"Η Καρδερίνα": Τα μυστικά του μαγευτικού πίνακα του Κάρελ Φαμπρίτσιους

Σε αυτό συνέβαλε χωρίς δεύτερη σκέψη, το εκπληκτικό μυθιστόρημα της Donna Tartt, η Καρδερίνα, το οποίο στήνει μία συναρπαστική ιστορία γύρω από τον πίνακα του Φαμπρίτσιους, με πρωταγωνιστή ένα μικρό αγόρι που σε μικρή ηλικία βιώνει μία επώδυνη και φρικιαστική εμπειρία που τον δένει με την εικόνα αυτή για όλη του τη ζωή.

Με την πρώτη ματιά, δίνει την εντύπωση ότι είναι ένας απλός πίνακας χωρίς ιδιαίτερους συμβολισμούς. Μία μικρή καρδερίνα με την υπογραφή του καλλιτέχνη ορατή σε γκρι χρώμα (C Fabritius) και την ημερομηνία της εικόνας (1654). Για τους ιστορικούς της τέχνης, η πληροφορία αυτή κάνει την εικόνα ανεκτίμητη, καθώς ο ζωγράφος ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς καλλιτέχνες της χρυσής εποχής της ζωγραφικής στην Ολλανδία. Εκπαιδεύτηκε στο στούντιο του Ρέμπραντ στο Άμστερνταμ. Στη συνέχεια, μετακόμισε στο Delft, την πόλη καταγωγής του Johannes Vermeer και πέθανε με τραγικό τρόπο από μία έκρηξη σε αποθήκη πυρίτιδας κοντά στο σπίτι του. Πολλοί μελετητές πιστεύουν ότι ο Φαμπρίτσιους ήταν ο χαμένος κρίκος, μεταξύ του Ρέμπραντ και του Βερμέερ.

Το μεγαλύτερο κομμάτι της δουλειάς του καταστράφηκε την ίδια στιγμή και έτσι σήμερα μόνο δώδεκα έργα ζωγραφικής αποδίδονται σε αυτόν.

Το έργο αυτό ενέπνευσε το συναρπαστικό μυθιστόρημα της Ντόνα Ταρτ το οποίο κέρδιζε βραβείο Πούλιτζερ το 2013. Η συγγραφέας συνδυάζει με μοναδικό τρόπο μία αφήγηση σαγηνευτική, σκληρή, συγκινητική που θέτει στο επίκεντρο την απώλεια, τον ανεκπλήρωτο έρωτα, τη σπάνια φιλία, την αγάπη, την τέχνη, την αυτοκαταστροφή. Μία σύγχρονη οδύσσεια και περιπλάνηση μέχρι την αυτοεκπλήρωση, την συνειδητοποίηση, την αγάπη που έρχεται με τον πιο επώδυνο τρόπο. Η καρδερίνα του Φαμπρίτσιους είναι εξαιτίας του βιβλίου πιο διάσημη από ποτέ, καθώς δεν υπάρχει ούτε μία σελίδα, που να μην δένει με μαγευτικό τρόπο με τον πίνακα, που να μην τον φέρνει διαρκώς στο μυαλό μας, καθώς εξελίσσεται η ιστορία. Πότε ως μνήμη, πότε ως τρομακτικό φάντασμα, πότε ως λύτρωση και αναζήτηση του ωραίου, η Καρδερίνα έχει στοιχειώσει με τέτοιο τρόπο το βιβλίο, που μετά το τέλος της ανάγνωσης, δεν φεύγει ποτέ πια από το μυαλό μας.

Και όμως εκτός από αυτό, η πραγματική ιστορία της Καρδερίνας, είναι επίσης μυστηριώδης και γοητευτική. Ο ζωγράφος δημιούργησε αυτό το έργο το 1654, λίγο πριν σκοτωθεί από την έκρηξη. Οι καρδερίνες ήταν ήδη κατοικίδια ζώα στην αρχαιότητα και μάλιστα μπορούσαν να εκτελούν επιδέξια κόλπα, όπως να ανοίγουν μόνα τους τα κουτιά της τροφής τους. Είναι έξυπνα πουλιά και τραγουδούν υπέροχα, ιδιαίτερα τα αρσενικά. Η καρδερίνα εμφανίζεται τον 17ο αιώνα σε κάποια έργα ζωγραφικής στην Ολλανδία, για παράδειγμα του Gerrit Dou. To αποκαλυπτικό στοιχείο στην ζωγραφική του Φαμπρίτσιους ωστόσο, είναι ότι δημιουργεί ένα πορτρέτο του πουλιού, το οποίο είναι το κεντρικό θέμα του πίνακα και όχι απλώς μία παρουσία ή ένα συμπληρωματικό στοιχείο σε κάποια άλλη εικόνα.

Ένα ακόμα εντυπωσιακό σημείο, είναι η απλότητα και η λιτότητα της σύνθεσης. Το πουλί είναι αλυσοδεμένο, μία λεπτομέρεια, που θα μπορούσε να είναι το σύμβολο της αγάπης σε αιχμαλωσία. Το φως της εικόνας ενισχύει τη δρματικότητα και την ομορφιά της. Το Mauritshuis, Μουσείο Τέχνης στη Χάγη της Ολλανδίας, μπορεί να περηφανεύεται ότι είναι το πιο διάσημο έργο αυτή τη στιγμή, μετά το Κορίτσι με το Μαργαριταρένιο Σκουλαρίκι. Υπάρχουν πολλές θεωρίες γύρω από τον πίνακα. Αρκετοί κριτικοί τέχνης, θεωρούν ότι μπορεί να αποτελούσε κομμάτι διακόσμησης ενός σπιτιού, ωστόσο καμία από τις υποθέσεις δεν μπορεί να τεκμηριωθεί με σιγουριά.

Η καρδερίνα είναι αλυσοδεμένη. Η εικόνα της όμως είναι τόσο ρεαλιστική, που δείχνει σαν να προσπαθεί να πετάξει μακριά. Οι τολμηρές ελεύθερες πινελιές του έργου, προοικονομούν την ελευθερία των ζωγράφων του 19ου αιώνα και ταξιδεύουν το μάτι. Η καρδερίνα είναι μία απίστευτα ελκυστική εικόνα και η ειρωνεία είναι ότι μετά το θάνατό του, ο Φαμπρίτσιους έφυγε από το προσκήνιο της τέχνης για περίπου δύο αιώνες, για να αναδυθεί θεαματικά μαζί με τον Vermeer από μία γαλλίδα κριτικό τέχνης τον 19ο αιώνα και να μην φύγει ποτέ από εκεί…