Το Πανεπιστήμιο Κολούμπια (Πρωτοβουλία για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος) διοργανώνει ανοιχτό διαδικτυακό σεμινάριο με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη την Πέμπτη 15 Απριλίου. Πώς συνδέεται ο κατοχικός λιμός με την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος της Αθήνας; Γιατί απουσιάζουν εντελώς τα μνημειακά ίχνη της εποχής από τον αστικό ιστό;
Η Δημόσια Ιστορία ως απάντηση στη σιωπή της πολιτείας
Αυτό τον μήνα συμπληρώνονται 80 χρόνια από την εισβολή και την κατάληψη της Ελλάδας από τα γερμανικά στρατεύματα κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Η Πρωτοβουλία για τις Δημόσιες Ανθρωπιστικές Επιστήμες Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (SNFPHI) στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια διοργανώνει στις 15 Απριλίου διαδικτυακό σεμινάριο με τίτλο: «Περπατώντας στην ιστορία: Ο κατοχικός λιμός και το αντιστασιακό κίνημα της Αθήνας ως αντικείμενο Δημόσιας Ιστορίας» με τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη. Ποια είναι η σύνδεση του φονικού λιμού με την ανάπτυξη της Αντίστασης; Γιατί δεν υπάρχει ούτε ένα μνημειακό αποτύπωμα στο αστικό τοπίο της Αθήνας;
«Πρόκειται για μία πρωτοβουλία από το πανεπιστήμιο Κολούμπια και τον ιστορικό Μαρκ Μαζάουρερ με στόχο την προώθηση των δημόσιων κοινωνικών επιστημών. Σε αυτά τα σεμινάρια το κοινό είναι συνήθως ακαδημαϊκό, ωστόσο αυτή τη φορά θέλουμε να απευθυνθούμε σε όλους/ες με αφορμή τη συμπλήρωση 80 χρόνων από την εισβολή των Γερμανών και την κατάληψη της Αθήνας τον Απρίλιο του 1941», αναφέρει στο Documento ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης.
Το σεμινάριο έχει ως αφετηρία το ξέσπασμα του φονικού κατοχικού λιμού στην Αθήνα τον χειμώνα του 1941-1942, που στοίχησε τη ζωή σε τουλάχιστον 45. 000 ανθρώπους και υπήρξε η απαρχή για την ανάπτυξη ενός από τα μαζικότερα αντιστασιακά κινήματα πόλης στην Ευρώπη. «Ο κατοχικός λιμός έκανε την εμφάνιση του μόλις έξι μήνες μετά την εισβολή των Γερμανών και την κατάληψη της Αθήνας. Αυτή η πρωτόγνωρη συνθήκη έπληξε ένα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας της Αθήνας και του Πειραιά. Από πολύ νωρίς φάνηκε ότι οι υποσχέσεις της ελληνικής κυβέρνησης συνεργασίας για την προστασία του πληθυσμού από τις συνέπειες της κατοχής, ήταν καθαρά προπαγανδιστικές. Η λεγόμενη « νέα τάξη πραγμάτων» δεν εξασφάλιζε την επιβίωση ούτε για τα κομμάτια του πληθυσμού που είχαν την πρόθεση να δείξουν υπακοή. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες που κατακτήθηκαν από τους Γερμανούς (όπως συνέβη και στην Ελλάδα) οι κοινωνίες προσπάθησαν να εφεύρουν μία νέα κανονικότητα στις έκτακτες καταστάσεις πολέμου προκειμένου να επιβιώσουν. Αυτό το γεγονός εκμεταλλεύτηκαν πολιτικά οι διάφορες κυβερνήσεις συνεργατών για να προπαγανδίσουν κινήσεις που υποτίθεται πως είχαν στόχο να προστατεύσουν τις κοινωνίες τους από την πόλεμο. Οι ελληνικές κυβερνήσεις επιδίωξαν να φανούν ως ασπίδα προστασίας για την κοινωνία, ο λιμός όμως κατέδειξε από πολύ νωρίς και με τραγικό τρόπο ότι αυτή η διακήρυξη ήταν εντελώς ψευδής. Η κυβέρνηση δεν μπόρεσε να κάνει απολύτως τίποτα για να προστατεύσει τον ελληνικό λαό», προσθέτει ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης.
