Το… γραμματόσημο του Ηλία Βενέζη

Αν και έχουν περάσει αρκετές δεκαετίες από εκείνη που πρωτοξεκίνησε το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης (Εβδομάδα Ελληνικού Κινηματογράφου, όπως ονομαζόταν τότε), οι αναμνήσεις μου από κάθε χρονιά που έτυχε να το παρακολουθήσω (47 συνολικά) δεν είναι απλώς πάρα πολλές (και ευχάριστες) αλλά οι περισσότερες μοιάζουν σαν να ήταν χτες.

Λέω να ξεκινήσω από την πρώτη που ήταν και η πιο «περιπετειώδης» από όλες τις άλλες. Ηταν το 1963. Είχα υποβάλει για το διαγωνιστικό τμήμα την πρώτη ταινία μικρού μήκους που είχα γυρίσει στην Κύπρο, μετά την επιστροφή μου από τις κινηματογραφικές σπουδές μου στο Λονδίνο. Ηταν η 13λεπτη ταινία μου «Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν…» βασισμένη σε δύο ποιήματα («Σαλαμίνα της Κύπρος» και «Ελένη») του Γιώργου Σεφέρη, ταινία που είχε ήδη προβληθεί και βραβευτεί στο Φεστιβάλ του Κάρλοβι Βάρι το 1962.

Εκτός από την ταινία που υπέβαλα, είχα ζητήσει από τη διεύθυνση του φεστιβάλ και διαπίστευση κριτικού γιατί έστελνα ανταποκρίσεις σε κυπριακό έντυπο, ενώ είχα αρχίσει να γράφω και σε αθηναϊκό περιοδικό. Τότε αξίζει να σημειώσω ότι εξαιτίας έλλειψης αρκετών ξενοδοχείων το φεστιβάλ φιλοξενούσε τους περισσότερους δημοσιογράφους και τους σκηνοθέτες των ταινιών μικρού μήκους σε δωμάτια σπιτιών.

Εμένα εκείνη τη χρονιά έτυχε να με βάλουν σε δωμάτιο στο ίδιο σπίτι με τον κριτικό της «Αυγής» Αντώνη Μοσχοβάκη. Μια μέρα πριν από την προβολή της ταινίας μου παίρνω μήνυμα πως ο υπεύθυνος προβολών με ζητούσε εσπευσμένα. Ετρεξα αμέσως στο κτίριο της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών, όπου τότε και για πολλά χρόνια διεξαγόταν το φεστιβάλ, για να τον συναντήσω. Μόλις του είπα ποιος είμαι, με ρωτάει: «Εφερες τη μηχανή προβολής;». «Ποια μηχανή;» τον ρώτησα έκπληκτος. Πίστευα πως τα φεστιβάλ παρέχουν τα δικά τους μηχανήματα προβολής. Εκείνος όμως μου εξήγησε πως για τις ταινίες γυρισμένες σε φιλμ των 16 mm οι σκηνοθέτες τον προμήθευαν με το δικό τους μηχάνημα. Αφού κατάλαβε πως εγώ δεν είχα κανένα μηχάνημα, μου πρότεινε να ψάξω στα διάφορα ινστιτούτα τη πόλης (Γαλλικό Ινστιτούτο, Γκαίτε κ.λπ.).

Τελικά, ύστερα από αρκετή ταλαιπωρία, κατάφερα να βρω μηχανή προβολής από το Γκαίτε και ο μηχανικός ανέλαβε να κάνει τη μεταφορά. Η περιπέτεια όμως δεν τέλειωσε εκεί. Η έκπληξή μου ήταν ακόμη πιο μεγάλη όταν το βράδυ της προβολής της ταινίας ανακάλυψα πως εξαιτίας ενός μηχανήματος προβολής μικρής εμβέλειας (για προβολές στις αίθουσες των ινστιτούτων) η αρκετά μικρή εικόνα που έβλεπε το κοινό στη μεγάλη αίθουσα της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών κάλυπτε μόλις το κέντρο της οθόνης, αντίθετα με τις οθόνες ξένων φεστιβάλ και άλλων φορέων (όπως στο Κάρλοβι Βάρι ή στη Σορβόννη και τη Γαλλική Ταινιοθήκη όπου προβλήθηκε η ταινία την περίοδο που βρισκόμουν στο Παρίσι, αρχές του 1963 – όταν στον Σεφέρη απονεμήθηκε το Νόμπελ).

Ευτυχώς, όμως, παρ’ όλα τα εμπόδια η ταινία προβλήθηκε, χειροκροτήθηκε και τελικά κέρδισε το βραβείο των κριτικών της Ενωσης Κριτικών Κινηματογράφου Αθηνών – ΕΚΚΑ. Το επιστέγασμα της όλης περιπέτειας ήταν πάντως διασκεδαστικό. Με τη λήξη του φεστιβάλ περίμενα, όπως και όλοι οι άλλοι, στον διάδρομο του αεροδρομίου – τότε μπορούσες να στέκεσαι εκεί και να περιμένεις και όταν έφτανε το αεροπλάνο μπορούσες να ανέβεις περπατώντας.

Ενώ στεκόμουν και περίμενα, πολύ κοντά μου στεκόταν και ο γνωστός συγγραφέας και τότε πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του φεστιβάλ Ηλίας Βενέζης μαζί με μερικά από τα άλλα μέλη της επιτροπής. Στη συζήτηση που έκαναν άκουσα κάποια στιγμή τον Βενέζη να λέει στους άλλους: «Και οι κριτικοί πώς βράβευσαν εκείνη την ταινία μικρού μήκους; Σαν ένα γραμματόσημο ήταν, εσείς καταλάβατε τίποτε;»

* Ο Νίνος Φένεκ Μικελίδης είναι κριτικός κινηματογράφου

** Περιοδικό Hot Doc #191, «60 χρόνια Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης», 3/11/2019