Για την απώλεια του Κώστα Χατζηδουλή (1946 – 2019)

Πέθανε χθες ξαφνικά ο γνωστός συγγραφέας και ερευνητής του ρεμπέτικου - λαϊκού τραγουδιού 

57253493 1992148374244133 1774508288583401472 n

Τη δυσάρεστη είδηση μετάδωσε πρώτος ο Σταμάτης Κραουνάκης χθες το βράδυ, κατόπιν ενημέρωσης που είχε από τον τραγουδιστή Μανώλη Μητσιά: «Ο Κώστας Χατζηδουλής δεν είναι πια μαζί μας»…Διάολε, τι παράξενη πού’ναι η ζωή! Όπως κι ο θάνατος! Για τον Χατζηδουλή μιλούσα πριν λίγες μέρες με την ερμηνεύτρια του σμυρναίικου, Βιβή Βουτσελά, η οποία επρόκειτο να τραγουδήσει στη συναυλία με τίτλο «Ασεβή Τροπάρια (με τους ήχους της κάνναβης)». Θα γινόταν το ερχόμενο Σάββατο στο κλειστό γήπεδο Tae Kwon Do του Παλαιού Φαλήρου με τη συμμετοχή πολλών λαϊκών μουσικών και τραγουδιστών (Στέλιος Βαμβακάρης, Γιώργος Αλτής, Σταύρος Κουρούσης, Εβελίνα Αγγέλου κ.α.) Την καλλιτεχνική επιμέλεια της συναυλίας είχε ο Κώστας Χατζηδουλής, μα τώρα, όπως ανακοινώθηκε ήδη, το event δεν ακυρώνεται, απλά αναβάλλεται. Λογικό μετά από το σοκ που προκάλεσε στην εγχώρια μουσική οικογένεια η απώλεια του Χατζηδουλή…

Επικοινώνησα άμεσα με τον Στέλιο Βαμβακάρη, έναν από τους πιο στενούς φίλους του Χατζηδουλή – από τον υιό Βαμβακάρη, άλλωστε, είχα την ευκαιρία να γνωρίσω κι εγώ προσωπικά αυτόν τον σπουδαίο ερευνητή της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Συντετριμμένος πραγματικά, ο Στέλιος καταθέτει την ακόλουθη μαρτυρία: 

«Ο Κώστας ήταν ένα χρόνο μεγαλύτερος μου, εγώ είμαι το ’47 γεννημένος, αυτός το ’46. Γνωριστήκαμε το 1967 στο Χαϊδάρι στο Λόχο Βάσεως. Ήταν επιλοχίας μου και μου έδινε συχνά άδειες. Είχε το μικρόβιο της έρευνας του ρεμπέτικου, αλλά νομίζω πως η μεταξύ μας γνωριμία συνετέλεσε ώστε να μπει με τα μπούνια στην ιστορία. Είχε χαρεί πολύ που συνάντησε τον γιο του Μάρκου, που λάτρευε, ”λαχείο είσαι για μένα” μου έλεγε…Κι εγώ του διηγούμουν πολλά πράγματα, τα οποία όξυναν τη φαντασία και τις γνώσεις του. Παρόλα αυτά, ο Μάρκος ήταν ο μοναδικός, που δεν κατάφερε να γνωρίσει. Με όλους τους άλλους, με τον Τσιτσάνη, τον Παπαϊωάννου, είχε γνωριστεί και γίνει φίλος τους. Πηγαίναμε μαζί και τους βλέπαμε, κάναμε πολλές τσάρκες, τους έπαιρνε συνεντεύξεις. Επρόκειτο για έναν μάγκα Πειραιώτη, φαινομενικά σκληρό, αλλά κατά βάθος τρομερά ευαίσθητο άνθρωπο». Στο σημείο αυτό, η φωνή του Στέλιου Βαμβακάρη «ραγίζει» απ’ την άλλη άκρη της γραμμής: «Θα πω κάτι που δεν το γνωρίζει πολύς κόσμος. Ο Κώστας άρχισε να τραυλίζει από την εφηβεία του, αμέσως μόλις τον ειδοποίησαν ότι έχασε τον αγαπημένο του αδερφό. Υπήρξε μια μεγάλη περίοδος, όπως μου είχε πει ο ίδιος, που δεν μιλούσε καθόλου μέχρι κάπως να συνέλθει…Για μένα ήταν οικογένεια, μπαινοβγαίναμε ο ένας στο σπίτι του άλλου, ήξερα τη μάνα του, όπως κι αυτός αγαπούσε πολύ τη δική μου και τον αδερφό μου, τον Δομένικο». Ρωτάω τον Στέλιο αν, όντως, ο Χατζηδουλής αντιμετώπιζε προς το τέλος προβλήματα. «Είναι αλήθεια» μου απαντάει, «τον έτρωγε η μοναξιά και δεν περνούσε καλά, δεν ήταν ευχαριστημένος με τη ζωή του. Εγώ, όσο κι αν του στεκόμουν, έβλεπα έναν άνθρωπο μελαγχολικό, θλιμμένο, που αποζητούσε την παρέα των άλλων σαν σανίδα σωτηρίας. Πριν μερικές μέρες, μάλιστα, του είχα παραδώσει ένα CD με ανέκδοτα τραγούδια του Μάρκου, επεξεργασμένα από μένα, με σκοπό να μπαίναμε στο στούντιο για να τα γράψουμε. Ποιος ξέρει τι θα απογίνει όλο αυτό το σπουδαιότατο αρχείο του. Να γράψεις και να τονίσεις πως ο Χατζηδουλής ήταν ο ”αρχηγός των ρεμπέτηδων” στην Ελλάδα της Μεταπολίτευσης και σ’ αυτόν και το πάθος του οφείλουμε την αναβίωση του ρεμπέτικου. Δεν μπορώ να σου πω τίποτα άλλο, απ’ την ώρα που μου ανακοίνωσες το θάνατο του, είμαι διαλυμένος»

