωμεν τον πόλεμον… Θα τη χρησιμοποιήσωμεν και πάλιν. Μόνο η συνθηκολόγησις της Ιαπωνίας θα μας σταματήση. Τους ώμους μας βαραίνει τεραστία ευθύνη. Ευχαριστούμεν τον θεόν διότι είμεθα εμείς, και όχι ο εχθρός, που την φέρομεν. Και παρακαλούμεν τον θεόν να μας φωτίση εις την χρήσιν του οργάνου αυτού συμφώνως προς τας βουλήσεις του» («Η ατομική βόμβα της Χιροσίμα», εκδόσεις Mondadori-Φυτράκης, σελ. 74».

Οι επιστήμονες πίσω από την κατασκευή της ατομικής βόμβας

Ο Ρόμπερτ Οππενχάιμερ, Αμερικανός καθηγητής πυρηνικής φυσικής, ήταν ένας από αυτούς με συνέβαλαν σημαντικά στη δημιουργία της ατομικής βόμβας με τη συμμετοχή του στο Μανχάταν Πρότζεκτ. Αν ο Αμερικανός Οππενχάιμερ θεωρείται ο πατέρας της ατομικής βόμβας, τότε ο σύχρονός του, ο Γερμανός Ότο Χαν είναι ο πατέρας της ραδιενέργειας και αυτός που ανακάλυψε την πυρηνική σχάση, τη βάση για τους πυρηνικούς αντιδραστήρες και τα πυρηνικά όπλα. Κατά συνέπεια, οι συμμαχικές δυνάμεις τον αιχμαλώτισαν, αυτόν και άλλους εννέα Γερμανούς επιστήμονες λίγους μήνες πριν το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, που θεωρούνταν ότι είχαν εργαστεί στο πυρηνικό πρόγραμμα της Ναζιστικής Γερμανίας. Από τις 3 Ιουλίου του 1945 μέχρι το Γενάρη του 1946 οι δέκα Γερμανοί επιστήμονες βρίσκονταν κρατούμενοι στο Φαρμ Χολ, σε ένα σπίτι που ήταν υπό στενή παρακολούθηση με κοριούς, στην περιοχή Κέιμπριτζ, στην Αγγλία, προκειμένου να καταλάβουν οι Σύμμαχοι πόση πρόοδο είχε κάνει η Ναζιστική Γερμανία στην κατασκευή ατομικής βόμβας. (Operation Epsilon).

Το Πρόγραμμα Μανχάτταν

Ο Όππενχάιμερ ήταν διευθυντής στο εργαστήριο Λος Άλαμος στο πλαίσιο του Προγράμματος Μανχάταν. Το πρόγραμμα αυτό ήταν ένα αγγλο-αμερικανικό εγχείρημα για την κατασκευή ατομικών βομβών.Το Πρόγραμμα Μανχάταν ξεκίνησε μετριοπαθώς το 1939, αλλά κατέληξε να απασχολεί περισσότερα από 130.000 άτομα και κόστισε περίπου 2 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ (περίπου 23 δισεκατομμύρια δολάρια σε δολάρια του 2018). Πάνω από το 90% του κόστους απορροφήθηκαν στα εργοστάσια κατασκευής και για την παραγωγή σχάσιμων υλικών, με λιγότερο από 10% για την ανάπτυξη και την παραγωγή των όπλων. Η έρευνα και η παραγωγή πραγματοποιήθηκαν σε περισσότερες από 30 τοποθεσίες. 

Ο απλούστερος τύπος όπλου που αναπτύχθηκε, έλαβε την κωδική ονομασία Little Boy και χρησιμοποίησε ουράνιο-235, ένα ισότοπο που αποτελεί μόνο το 0,7% του φυσικού ουρανίου. Για τον εμπλουτισμό ουρανίου χρησιμοποιούνταν τρεις μέθοδοι : Η ηλεκτρομαγνητική, η αέρια διάχυση και η θερμική. Το μεγαλύτερο μέρος αυτού του έργου πραγματοποιήθηκε στο Clinton Engineer Works στο Όακ Ριτζ (Oak Ridge) του Τενεσί.

Τα κορίτσια της ατομικής πόλης – Η ζωή στις κρυφές πόλεις του Μανχάταν Πρότζεκτ

Σύμφωνα με τη συγγραφέα του βιβλίου, «Τα κορίτσια της Ατομικης πόλης», Ντενίζ Κέρναν, το πρόγραμμα κατασκευής ατομικής βόμβας ονομάστηκε έτσι πολύ απλά επειδή τα πρώτα κεντρικά γραφεία ήταν στο Μανχάταν της Νέας Υόρκης μέχρι το 1943. Στην πορεία μεταφέρθηκαν στο Οκ Ριτζ (Oak Ridge) του Τενεσί, μια περιοχή που κατασκευάστηκε από το μηδέν για να γίνει η πόλη με αποκλειστικό σκοπό να «φιλοξενήσει» αυτό το πρόγραμμα. Από το 1942 που ξεκίνησαν η κατασκευή των πρώτων εργοστασίων και βοηθητικών υποδομών μέχρι το 1945, ο πληθυσμός της πόλης είχε εκτοξευθεί στους 80.000 κατοίκους, σε σημείου που κατανάλωνε περισσότερο ηλεκτρισμό από τη Νέα Υόρκη. Βασικός σκοπός των εγκαταστάσεων και των κατοίκων της πόλης που είχαν προσληφθεί κατά χιλιάδες στα πυρηνικά εργοστάσια ήταν ο εμπλουτισμός ουρανίου. Παρόλα αυτά, η πλειοψηφία τους δε γνώριζε το παραμικρό για τον τελικό σκοπό της εργασίας τους. 

