H Ευδαίμων Αραβία τότε και σήμερα

Το 2000 ο εθνομουσικολόγος Λάμπρος Λιάβας επισκέφτηκε μια αραβική χώρα για την οποία δεν μπορούσε να φανταστεί πόσο δραματικά θα άλλαζε μερικά χρόνια αργότερα. «Οταν οι περιπλανήσεις στην Ανατολή με ταξίδεψαν έως εκεί, η Υεμένη φάνταζε σαν πολύτιμη κιβωτός για μια από τις πλουσιότερες παραδόσεις του αραβικού κόσμου, στην αρχιτεκτονική, την ποίηση, τη μουσική, στους χορούς. Θαρρούσες ότι ο χρόνος είχε σταματήσει σε άλλες εποχές. Εκεί ψυχανεμίστηκα τη δύναμη, τη γοητεία, τη γλυκύτητα του κλασικού αραβικού πολιτισμού, ξέχωρα από το φανατισμένο ισλάμ» αναφέρει ο Λ. Λιάβας. Εκατόν πενήντα από τις φωτογραφίες που τράβηξε τότε, την εποχή της «ευδαιμονίας», θα εκτεθούν σε μια έκθεση υπό τον τίτλο «Υεμένη – Πρόσωπα. Η Ευδαίμων Αραβία πριν τον εμφύλιο» (όπως την ονόμασαν τον 1ο αι. π.Χ. οι Ελληνες με τον Πτολεμαίο. Το ίδιο όνομα, Felix Arabia, κράτησαν οι Ρωμαίοι κατακτητές).

Με επίκεντρο τη φωτογραφική έκθεση θα πραγματοποιηθούν παράλληλες ομιλίες και συναυλίες αφιερωμένες στον πολιτισμό της χώρας που αυτήν τη στιγμή είναι αντιμέτωπη με μια από τις χειρότερες ανθρωπιστικές κρίσεις στον κόσμο. «Η τεράστια αυτή ανθρωπιστική και πολιτιστική κρίση, που αγγίζει πλέον τα όρια της γενοκτονίας, με οδήγησε να ανατρέξω στο αρχείο μου που για σχεδόν 20 χρόνια βρισκόταν… εν υπνώσει» εξηγεί ο Λ. Λιάβας σχετικά με το γιατί επέλεξε να εκθέσει τις φωτογραφίες του τώρα. Η έκθεση έρχεται «σαν μια φωνή διαμαρτυρίας για τα παιδιά που χάθηκαν, για τα βλέμματα που έσβησαν, για τις μουσικές που σώπασαν, για τους χορούς που έμειναν μετέωροι, για τα όνειρα που ματαιώθηκαν, για τους έρωτες που δεν πρόλαβαν να ανθίσουν».

Ο εμφύλιος πόλεμος στην Υεμένη ξεκίνησε το 2015. Οι αντιμαχόμενες παρατάξεις υποστηρίζονται αντίστοιχα από τη Σαουδική Αραβία (ο κυβερνητικός συνασπισμός) και το Ιράν (οι σιίτες αντάρτες Χούτι), ενώ οι ΗΠΑ, η Βρετανία, η Γαλλία και η Κίνα παίζουν τον δικό τους ρόλο στο ανελέητο παιχνίδι των πολεμικών εξοπλισμών και της διπλωματίας. Ο αποκλεισμός των λιμανιών και οι βομβαρδισμοί εκ μέρους της Σαουδικής Αραβίας έχουν κοστίσει τη ζωή σε εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και έχουν φέρει στα πρόθυρα ακραίου λιμού και βαρύτατης επιδημίας χολέρας πάνω από 18 εκατομμύρια αμάχους. Η επικεφαλής της Υπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα Μισέλ Μπατσελέτ επιβεβαιώνει ότι πάνω από δύο εκατομμύρια παιδιά «πάσχουν από οξύ υποσιτισμό» και απειλείται άμεσα η ζωή 400.000 από αυτά. Υπολογίζεται ότι ήδη έχουν πεθάνει 100.000 παιδιά, καθημερινά σκοτώνονται ή τραυματίζονται τουλάχιστον οκτώ, ενώ οι αντιμαχόμενες πλευρές στρατολογούν και χρησιμοποιούν ανηλίκους ακόμη και οκτώ χρόνων.

Παράλληλα, οι βομβαρδισμοί απειλούν με καταστροφή ανεκτίμητα αρχιτεκτονικά μνημεία, όπως η παλιά πόλη της Σαναά που συγκαταλέγεται στους θησαυρούς της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της UNESCO. Επίσης καταστράφηκε ένα μέρος του μεγάλου φράγματος της Μαρίμπ που χρονολογείται από το 1500 π.Χ. και θεωρείται από τα θαύματα της μηχανικής του αρχαίου κόσμου. «Είκοσι δύο εκατομμύρια ψυχές σε μια από τις πιο φτωχές και απομονωμένες χώρες του πλανήτη, χωρίς καμιά σχέση με την έπαρση και την ακόρεστη χλιδή των γειτόνων τους στη Σαουδική Αραβία και στα Εμιράτα» σχολιάζει ο Λ. Λιάβας.