Δεν μπορώ πια ν’ ακούω τη φράση «Δεν περνούσε καλά ο τάδε», ειδικά αφότου το Κακό έχει γίνει…Ένας άνθρωπος που θα έπρεπε να έχει μία καλή και αξιοπρεπή – αν μη τι άλλο – διαβίωση, «φεύγει» μόνος κι έρημος σε ένα μικρό διαμέρισμα με τη «Ρόζα», τη γάτα του, για μοναδική συντροφιά. Κι ας υπήρχαν πολλοί άνθρωποι κι άλλοι τόσοι καλλιτέχνες που βρίσκονταν γύρω του, ήξεραν την αξία του και τον αγαπούσαν. Κι ας περνούσαν από το σπίτι του μουσικοί και τραγουδιστές τις τελευταίες εβδομάδες για να κάνουν πρόβες. Ο Χατζηδουλής «έφυγε» μόνος στην ουσία, πικραμένος και απογοητευμένος, στην Ελλάδα του Μνημονίου και της οικονομικής ανέχειας

Στον Χατζηδουλή χρωστάμε δίσκους, βιβλία, συνεντεύξεις, καταγραφές, μαρτυρίες, παραγωγές. Με κάθε επιφύλαξη, αναφέρω πως το ντεμπούτο του ως δισκογραφικός παράγοντας έγινε το 1975 με το δίσκο «Ο Πρωταθλητής», στον οποίο είχε κάνει τη διαλογή παλιών τραγουδιών του Πάνου Τούντα και της Ρόζας Εσκενάζυ για τη φωνή του ερμηνευτή Θέμη Ανδρεάδη. Την ίδια χρονιά επιμελείται και το άλμπουμ «Ο Στέλιος Καζαντζίδης και τα ρεμπέτικα», στο οποίο συγκέντρωσε παλιότερες ηχογραφήσεις του μεγαλύτερου λαϊκού ερμηνευτή με τη Γιώτα Λύδια, τον Μανώλη Χιώτη, τη Ρένα Ντάλια και τη Ζωή Νάχη. Μέσα στο 1975, ακόμη, ξεκινούν οι θρυλικές εκδόσεις της «Ρεμπέτικης Ιστορίας» με τη δική του επιμέλεια: Μια σειρά δίσκων με το ίδιο γνωστό εξώφυλλο (η παρέα των τεκετζήδων ρεμπετών του Πειραιά) που έγιναν κάτι σαν «Ευαγγέλιο» και μύησαν κόσμο και κοσμάκη στο αυθεντικό ρεμπέτικο. Από τα αυλάκια αυτών των βινυλίων επανήλθαν στην επικαιρότητα, από τότε μέχρι και σήμερα, αριστουργηματικές ηχογραφήσεις, χαμένες στο χρόνο, με τις φωνές των μεγαλύτερων εκπροσώπων της «χρυσής εποχής» του ρεμπέτικου (1925 – 1955). Και μόνο γι’ αυτή τη σειρά δίσκων, ο Χατζηδουλής διεκδικεί μία υψηλή θέση στο πάνθεο των Ελλήνων ερευνητών – καταγραφέων – ρεμπετολόγων