Ο κατοχικός λιμός πυροδότησε την εμφάνιση των πρώτων αντιστασιακών ενεργειών κυρίως με τη μορφή απεργιών. «Τον Απρίλιο του 1942 πραγματοποιήθηκε η πρώτη απεργία στον κλάδο των δημοσίων υπαλλήλων. Τα συνδικαλιστικά όργανα στους χώρους εργασίας μετεξελίχθηκαν σε αντιστασιακούς φορείς. Η συνδικαλιστική οργάνωση έλαβε χαρακτήρα αντίστασης των εργαζομένων απέναντι στους κατακτητές, αλλά και στην ελληνική κυβέρνηση. Η σχέση του λιμού με την ανάπτυξη της αντίστασης δεν έχει διερευνηθεί επαρκώς. Το αντιστασιακό κίνημα θα είχε γεννηθεί σε κάθε περίπτωση, ωστόσο ο λιμός επιτάχυνε τις διαδικασίες καθώς θορύβησε τους έλληνες πολίτες και γιγάντωσε τη διάθεση τους να ενταχθούν στον αγώνα. Ο λιμός έπεισε τον κόσμο ότι θα πέθαινε ακόμη και αν παρέμενε υπάκουος στους κατακτητές».
Τα μνημειακά ίχνη απουσιάζουν
Η παντελής απουσία μνημείων από τον αστικό ιστό σε σχέση με τα παραπάνω γεγονότα φανερώνει ότι η επίσημη πολιτεία επιλέγει συνειδητά να αφήνει σημαντικές πτυχές της Ιστορίας στη σιωπή και στο σκοτάδι. «Είχαμε τον μεγαλύτερο λιμό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σε ολόκληρη την Ευρώπη. Γιατί αυτή η εμπειρία δεν αποτυπώνεται πουθενά στον δημόσιο χώρο της πόλης; Υπάρχει μόνο ένα μνημείο για την πείνα στο Ά νεκροταφείο, αλλά σχεδόν κανένας δεν το γνωρίζει. Δεν έχει δημιουργηθεί ούτε ένα μνημείο για τους 45.000 νεκρούς του λιμού στην Αθήνα και στον Πειραιά, αλλά και για τους δεκάδες χιλιάδες νεκρούς στην υπόλοιπη Ελλάδα. Κανένα μνημειακό ίχνος δεν μαρτυρά ότι η Αθήνα κατακτήθηκε από τους Γερμανούς και τους Ιταλούς τον Απρίλιο του 1941. Τίθεται επομένως το ερώτημα: γιατί δεν μνημονεύουμε αυτά τα γεγονότα; Ας μην μιλήσουμε για τον ρόλο των δοσίλογων, για τα Τάγματα Ασφαλείας και την χωροφυλακή, δηλαδή για κάποιες πλευρές της Ιστορίας που παραμένουν αόρατες».
Οι δράσεις Δημόσιας Ιστορίας είναι μια απόπειρα διατύπωσης ενός διαφορετικού αφηγήματος στο δημόσιο χώρο, πολλές φορές σε αντιπαράθεση με το επίσημο, όπως αυτό αρθρώνεται κατά τη διάρκεια των επετειακών τελετουργιών. «Η Δημόσια Ιστορία μπορεί να καλύψει τη σιωπή και το έλλειμμα λόγου της επίσημης πολιτείας. Είναι σημαντικό να συζητήσουμε για τον ρόλο των ιστορικών απέναντι σε αυτές τις σιωπές και απέναντι στο επίσημο αφήγημα για την επέτειο της 28ης Οκτωβρίου το οποίο αναφέρεται μόνο στο ηρωικό έπος της Αλβανίας, προσπερνώντας την Αντίσταση, τις ανθρώπινες απώλειες της Κατοχής και τον δοσιλογισμό».
ΙNFO:
«Περπατώντας στην ιστορία: Ο κατοχικός λιμός και το αντιστασιακό κίνημα της Αθήνας ως αντικείμενο Δημόσιας Ιστορίας»
Ομιλητής: Μενέλαος Χαραλαμπίδης (Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο)
Συζητήτρια: Ελένη Κυραμαργιού (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών)
Πέμπτη, 15 Απριλίου στις 19:00
Σύνδεσμος σεμιναρίου: https://columbiauniversity.zoom.us/j/99172292221
– Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Documento την Κυριακή 11 Απριλίου