Πρόκειται για ανθρώπους που μόλις είχαν τελειώσει το σχολείο και για γυναίκες που συμφώνησαν να εργαστούν για «να βοηθήσουν να μπει ένα τέλος στον πόλεμο» χωρίς να τους δοθούν παραπάνω λεπτομέρειες για το πρόγραμμα. Την ίδια στιγμή, σε όλες τις πολιτείες των ΗΠΑ ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αποτέλεσε ορόσημο στην ιστορία της γυναικείας εργασίας, καθώς η πλειοψηφία των αντρών είχαν αποσταλεί σε στρατιωτικές επιχειρήσεις ή είχαν επιστρέψει βαριά τραυματισμένοι. Στο Οκ Ριτζ, μια πόλη που άνθιζε, υπήρχε ποικιλία δουλειών που έπρεπε να καλυφθούν από τις γυναίκες, από διοικητικές θέσεις, μεταφορικές εργασίες, εκπαιδευτικά προγράμματα και φυσικά θέσεις για ειδικευμένες εργασίες στα πυρηνικά εργοστάσια για τον εμπλουτισμό ουρανίου. Παρόλο που οι γυναίκες δεν είχαν πρόσβαση σε υψηλές θέσεις εργασίας με εξουσία στα χέρια τους, ήταν απαραίτητες για την υλοποίηση του προγράμματος Μανχάταν. 

Η μυστικότητα και η ασφάλεια κυριαρχούσαν στην πόλη. Υπήρχαν παντού πύλες, φύλακες και σημεία ελέγχου, ενώ όλοι και όλες ήταν υποχρεωμένοι να κυκλοφορούν με ειδικό διαπιστευτήριο. Παράλληλα, πινακίδες σε όλη την πόλη υπενθύμιζαν πόσο σημαντικό είναι να κρατήσουν το στόμα τους κλειστό και να μη μιλήσουν για αυτό που κάνουν, ακόμα και αν δεν καταλάβαιναν επακριβώς ποιος ήταν ο σκοπός. 

Η συντριπτική πλειοψηφία των κατοίκων του Οκ Ριτζ συνειδητοποίησαν τον σκοπό της κρυφής και ασταμάτητης (24/7) εργασίας τους το πρωί της 6ης Αυγούστου 1945, με τη ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα. 

Μυστικότητα και άγνοια για τη μηχανή θανάτου

Ο Γερμανός φιλόσοφος Γκίντερ Άντερς τοποθετεί τα δύο αποτρόπαια εγκλήματα, αυτό του στρατοπέδου συγκέντρωσης του Άουσβιτς στην Πολωνία και τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα σε ένα κοινό πλαίσιο μηχανοποίησης και βιομηχανοποίησης του θανάτου. Ο απόλυτος κατακερματισμός καθηκόντων και εργασιών, το μοντέλο της γραφειοκρατικής οργάνωσης και η μηχανοποίηση των διαδικασιών μαζικής θανάτωσης σε συνδυασμό με τη μυστικότητα που κυριαρχούσε σε καιρό πολέμου και στα δύο στρατόπεδα άφηναν λίγα περιθώρια στους εμπλέκομενους να συνθέσουν τη συνολικότερη εικόνα του παζλ και να καταλάβουν τον τελικό σκοπό της εργασίας τους. Άλλωστε, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις εκδίκασης πρώην SS που στην κατάθεση τους αναφέρουν ότι δεν ήξεραν ακριβώς το ρόλο που έπαιξαν στις θηριωδίες και στις μαζικές εξοντώσεις που συνέβησαν στα διαφορετικά συγκροτήματα στα κατά τόπους στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία και στην Πολωνία.

Ο Άντερς σημειώνει ότι οι δυνάμεις που δεν είναι ακόμα σε τόσο ισχυρή θέση να προκαλέσουν Χιροσίμες, -το απόλυτα μόντερνο τρόπο εξολόθρευσης, αναγκαστικά θα αρκεστούν με το μοντέλο των Άουσβιτς. 

Το δόγμα «εγώ απλώς κάνω τη δουλειά μου» επικράτησε με καταστροφικά αποτελέσματα. Είτε δεν υπήρχε πρόσβαση σε παραπάνω πληροφορίες είτε η προσωπική ανάγκη και ανησυχία για την αναζήτηση απαντήσεων υποχωρούσε λόγω της εντονότατης πολιτικής προπαγάνδας από κάθε στρατόπεδο, προς όφελος της νικηφόρας λήξης του πολέμου με κάθε κόστος. 

Το τέλος της αρχής ξεκίνησε εκείνη τη μέρα του Αυγούστου. Ανά πάσα στιγμή κάθε μέρα, μια περιοχή, στην πραγματικότητα ολόκληρος ο πλανήτης μπορεί να μετατραπεί σε Χιροσίμα. 

* Ο τίτλος αποτελεί παράφραση του στίχου Ζήτω οι βόμβες κύριοι! Ζήτω το καλοκαίρι! από το τραγούδι Έκτη Αυγούστου που έγραψαν οι Τρύπες και το οποίο περιέχεται στο δίσκο Πάρτυ Στο 13ο Όροφο