Την επόμενη χρονιά, το 1976, κυκλοφορούν οι δίσκοι – αφιερώματα του Χατζηδουλή στον Βασίλη Τσιτσάνη και τον Γιάννη Παπαϊωάννου, στη Σωτηρία Μπέλλου και στους «Μεγάλους της Σμυρναίικης Σχολής». Σε όλα αυτά τα ιερά πρόσωπα του λαϊκού μας τραγουδιού δεν σταματά να επιμελείται δισκογραφικά αφιερώματα που σήμερα έχουν αποκτήσει μεγάλη συλλεκτική αξία. Κι ενδιάμεσα, πάλι δίσκοι – αφιερώματα στον Μάρκο Βαμβακάρη, τον Καζαντζίδη, τη Μαρίκα Νίνου, τις Ρόζα ΕσκενάζυΡίτα Αμπατζή, τον Μανώλη Χιώτη, τον Βαγγέλη Περπινιάδη κ.α. Ένας πολύ ιδιαίτερος δίσκος που κυκλοφόρησε επίσης το 1977 με την επιμέλεια του Χατζηδουλή ήταν αυτός του Αρμάου με τίτλο «Λατέρνα και ντέφι (μπουζούκι – κλαρίνο – βιολί)»: Ο Χατζηδουλής εξέδωσε παλιότερες ηχογραφήσεις του θρυλικού παίκτη της λατέρνας Νίκου Αρμάου (1889 – 1979) με τη σύμπραξη του Μάρκου Βαμβακάρη και του Βασίλη Τσιτσάνη στο μπουζούκι, του Γιώργου Κόρου στο βιολί και του Βασίλη Σαλέα στο κλαρίνο. Ζεϊμπέκικα, χασαποσέρβικα, μπάλλοι και καλαματιανά διασκευασμένα από τους Θόδωρο ΔερβενιώτηΠάνο Πετσά

Το 1980 ο Κώστας Χατζηδουλής επιμελείται το μεγάλο δίσκο του Γιώργου Νταλάρα, «Ρεμπέτικα της Κατοχής», στον οποίο ο τραγουδιστής επανεκτελεί ρεμπέτικα «αριστερής» ιδεολογικής κατεύθυνσης από την Κατοχή, την Εθνική Αντίσταση και τον Εμφύλιο, σαν το «Κάποια μάνα αναστενάζει», το «Κάνε λιγάκι υπομονή», αλλά και το λογοκριμένο «Της κοινωνίας η διαφορά» του Τσιτσάνη. Ο δίσκος σημειώνει μεγάλες πωλήσεις και παγιώνει για μία ακόμη φορά τόσο τον Νταλάρα ως τραγουδιστή, όσο και τον Χατζηδουλή ως δισκογραφικό ιθύνοντα νου! Την ίδια χρονιά επιμελείται και το ρεπερτόριο της Αλεξάνδρας σε έναν ζωντανά ηχογραφημένο δίσκο με τη συγκεκριμένη ιδιαίτερη τραγουδίστρια σε τραγούδια των Τσιτσάνη, Μπαγιαντέρα, Μουζάκη κ.α. Απ’ αυτό το δίσκο, «Μια βραδιά με την Αλεξάνδρα» ο τίτλος του, ο Μάνος Χατζιδάκις κάλεσε σε συνεργασία την Αλεξάνδρα και της έδωσε άδεια να ηχογραφήσει και δικά του τραγούδια. «Είχε αρέσει πολύ αυτός ο δίσκος στον Χατζιδάκι» θυμάμαι τώρα να μου λέει κάποτε ο Χατζηδουλής, «σαν να ανακάλυψε την καινούργια φωνή των λαϊκών τραγουδιών του, παρότι τη γνώριζε από μερικά χρόνια πριν»