Ποια είναι λοιπόν η εικόνα που κράτησε από τη χώρα προ εικοσαετίας και θέλει σήμερα να μας μεταφέρει ο εθνομουσικολόγος; «Μια ιστορία 3.000 χρόνων, από τη μυθική βασίλισσα του Σαβά (που δείχνουν τα ερείπια του παλατιού της στην έρημο της Μαρίμπ) μέχρι τη Σεχραζάντ και τον Σεβάχ τον Θαλασσινό. Οταν βρέθηκα στην Τζίμπλα κατάλαβα γιατί ο Παζολίνι επέλεξε να κινηματογραφήσει σ’ αυτό τον φυσικό χώρο τις “Χίλιες και μια νύχτες”. Μια χώρα με συναρπαστικές εναλλαγές. Από τα απόκρημνα βουνά στα 3.000 μέτρα και τις μεσαιωνικές καστροπολιτείες περνάς σε καταπράσινες κοιλάδες. Και από τις τροπικές παραλίες με τα ψαροχώρια της Ερυθράς Θάλασσας βρίσκεσαι να διασχίζεις την ατέλειωτη αραβική έρημο με τις σφοδρές αμμοθύελλες για να καταλήξεις στη Σιμπάμ, το “Μανχάταν της Ερήμου” με τους χωμάτινους ουρανοξύστες.

Ανάλογα διαφορετικές είναι και οι φυλές που θα συναντήσεις, με στοιχεία από όλους τους λαούς που διάβηκαν αυτό το σταυροδρόμι. Οι φυσιογνωμίες, τα βλέμματα, οι κινήσεις, οι ενδυμασίες, τα χρώματα, τα αρώματα, τα παζάρια, τα σπίτια, τα φαγητά, οι ήχοι, οι φωνές, οι μουσικές, οι χοροί, τα έθιμα, οι τελετουργίες. Αντρες περήφανοι, αξιοπρεπείς και φιλόξενοι, με εκείνη την αρχοντική γενναιοδωρία του φτωχού που δεν τσιγκουνεύεται τα χαμόγελα και τις χειρονομίες. Γυναίκες που κλέβουν ματιές οχυρωμένες σαν φαντάσματα στα μαύρα τους πέπλα, ενώ άλλες –με καλυμμένο πάντα το κεφάλι ή και το πρόσωπο– φοράνε ρούχα πολύχρωμα στους πιο τολμηρούς συνδυασμούς. Κι από κοντά το παιδομάνι που σε ακολουθεί σε κάθε σου βήμα. Αν και η Υεμένη διεκδικεί ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά στη θνησιμότητα των επίτοκων γυναικών και των παιδιών, κάθε οικογένεια έχει κατά μέσο όρο οκτώ παιδιά. Βλέμματα τρυφερά που σε αιχμαλωτίζουν και φωνούλες που επαναλαμβάνουν παιχνιδιάρικα “σούρα-σούρα”, δηλαδή φωτογραφία».

Οι συνοδευτικές δράσεις της έκθεσης: 

• Μουσικό δρώμενο με την ομάδα κρουστών Groovy Caravan (8/5)

• Συζήτηση με εκπροσώπους ανθρωπιστικών οργανώσεων για την κρίση στην Υεμένη και τη θέση των παιδιών στον τρίτο κόσμο (9/5)

• Διάλεξη της Λολίτας Γεωργίου, συγγραφέα-ξεναγού, με θέμα «Υεμένη. Ορεινή και αέρινη. Ενα πολιτιστικό ταξίδι» (10/5)

• Διάλεξη του Τάσου Χαψούλα, καθηγητή Εθνομουσικολογίας ΕΚΠΑ, με θέμα «Εισαγωγή στην αραβική μουσική» και συναυλία αραβικής μουσικής με τον Χάικ Γιαζιτζιάν (12/5)

• Μουσική αφήγηση «Eνα παραμύθι από την έρημο» με τη φιλόλογο Φωτεινή Καϊμάκη και τους μουσικούς Γεράσιμο Παπαδόπουλο (ούτι), Αχιλλέα Τίγκα (νέι) και Στέφανο Αγιόπουλο (κρουστά) (13/5)

• Διάλεξη του Λάμπρου Λιάβα, καθηγητή Εθνομουσικολογίας ΕΚΠΑ, με θέμα «Τα μουσικά όργανα στους δρόμους του μεταξιού», και συναυλία παραδοσιακής μουσικής με τους Θωμά Κωνσταντίνου (ούτι), Κώστα Mερετάκη (κρουστά) και Γιάννη Πλαγιαννάκο (μπάσο) (15/5)

• Μουσική αφήγηση «Λεϊλά και Μεζνούν. Το απόλυτο ερωτικό έπος της Ανατολής», με τον Θωμά Κοροβίνη (αφήγηση και τραγούδι) και τους μουσικούς Σωκράτη Σινόπουλο (πολίτικη λύρα) και Αχιλλέα Τίγκα (νέι) (17/5)

– Το κείμενο δημοσιεύτηκε στο Docville της εφημερίδας Documento την Κυριακή 5 Μαΐου 2018