Για όλα τα επόμενα χρόνια, ο Κώστας Χατζηδουλής επανερχόταν συνέχεια στα ιερά πρόσωπα, που λέγαμε πριν. Αναρίθμητοι οι δίσκοι που κυκλοφόρησαν, αφιερώματα στους Σοφία Βέμπο, Στέλλα Χασκίλ, Πέτρο Κυριακό, Απόστολο Χατζηχρήστο, Τάκη Μπίνη, Πρόδρομο Τσαουσάκη. Ο άνθρωπος αυτός λειτουργούσε πραγματικά σαν «ρακοσυλλέκτης» του λαϊκού τραγουδιού και δεν είναι τυχαίος ο χαρακτηρισμός αυτός που ο ίδιος είχε επιλέξει για το πρόσωπο του και για την πολύτιμη εργασία του. Οφείλω εδώ να εξάρω τη συνεργασία του με τον Στέλιο Βαμβακάρη στο άλμπουμ «Σ’ ένα μπαρ του Μισισίπι», τον ωραιότερο – κατ’ εμέ – δίσκο του γιου του Μάρκου, αλλά και την εμπλοκή του με έργα νεότερων λαϊκών δημιουργών και τραγουδιστών, σαν τον Χρήστο Νικολόπουλο ή τον Μανώλη Λιδάκη. Και μέσα σ’ όλον αυτό το δισκογραφικό οργασμό, ο Χατζηδουλής έστηνε συναυλίες, δημοσίευε άρθρα και σπάνιες συνεντεύξεις. 

Αντί επιλόγου, δημοσιεύω έναν συγκινητικό αποχαιρετισμό που είχε την καλοσύνη να μου στείλει η ερμηνεύτρια του λαϊκού – έντεχνου τραγουδιού Εβελίνα Αγγέλου. Είναι μία από τις νεότερες τραγουδίστριες που ο Χατζηδουλής εκτιμούσε και συνδέθηκε με φιλία την τελευταία 20ετία:

Αγαπημένε ρακοσυλλέκτη ευαίσθητε και ανυπότακτε φίλε Κώστα, που δραπέτευσες έκτακτα και ξαφνικά απ’ το κακό σου όνειρο για να πας σ’ ένα καλύτερο, εκεί που οι ψυχές είναι γαλήνιες, όμορφες και γλυκές, εκεί που η άγρια μοναξιά, ο πόνος, η βαρβαρότητα και οι δηθενιές που σιχαινόσουν, δεν έχουν θέση. Καλό ταξίδι στην καινούργια σου γειτονιά μαζί με τους Μάγκες της ρεμπέτικης Ιστορίας που τους αγάπησες, τους στήριξες και τους ανέδειξες. Όλοι αυτοί οι περήφανοι ρεμπέτες του ντουνιά, οι ντερβίσηδες στον Άδη θα παίξουν για πάρτη σου με τα θεϊκά μπουζούκια τους…

* Η cover photo του άρθρου είναι από τον προσωπικό λογαριασμό στο facebook του συναδέλφου Δημήτρη Μανιάτη. Ο Κώστας Χατζηδουλής ανάμεσα στον Στέλιο Βαμβακάρη και τον Γιώργο Τσάμπρα σε ταβέρνα το 2013. Δίπλα τους από αριστερά ο Μανιάτης και ο Κοντογιάννης

Κολωνός: Σήμερα η απόφαση του δικαστηρίου για τον Μίχο, τον «Μιχάλη» και τη μητέρα της 12χρονης

michos ilias 1

Κολωνός: Σήμερα η απόφαση του δικαστηρίου για τον Μίχο, τον «Μιχάλη» και τη μητέρα της 12χρονης

Οι δικαστές καλούνται να αποφανθούν για την ενοχή ή μη 26 κατηγορουμένων - Συγκεντρώσεις υποστήριξης…